Η απογοήτευση των Ελλήνων, που αντανακλάται σε μεγαλύτερη δυσπιστία απέναντι στην Ευρώπη, δεν εκπλήσσει. Ωστόσο, προβληματίζει, ιδίως αν σκεφτεί κανείς ότι πριν από την κρίση οι Ελληνες είχαν υψηλό βαθμό αποδοχής της ιδέας της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Και προκαλεί, επίσης, ανησυχία η ευκολία με την οποία η ανάγκη για αυτοκριτική μετουσιώνεται σε μετάθεση ευθυνών έως ότου βρεθεί «εχθρός». Η Ευρώπη ως ιδέα δοκιμάζεται παντού και αυτό είναι σαφές όσο και σύνθετο, αλλά στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες της «ενδιάμεσης ζώνης», ο αντιευρωπαϊσμός έχει βαθιά, καταγωγική σχέση με τη δυσανεξία του μέσου Ελληνα απέναντι σε ιδέες ιεράρχησης, ισχύος και σύμπνοιας. Υπάρχει ένα ζήτημα σαφώς πολιτισμικό, που ξεπερνά τα όρια Δύσης και Ανατολής ή Βορρά και Νότου και προσεγγίζει περισσότερο την ανάγνωση του κόσμου από την πλευρά του ανένταχτου, του απόκληρου και του αντάρτη. Η ελληνική ανυπακοή διαχρονικά συνδέεται και με την ανάγκη της θυματοποίησης, εαυτού ή άλλων.
Απελευθερώνεται, όμως, έδαφος για δράση των πάσης φύσεως λαϊκιστών. Βοηθάει προς αυτήν την κατεύθυνση η ακατέργαστη αντίδραση του Ελληνα που θεωρεί τον εαυτό του θύμα και τους άλλους θύτες, καθώς την ίδια στιγμή που αποδέχεται την εικόνα του εαυτού του ως εξιλαστήριου θύματος την ίδια στιγμή την ανατρέπει προβάλλοντας την ιδέα ενός «ληστή των ορέων».
Ο αντιευρωπαϊσμός μπορεί να είναι και συγκυριακός. Μπορεί, δηλαδή, να αποτελεί ενδημικό φαινόμενο της κρίσης και όχι δομική μεταστροφή της κοινωνίας. Σε κάθε περίπτωση, είναι ένα φαινόμενο που δεν μπορεί να υποτιμηθεί. Πρωτίστως, διότι αποτελεί καύσιμη ύλη για την ευόδωση των σχεδίων των απανταχού λαϊκιστών. Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ, με την παταγώδη αποτυχία σε όλους τους τομείς, χωρίς περιθώριο να συγκρατήσει τη διαρροή των ψηφοφόρων της, επενδύει σε αυτό που μπορεί να κάνει καλά. Στην προπαγάνδα κατά της Δύσης μέσα από παράλληλη γλώσσα και επικοινωνιακά τεχνάσματα, οργανώνοντας, επί της ουσίας, το ψυχικό υπόβαθρο για συσπείρωση όσων αναζητούν απόδοση ευθυνών στην «Ευρώπη». Δεν είναι η πρώτη φορά που οι «ξένοι» φορτώνονται τη δυσλειτουργία της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας. Αλλά χωρίς αμφιβολία, η συγκυρία τώρα είναι ιδανική για καλλιέργεια ενός μαζικού μυθεύματος που θα διαιωνίζει τον διχασμό ενώ θα οργανώνει εκ νέου τη δεξαμενή των «αντισυστημικών» ψηφοφόρων. Η κυβέρνηση αλιεύει ψήφους από την ευρεία και απρόβλεπτη δεξαμενή όσων έλκονται από τον αντιευρωπαϊσμό, δηλαδή προσβλέπει και σε ψήφους από τη Χρυσή Αυγή. Για να έχει όμως επιτυχία στη συσπείρωση ενός διχαστικού μετώπου πρέπει να οδηγήσει την πόλωση στα άκρα. Και προς τον σκοπό αυτό η ενίσχυση της αντιευρωπαϊκής τάσης στην κοινωνία εξυπηρετεί τους σκοπούς της.
Πώς, όμως, θα μπορέσει να απαντήσει η «Ευρώπη» σε όλες τις χώρες όπου υπάρχει αντιευρωπαϊκή τάση; Και αυτό είναι ένα ερώτημα που απασχολεί όλα τα μεταρρυθμιστικά κόμματα στην Ευρώπη, όλους όσοι αντιτίθενται είτε στον λαϊκισμό είτε στον «νεο-εθνικό ελιτισμό». Οι δεύτεροι είναι εχθροί της γραφειοκρατικής υπερεθνικής Ευρώπης και προβάλλουν έναν νέο ελιτισμό, που διαφέρει από τον αγοραίο λαϊκισμό. Και οι δύο, όμως, τάσεις πλήττουν επί του παρόντος την ιδέα της Ευρώπης. Είναι σαφές ότι η Ευρώπη, στον αγώνα της κατά του λαϊκισμού και όσων επιθυμούν ρήγματα, αναζητεί έναν νέο μύθο. Προς το παρόν, δεν τον έχει εφεύρει. Η ιδέα του ορθολογισμού, της μεταρρύθμισης και της ανοικτής κοινωνίας δεν γοητεύει τα πλήθη. Είναι ένα ζήτημα που πρέπει να απασχολεί και τη Νέα Δημοκρατία. Θυμίζει αυτό που λέει ο καθηγητής Γιώργος Πρεβελάκης για την ανάγκη εφεύρεσης μιας νέας εικονογραφίας για την ιδέα της Ευρώπης.