Οποτε ακούω τους μύδρους των καλοπροαίρετων οπαδών του ορθού λόγου κατά του λαϊκισμού στο μυαλό μου έρχεται η φωνή του στρατηγού Ντε Γκωλ όταν από τη συχνότητα του BBC απευθυνόταν στους συμπατριώτες του λέγοντας: «Εγώ είμαι η Γαλλία». Εντάξει δεν την άκουσα, αλλά την έχω φαντασθεί πολλές φορές με τα στομφώδη γαλλικά του και τα απαραίτητα παράσιτα που την συνόδευαν ώς τη Βρετάνη και τη Μασσαλία. Και πάντως έχω διαβάσει τα Απομνημονεύματά του τα οποία ξεκινά λέγοντας: «Εχω μια ορισμένη άποψη για τη Γαλλία, είναι η εικόνα μιας παρθένου στην τοιχογραφία κάποιας εκκλησίας…» – παραφράζω εννοείται. Θα τον έλεγες λαϊκιστή; Πάντως σίγουρα δεν απευθυνόταν στον ορθό λόγο των συμπατριωτών του. Απευθυνόταν στον πατριωτισμό τους, και στα αισθήματά τους, την υπερηφάνεια, την αναξιοπρέπεια που αισθάνονταν μετά την ήττα τους. Οταν ο Περικλής λέει στον Επιτάφιο απευθυνόμενος προς τους Αθηναίους: «από τους έπειτα θαυμασθησόμεθα» και τον φαντάζεσαι να δείχνει προς τον Παρθενώνα κι αυτός στο αίσθημα των συμπολιτών του απευθύνεται. Χωρίς να αγγίξεις το αίσθημα δεν μπορείς να επιτύχεις ως πολιτικός.
Σ’ ένα σύντομο, αλλά εξαίρετο, βιβλίο, ο Ιταλός ελληνιστής Λουτσιάνο Κάνφορα γράφει την ιστορία της λέξης «δημαγωγία». Οπου αποδεικνύει ότι η λέξη δεν είχε αρνητικό πρόσημο ώς τον 18ο αιώνα περίπου. Και επειδή παρ’ ημίν τον λαϊκισμό τον χρησιμοποιούμε ως συνώνυμο της δημαγωγίας δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι η δημοκρατία χρειάζεται δημαγωγούς, αυτούς που οδηγούν τον Δήμο. Και δεν μπορείς να οδηγήσεις τον Δήμο μόνον με την ψυχρή λογική. Στις «Ικέτιδες» του Ευριπίδη ο Θησέας λέει: «στην Αθήνα ο μόνος τύραννος είναι ο Δήμος» – τύραννος με τη σημασία «βασιλεύς». Παρ’ όλ’ αυτά ο ίδιος πείθει τον «τύραννο» να αποδεχθεί το αίτημα των Αργείων γυναικών και η Αθήνα να πολεμήσει για να διεκδικήσει από τη Θήβα τις σορούς όσων εξεστράτευσαν εναντίον της. Ηταν πάνω απ’ όλα ζήτημα τιμής. Ή μήπως ο Ιωάννης Μεταξάς έπεισε με λογικά επιχειρήματα τον ελληνικό λαό να πολεμήσει στην Αλβανία;
Εχουν και τα αισθήματα την ποιότητά τους. Και το πρόβλημα με τον λαϊκισμό σήμερα είναι ότι στηρίζεται σε ένα είδος νοσταλγίας για τους χαμένους παραδείσους των κοινωνιών του δυτικού κόσμου. Ο Τσίπρας εξελέγη διότι έπεισε μια κοινωνία φοβισμένη και κουρασμένη από την κρίση ότι θα της δώσει τη χαμένη της ευημερία, καταγγέλλοντας συγχρόνως όσες πολιτικές δυνάμεις του την είχαν προσφέρει ως υπεύθυνες για την απώλειά της. Ολόκληρο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα απειλείται από λαϊκιστικές δυνάμεις οι οποίες συνιστούν κάτι σαν συνδικάτο της νοσταλγίας. Η Ευρώπη πάσχει από συναισθηματική αναπηρία.
Το πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας δεν είναι λογιστικό, ή τουλάχιστον δεν είναι μόνον λογιστικό. Η ανεργία, η ανασφάλεια, το ληστρικό Δημόσιο, η ανεξέλεγκτη μετανάστευση, ο αχός της βαρβαρότητας που έχει φτάσει ώς τις ακτές της Μικράς Ασίας την οδηγούν σε ένα είδος αλλοφροσύνης. Απ’ το «φιλοσοφούμεν άνευ μαλακίας», περάσαμε στο «φιλοσοφούμεν μετά μαλακίας». Οι δυνάμεις του δημοκρατικού τόξου, απ’ την αποδεκατισμένη κεντροαριστερά ώς τη Νέα Δημοκρατία, δεν φτάνει να πείσουν για την ειλικρίνειά τους. Πρέπει να αγγίξουν το αίσθημα μιας κοινωνίας που έχασε την εμπιστοσύνη της στον εαυτό της. Μετά από εφτά χρόνια η κρίση είναι καθεστώς. Και η μόνη πολιτική πρόταση είναι αυτή που θα μας βοηθήσει να ξεπεράσουμε το σύνδρομο της νοσταλγίας διά της δημιουργίας. Κοινώς θα πλάσει το αίσθημα ενός νέου πατριωτισμού.