ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ ΓΙΑ ΛΟΡΚΑ: «-Κι’ ο Λόρκα; ρωτούσα [έναν που ξέφυγε από την πολιορκούμενη Μαδρίτη]. Ο Φρειδερίκος Γκαρθία Λόρκα, ο ποιητής; Μα καμμιά καθαρή απάντηση. Αλλος τον είχε δη στη Γρανάδα, άλλος στη Μαδρίτη. Αλλος με τους κόκκινους, άλλος με τους Φαλαγγίτες. Και προχτές το φοβερό μαντάτο: Σκότωσαν τον Λόρκα!
»Είχα γνωρίσει τον Λόρκα ένα βράδυ, σε μια σάλα του Πανεπιστήμιου της Μαδρίτης. Είχε οργανώσει ένα ερασιτεχνικό θίασο από φοιτητές και παρίστανε τη βραδειά κείνη ένα “Μυστήριο” του Καλδερόν. Νεώτατος, τσιγγάνικη ωμορφιά, ανησυχία και δύναμη. Ελαμπε. Ωνειροπολούσε μιαν πνευματική αναγέννηση της πατρίδας του, σύμφωνα με τις παραδόσεις της ράτσας του.
»-“Μια ράτσα, έλεγε, που γέννησε τον Λόπε ντε Βέγκα, τον Καλδερόν και τον Θερβάντες, αξίζει να ζήση. Και δεν θα την αφίσουμε να πεθάνη. Δουλεύουμε. Ενας μονάχα δρόμος σωτηρίας υπάρχει: Να φωτιστή ο λαός. Μπήκαμε στον δρόμο. Ο Θεός του Δον Κιχώτη βοηθός!” […].
» [Ο Λόρκα] δεν ήταν καθόλου από τους ουρανοκατέβατους που τραγουδούν ασυνείδητα, χωρίς αγώνα, σαν το πουλί. Δεν του αρκούσε να τινάξη τη χαίτη του για να κατέβη η έμπνευση. Ο Λόρκα ήταν μεγάλος δουλευτής. Γνώριζε καλά, στην ποίηση, την αξία της τεχνικής και της λεπτομέρειας. Ηξερε πως η ποίηση δεν έρχεται “άνωθεν” δώρο του Θεού· μα έρχεται “κάτωθεν” από τη γη κι’ από τα νεφρά, έργο σκληρό κ’ επίμονο του ανθρώπου.
»Για να προχωρήση μια ράτσα πρέπει ν’ ακολουθήση τον δρόμο τον εδικό της, που τον έχουν πια χαράξει χιλιάδες γενεές. Δηλ. ν’ ακολουθήση την παράδοσι. Μα ακολουθάει πιστά την παράδοση μονάχα όποιος την ξεπερνάει. Οποιος την αφίνει πίσω του, συνεχίζοντας τον δρόμο. Οποιος δημιουργεί νέα πραγματικότητα δηλ. νέα παράδοση. […].» (Σημ. «Φ»: Ακολουθούν στο άρθρο τα ποιήματα του Λόρκα «Ανεμοδούρα», «Ευαγγελισμός», και «Η σελήνη στο σιδεράδικο», μεταφρασμένα από τον Καζαντζάκη. Ισως είναι και τα πρώτα του Ισπανού ποιητή που δημοσιεύθηκαν μεταφρασμένα στα ελληνικά.)