Τα τελευταία χρόνια ο κόσμος μας ζει σε κλίμα αβεβαιότητας όσον αφορά την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Σε αυτό συνέτειναν ιδιαίτερα οι αποκαλύψεις Σνόουντεν για γενικευμένες παρακολουθήσεις των ηλεκτρονικών επικοινωνιών από τις υπηρεσίες ασφαλείας των ΗΠΑ. Παράλληλα, στην Ε.Ε. παρακολουθούμε πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση της διεθνούς τρομοκρατίας, αλλά και για την ορθολογιστική διαχείριση του προσφυγικού προβλήματος, οι οποίες συνεπάγονται τη δημιουργία ηλεκτρονικών βάσεων δεδομένων μεγάλης κλίμακας.
Από την άλλη πλευρά, η ανταλλαγή οικονομικών και εμπορικών δεδομένων στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, η ανάπτυξη της ψηφιακής οικονομίας, η ραγδαία εξέλιξη των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αποτελούν μια πραγματικότητα που επηρεάζει άμεσα την ιδιωτική ζωή του καθενός.
Μέσα σ’ ένα τέτοιο πλαίσιο φαίνεται εύλογο το ερώτημα: Υπάρχει προστασία δεδομένων σήμερα; Αυτές ακριβώς οι συνθήκες που δικαιολογούν μια τέτοια αβεβαιότητα εξηγούν ταυτόχρονα γιατί ένα ισχυρό νομικό πλαίσιο προστασίας είναι στις μέρες μας περισσότερο αναγκαίο από ποτέ.
Χθες 28 Ιανουαρίου γιορτάσαμε την 11η Ευρωπαϊκή Ημέρα Προστασίας Δεδομένων. Ο φετινός εορτασμός έχει έναν ξεχωριστό χαρακτήρα: συμπίπτει με τη σταδιακή μετάβαση σε μια νέα εποχή, αφού υιοθετήθηκε ο νέος Γενικός Κανονισμός 679/2016 για την Προστασία Δεδομένων. Ο Κανονισμός αυτός, που θα τεθεί σε εφαρμογή στις 25 Μαΐου 2018, συνιστά στο εξής τον βασικό μοχλό της νομοθετικής δέσμης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για αποτελεσματική προστασία των προσωπικών δεδομένων όσων ζουν στην Ε.Ε. Αποτελεί σημαντικό βήμα στη διαμόρφωση ενός ισχυρότερου και πιο συνεκτικού νομικού πλαισίου, αφού ένας και μοναδικός νόμος γίνεται πια το κύριο μέσο που θα διέπει την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων σε όλη την επικράτεια της Ενωσης.
Οι δύο βασικοί στόχοι του νέου πλαισίου είναι να έχουν οι Ευρωπαίοι πολίτες μεγαλύτερο έλεγχο των προσωπικών τους δεδομένων και να απλουστευθεί το ρυθμιστικό περιβάλλον για τις επιχειρήσεις που προβαίνουν σε επεξεργασία των δεδομένων. Ενδεικτικά αναφέρω δύο δικαιώματα «νέας γενιάς» που κατοχυρώνονται στον Γενικό Κανονισμό: το δικαίωμα στη λήθη και το δικαίωμα στη φορητότητα των δεδομένων.Ο Κανονισμός καθορίζει πιο αποτελεσματικές μεθόδους για διασφάλιση της συμμόρφωσης και προβλέπει ιδιαίτερα αυστηρές κυρώσεις για όσους παραβιάζουν τους κανόνες. Επίσης, ενισχύει την ήδη υφιστάμενη συνεργασία μεταξύ των εθνικών αρχών προστασίας δεδομένων προβλέποντας, μεταξύ άλλων, αμοιβαία συνδρομή και κοινούς ελέγχους.
Στη νέα δέσμη κανόνων περιλαμβάνεται, επίσης, η Οδηγία 2016/680 για την προστασία των προσωπικών δεδομένων στους τομείς της ποινικής δικαιοσύνης και της αστυνομικής συνεργασίας.
Μια σημαντική εξέλιξη σε σχέση με τις διαβιβάσεις δεδομένων εκτός Ε.Ε. αποτελεί η λεγόμενη «Ασπίδα Προστασίας Ιδιωτικότητας», που αποτελεί τον νέο μηχανισμό διαβίβασης εμπορικών δεδομένων στις ΗΠΑ και αποσκοπεί στη μεγαλύτερη διασφάλισή τους. Η προηγούμενη συμφωνία του «Ασφαλούς Λιμένα» ακυρώθηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο τον Οκτώβριο του 2015, στον απόηχο των αποκαλύψεων Σνόουντεν για τις πρακτικές της NSA, όταν ένας ιδιώτης, ο Μαξιμίλιαν Σρεμς, προσέφυγε στην ιρλανδική Αρχή κατά του Facebook. Στο νέο αυτό πλαίσιο οιοσδήποτε πολίτης στην Ε.Ε. θεωρεί ότι έχει γίνει κατάχρηση των δεδομένων του θα έχει τη δυνατότητα να προσφεύγει στις αρμόδιες αρχές των ΗΠΑ είτε απευθείας είτε μέσω της εκάστοτε εθνικής Αρχής Προστασίας Δεδομένων.
Ενα ακόμη κομβικό σημείο στο νέο τοπίο είναι η πρόσφατη πρόταση της Επιτροπής για αυστηροποίηση των κανόνων προστασίας της ιδιωτικής ζωής στις ηλεκτρονικές επικοινωνίες στο πλαίσιο της αναθεώρησης της οδηγίας e-Privacy.
Τη χρονιά που μόλις ξεκίνησε, η Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα συμπληρώνει 20 χρόνια από την ίδρυσή της. Στη διαδρομή της έχει δημιουργήσει ικανές εγγυήσεις για την ιδιωτική ζωή και έχει διαμορφώσει ισχυρό πλαίσιο προστασίας. Παρά τα διαχρονικά δομικά προβλήματα, η Αρχή προετοιμάζεται εντατικά για την εφαρμογή του νέου Κανονισμού. Ωστόσο, απαιτείται αναπροσαρμογή των στόχων και του τρόπου λειτουργίας της και κυρίως στήριξη από την πολιτεία αλλά και από την κοινωνία.
Εν μέσω γενικότερης κρίσης ή ακόμη και υποβάθμισης των δικαιωμάτων του ανθρώπου, αυτό που διακυβεύεται σήμερα είναι το ίδιο αξιακό σύστημα της Ε.Ε. Η προστασία της ιδιωτικής ζωής και των προσωπικών δεδομένων αποτελεί σημαντικό θεμελιώδες δικαίωμα που επαναπροσδιορίζεται παραμένοντας, ταυτόχρονα, κρίσιμο πρόταγμα για τις σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες.
* Ο κ. Κωνσταντίνος Μενουδάκος είναι πρόεδρος της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα.