Στην παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 η Ελλάδα εισήλθε αμέσως, αν και επίσημα η έναρξή της τοποθετείται στο 2010. Είναι η μόνη χώρα που ακόμη δεν έχει καταφέρει να την ξεπεράσει, και όπως δείχνουν όλες οι σχετικές μετρήσεις, οι πολίτες δεν βλέπουν καν σε βάθος χρόνου μιαν «άσπρη μέρα».
Παρά τις συθέμελες δονήσεις που προκάλεσε η κρίση, στα σχεδόν δέκα χρόνια που διαρκεί, στο κομματικό σύστημα δεν έγινε τίποτε ιδιαίτερα ελπιδοφόρο. Από τους νέους σχηματισμούς δεν θεωρώ φορείς ελπίδας τον ΣΥΡΙΖΑ, τους ΑΝΕΛ και τη Χ.Α., ενώ το Ποτάμι βρίσκεται σε προφανή κατιούσα πορεία. Δεν αναζητώ ούτε αιτίες ούτε ερμηνείες αυτή τη στιγμή, όχι γιατί δεν έχω γνώμη, αλλά γιατί δεν είναι αυτό το κύριο και επιτακτικό. Το βαρύ αλλά σημαντικό είναι η συνολική διαπίστωση ότι η κρίση δεν έφερε τίποτε θετικά ριζικό και ριζοσπαστικό, ότι δηλαδή η εκπροσώπηση –και κατά συνέπεια η διακυβέρνηση– βυθίζεται σε επαναλαμβανόμενους κύκλους φθοράς και ανυποληψίας.
Σήμερα έχουμε παγκοσμίως τα σημάδια μιας νέας κρίσης. Οχι οικονομικής αλλά γεωπολιτικής. Το Brexit και η εκλογή Τραμπ, κυρίως η τελευταία, οδηγούν αναπόφευκτα σε αλλαγές, απρόβλεπτες και μεγάλες, των παγκόσμιων ισορροπιών. Δεν πρόκειται πλέον για την ανακοπή ή μη της παγκοσμιοποίησης. Ο «εθνικός ηγεμονισμός» που επαγγέλλεται ο Τραμπ και η αχαρτογράφητη έξοδος της Βρετανίας από την Ε.Ε. ανατρέπουν τις ισορροπίες στις σχέσεις Ε.Ε. – ΗΠΑ – Κίνας – Ρωσίας, άρα τις συμμαχίες και τη σταθερότητα που μετά το 1989 υπήρχε στον τομέα αυτό. Φαίνεται σαν εκδίκηση της Ιστορίας, όταν οι εκπρόσωποι ενός κρατικού κομμουνιστικού καθεστώτος –Κίνα– εμφανίζονται ως δελφίνοι για την ηγεμονία της διεθνούς συνεργασίας, ενώ η κινητήρια δύναμη του σύγχρονου καπιταλισμού –ΗΠΑ– χτίζει τείχη απομόνωσης και ανελευθερίας. Λέξεις όπως «νεοφιλελεύθερος», «καπιταλιστής» ή «κομμουνιστής» μοιάζουν, από αυτή τη σκοπιά, κούφιες. Και παρασύρουν μαζί τους όλα τα κλισέ που κατακλύζουν τον πολιτικό εγχώριο λόγο.
Η Ελλάδα, πριν καταφέρει να βγει από την οικονομική κρίση, θα υποστεί αναπόφευκτα τις πρόσθετες συνέπειες των τεκτονικών μετακινήσεων της γεωπολιτικής. Τις βιώνει ήδη, με το κύμα προσφύγων, τους πολέμους στη Μ. Ανατολή, τη συνακόλουθη τρομοκρατία, αλλά και την πρόσφατη de facto όξυνση σχέσεων με την Τουρκία.
Η κοινωνία μας συνολικά δεν έχει καταφέρει μέχρι σήμερα να αλλάξει ματιά και μέθοδο στη διαχείριση των κοινών, παρά τα δέκα χρόνια κρίσης που άλλαξαν τις ζωές και τα όνειρα των ανθρώπων. Πώς λοιπόν θα μπορέσει να αντέξει αυτό το πρόσθετο και δυσβάσταχτο φορτίο της νέας κρίσης; Αυτό είναι το ερώτημα που πρέπει να μας απασχολεί. Ως άτομα, ως κόμματα, ως συμμετέχοντες στις τύχες της χώρας. Αντ’ αυτού, συνεχίζουμε να ασχολούμαστε με το ποιος τα έκανε χειρότερα, με την κάθε πλευρά να ποντάρει στη φθορά και στα λάθη της άλλης.
Αν δεν αφυπνισθούμε, θα μας αφυπνίσει η πραγματικότητα. Ακριβώς όπως το κάνει η απώλεια στην οικογένεια και στην ιδιωτική ζωή του καθενός, που όταν συμβεί, το μέγεθός της επιβάλλει τη σιωπή, παραμερίζει τις έριδες και τις τριβές της κάθε μέρας και αναδεικνύει νέες προτεραιότητες στη σκέψη, ακυρώνοντας το τετριμμένο, καθιστώντας ανεπίκαιρο το σύνηθες.
Δεν μπορούμε να συνεχίζουμε με αέναες «διαπραγματεύσεις» αντί για διακυβέρνηση, μονότονα αιτήματα για «εκλογές» αντί για συγκεκριμένη, καθημερινή αντιπολίτευση. Δεν μπορούμε να περιοριζόμαστε σε προ ημερησίας διάταξης συζητήσεις που αποτελούν άφρονα κατασπατάληση εθνικών πόρων πολιτεύματος. Αυτός ο φαύλος και δηλητηριώδης κύκλος της βύθισης στο πιο παρακμιακό μέρος από το κοινό μας παρελθόν πρέπει να σταματήσει. Οποτε τυφλά μας παρέσυραν αυτά στην ιστορική μας διαδρομή, ακολούθησε εθνική τραγωδία. Το πρόβλημα έχει πάψει να είναι μόνο οικονομικό. Ο διχασμός των μνημονίων είναι επικίνδυνα ανεπίκαιρος και το σκιάχτρο που κουνιέται, του κάθε Σόιμπλε, τραγικά εκτός θέματος σχετικά με το τι χρειάζεται η χώρα. Οι ιδεολογικές ταυτότητες και οι αξίες δεν καταργούνται, η μνήμη δεν σβήνεται. Αλλά η αναγκαιότητα, που διαρκώς μεταβάλλεται, ορίζει τα προτάγματα.
Τρεις θέσεις ορίζουν την αναγκαία αφύπνιση:
Πρώτον, η προσήλωση στην Ευρώπη, αυτήν την Ευρώπη, που δεν είναι των ονείρων μας, είναι όμως αταλάντευτα ο χώρος μας. Την επιδιώκουμε, τη διεκδικούμε, τη στηρίζουμε. Η συζήτηση περί δραχμής είναι τραγική, ανεύθυνη και παρακμιακή.
Δεύτερη προτεραιότητα είναι η καταπολέμηση της φτώχειας. Απαιτείται μια δέσμευση, κατά απόλυτη προτεραιότητα, στήριξης της μεγάλης μάζας των συμπολιτών μας που βιώνουν τον κοινωνικό αποκλεισμό εξαιτίας της κρίσης.
Τρίτη θέση είναι η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στη χώρα και στην πολιτική της τάξη, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Η εμπιστοσύνη είναι το κλειδί για ανάπτυξη, δηλαδή για επενδύσεις, δουλειές, έσοδα για το Δημόσιο και ενάρετη στροφή πόρων σε δημόσιες επενδύσεις και πολιτικές κοινωνικής συνοχής και προστασίας. Καθυστερήσεις, «ναι μεν αλλά», «υπογράφω αλλά κλαίω», υπονόμευση των συμφωνηθέντων κατά την εφαρμογή τους δεν μπορούν πια να γίνονται ανεκτά.
Ολοι μοιραζόμαστε τη θέση ότι η Ελλάδα είναι αδιαπραγμάτευτη. Πριν αυτό μετατραπεί σε αλυτρωτική επιδίωξη, πρόσθετο βάρος στις επόμενες γενιές, ας το κάνουμε πηγή έμπνευσης. Ας το μεταβολίσουμε σε δύναμη αποτροπής, συνοχής και ειρηνικής θωράκισης. Είναι ξεκάθαρη ευθύνη του κάθε πολιτικού σχηματισμού χωριστά, του κάθε θεσμικού ή πολιτειακού παράγοντα, να κινηθεί αποφασιστικά, συνετά και ουσιαστικά σε αυτή την κατεύθυνση. Ο λόγος ύπαρξης του πολιτικού χώρου στον οποίο ανήκω θα κριθεί από το αν βαδίσει και οργανωθεί γύρω από όσα προανέφερα. Δεν είναι πια η ώρα ούτε για συζητήσεις ούτε για προσωπικά εγχειρήματα. Τίποτε δεν σβήνεται, δεν ξεχνιέται, δεν ακυρώνεται. Αλλά παράλληλα, τίποτα δεν δικαιούται να στέκεται εμπόδιο στην προσπάθεια να ξεφύγουμε από τον φαύλο κύκλο που οδηγεί στην καταστροφή.
Θα προχωρήσουν όσοι δεν διστάζουν, όσο λίγα κι αν είναι τα στοιχεία που εμπνέουν σε σχέση με τα ιδανικά. Τα θέματα ηγεσίας πρέπει να λυθούν από τις κάλπες το συντομότερο και η εθνική ανασυγκρότηση να γίνει αποκλειστική επιδίωξη, με συγκεκριμένες πολιτικές, ακυρώνοντας κάθε ανάγκη για «ίσες αποστάσεις», αποκλείοντας κάθε λογής άνισες στάσεις και συμπεριφορές. Οτιδήποτε άλλο βλάπτει, καθυστερεί και πρέπει να αντιμετωπισθεί ως εμπόδιο.
* Ο κ. Μιχάλης Χρυσοχοΐδης είναι πρώην υπουργός.