Η ένταση και οι τελευταίες εξελίξεις στις σχέσεις Γερμανίας – Τουρκίας επιβεβαιώνουν ότι το καθεστώς Ερντογάν αποτελεί, πλέον, μεγάλο πρόβλημα για την Ευρώπη. Γιατί μπορεί η δημοσιότητα να επικεντρώνεται κυρίως στις γερμανοτουρκικές σχέσεις, αλλά στην πραγματικότητα το πρόβλημα αφορά και άλλες ευρωπαϊκές χώρες όπου υπάρχουν πολυπληθείς τουρκικές και κουρδικές παροικίες πρώτης και δεύτερης γενιάς. Είναι πολλά τα εκατομμύρια των Τούρκων πολιτών που κατέφυγαν στη Γερμανία, τη Γαλλία, την Ολλανδία, το Βέλγιο, την Αυστρία, την Ελβετία και όπου αλλού θεωρούσαν ότι θα έβρισκαν μία καλύτερη τύχη. Προσπαθούσαν οι άνθρωποι να ξεφύγουν από την ανείπωτη φτώχεια που επικρατούσε στα βάθη της Τουρκίας και οι ευρωπαϊκές χώρες με τις ανεπτυγμένες οικονομίες τους άνοιγαν την αγκαλιά τους προκειμένου να ενισχύσουν το ανεπαρκές αριθμητικά εργατικό δυναμικό τους με φθηνά εργατικά χέρια, έστω και ανειδίκευτα. Η ανάλογη εμπειρία της Ελλάδας, αλλά με πολύ μικρότερους αριθμούς, τοποθετείται στα τέλη της δεκαετίας του ’50 έως τα μέσα περίπου της δεκαετίας του ’60.
Το πρόβλημα που αντιμετωπίζει τώρα η Γερμανία και μαζί της οι υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες με αξιοσημείωτους τουρκικούς πληθυσμούς, έχει μερικά βασικά αίτια. Η αφομοίωση, ή έστω η προσαρμογή των Τούρκων και Κούρδων στον τρόπο ζωής των χωρών που τους φιλοξένησαν και τους φιλοξενούν, έχει αποδειχθεί ότι είναι πολύ δύσκολη και πάντως δυσκολότερη από των μεταναστών που προέρχονταν από τον ευρωπαϊκό Νότο παλιότερα, από πρώην κομουνιστικά κράτη τα τελευταία χρόνια. Οι λόγοι είναι ασφαλώς πολιτισμικοί και θρησκευτικοί. Ταυτόχρονα, η Aγκυρα άσκησε από την πρώτη στιγμή πολιτική διατήρησης και ελέγχου των μεταναστευτικών πληθυσμών, μέσω πολιτικών και θρησκευτικών οργανώσεων –η μελέτη του Κωνσταντίνου Χ. Γώγου με τίτλο «Τουρκικό Πολιτικό Ισλάμ και Ισλαμιστικά Δίκτυα στη Γερμανία» είναι άκρως διαφωτιστική– και κυρίως μέσω δραστηριότητας των μυστικών υπηρεσιών της στις χώρες φιλοξενίας. Αυτό το έκανε στη Θράκη με τους μουσουλμάνους που είναι Ελληνες πολίτες, δεν θα το έκανε εκεί που οι μετανάστες ήταν δικοί της πολίτες;
Από την άλλη πλευρά, οι ευρωπαϊκές χώρες και ειδικά η Γερμανία επέτρεψαν να γιγαντωθεί αυτή η κατάσταση μέσα από δεκαετίες, είτε γιατί αυτό κατά την άποψή τους επέβαλλε η φιλελεύθερη και δημοκρατική ανοχή, είτε γιατί δεν αντιλήφθηκαν έγκαιρα πού οδηγεί, είτε γιατί εξυπηρετούσε τα οικονομικά συμφέροντά τους, είτε γιατί έβλεπαν την Τουρκία σαν παράδειγμα κοσμικού και δημοκρατικού κράτους στον ισλαμικό κόσμο, είτε γιατί η Τουρκία ήταν μέλος του ΝΑΤΟ και άλλων δυτικών οργανισμών και μάλιστα σε προωθημένη γεωστρατηγική θέση, είτε για όλους αυτούς τους λόγους. Μόνο στο θέμα της ένταξης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση η Ευρώπη κράτησε σχετικά σθεναρή στάση, μάλλον γιατί δεν θέλει στους κόλπους της μία μουσουλμανική χώρα που ο πληθυσμός της αναπτύσσεται με πολύ υψηλούς ρυθμούς και σε μικρό διάστημα θα ήταν ο μεγαλύτερος εταίρος, αλλά και γιατί θα απαιτούσε τεράστια κονδύλια ενίσχυσης.
Η άνοδος πάντως του Ταγίπ Ερντογάν στην Τουρκία, η προσπάθειά του για εδραίωση ενός θρησκευτικού – πολιτικού καθεστώτος με πολλές ομοιότητες αυταρχικού κράτους και η προσπάθειά του να περιβληθεί ο ίδιος με δικτατορικές αρμοδιότητες έχουν αλλάξει ποιοτικά και ποσοτικά τα δεδομένα στις ευρωτουρκικές σχέσεις. Η Ευρώπη, σε μία κρίσιμη για το παρόν και το μέλλον της περίοδο και με εκλογές στην Ολλανδία, τη Γαλλία και τη Γερμανία μπροστά της, βρίσκεται αντιμέτωπη με έναν ηγέτη και ένα καθεστώς με δικτατορικές τάσεις, που θεωρεί προνόμιό του να εξαγάγει την πολιτική αντιπαράθεση στο εσωτερικό της Τουρκίας σε χώρες με Τούρκους και Κούρδους μετανάστες. Την ίδια ώρα, η «Επιτροπή της Βενετίας» του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου αποφαίνεται καθαρά ότι η Τουρκία ολισθαίνει προς ένα μονοπρόσωπο καθεστώς με το δημοψήφισμα που θα κάνει προς αυτή την κατεύθυνση ο Ερντογάν και η Γερμανία ανακαλύπτει τώρα ότι οι τουρκικές μυστικές υπηρεσίες έχουν αναπτύξει υπέρμετρη και ενοχλητική δραστηριότητα στο έδαφός της. Η γερμανική κυβέρνηση, όσο και η ολλανδική, αλλά και η αυστριακή, ξέρουν πολύ καλά ότι αν επιτραπεί στον Ερντογάν και τους δικούς του να οργανώσουν συγκεντρώσεις και ομιλίες στις χώρες τους, θα «αλείψουν βούτυρο στο ψωμί» των ακροδεξιών εθνολαϊκιστών που διεκδικούν την εξουσία και θα τους κατηγορήσουν ότι εκχωρούν μέρος της εθνικής κυριαρχίας.
Η Ελλάδα θα μπορούσε να επωφεληθεί διπλωματικά από την ευρωτουρκική ένταση. Ισως, αν λογικευτεί…