Πληθαίνουν οι επιθέσεις μοναχικών ανδρών εναντίον μαζών, πολλαπλασιάζονται τα θύματα, φαίνεται ότι θα πρέπει να συνηθίσουμε στην ιδέα ότι ο θάνατος μπορεί να εμφανιστεί ανά πάσα στιγμή σε οποιαδήποτε πόλη. Την Παρασκευή, οδηγός κλεμμένου φορτηγού σκότωσε τουλάχιστον τρεις ανθρώπους στο κέντρο της Στοκχόλμης. Στις 22 Μαρτίου, στο Λονδίνο, οδηγός αυτοκινήτου σκότωσε τέσσερις στη γέφυρα έξω από τη Βουλή των Κοινοτήτων και μετά μαχαίρωσε αστυνομικό, σκοτώνοντάς τον, πριν χαθεί ο ίδιος από πυρά άλλου φρουρού. Τον Δεκέμβριο, φορτηγό σκότωσε 12 ανθρώπους σε χριστουγεννιάτικο παζάρι στο Βερολίνο, ενώ τον Ιούλιο 84 άτομα πέθαναν κάτω από τις ρόδες φορτηγού στην παραλιακή οδό της Νίκαιας στη γαλλική Ριβιέρα. Δεν λογαριάζουμε τις επιθέσεις με εκρηκτικά ή αυτόματα όπλα –από την Αγία Πετρούπολη την περασμένη εβδομάδα έως την επίθεση στο Παρίσι στις 13 Νοεμβρίου του 2015, με τους 130 νεκρούς– επειδή αυτές απαιτούσαν βαθμό οργάνωσης πολύ υψηλότερο από την κλοπή ενός φορτηγού ή τη χρήση μαχαιριού.
Την ώρα που γραφόταν αυτό το άρθρο δεν γνωρίζαμε την ταυτότητα ή το κίνητρο του δράστη της επίθεσης στη Στοκχόλμη, πέρα από κάποιες θολές φωτογραφίες που η αστυνομία έδωσε στη δημοσιότητα μετά τη διαφυγή του. Οι δράστες όλων των προηγούμενων επιθέσεων, όμως, ήθελαν να φανεί ότι δρούσαν υπό την επιρροή του Ισλάμ. Και στις περισσότερες περιπτώσεις, το αυτοαποκαλούμενο Ισλαμικό Κράτος έσπευσε να υιοθετήσει τις πράξεις τους. Σε όλες τις περιπτώσεις, οι δράστες ήταν γέννημα-θρέμμα δυτικών κοινωνιών, γνωστοί στις Αρχές κυρίως επειδή βρίσκονταν στο περιθώριο· μερικοί, μάλιστα, ήταν μπλεγμένοι σε υποθέσεις του κοινού ποινικού δικαίου πριν εκδηλώσουν πνευματικές ανησυχίες και αναζητήσουν τη δόξα διά της μαζικής δολοφονίας. Αυτό το αίσθημα «αποξένωσης», άλλωστε, οδήγησε χιλιάδες νεαρούς (και κάποιες νεαρές) που γεννήθηκαν στη Δύση να ασπαστούν τη μεσαιωνική εσχατολογία και την υπόσχεση για έναν «άλλο κόσμο» που πρότεινε το «χαλιφάτο».
Ισως, όμως, το κλειδί στην υπόθεση είναι όχι η θρησκεία –ή ο μανδύας που προσφέρει ο δήθεν πνευματικός ζήλος– αλλά η ίδια η αποξένωση νέων ανθρώπων. Παιδιά μεταναστών, όπως είναι οι περισσότεροι δράστες των επιθέσεων στη Δυτική Ευρώπη τα τελευταία δύο χρόνια, είναι ίσως πιο ευάλωτα στη γοητεία μιας κίνησης που θα είναι και θεαματική και τιμωρητική για την κοινωνία, πάνω απ’ όλα όμως λυτρωτική. Κάποιοι νέοι μπορούν να παραδοθούν σε ναρκωτικά, άλλοι να χαθούν στους λαβύρινθους ηλεκτρονικών παιχνιδιών, άλλοι να βουλιάξουν μέσα σε έναν κόσμο χωρίς προοπτικές και άλλοι να στραφούν στη βία. Οι τελευταίοι, μάλιστα, ίσως πιστέψουν ότι η πράξη τους θα λύσει όλα τους τα προβλήματα, προσφέροντας δόξα και λύτρωση, αντί της μιζέριας της καθημερινότητας. Τέτοιες κινήσεις επικροτούνται από έναν κόσμο που υπάρχει είτε στον περίγυρο του δράστη είτε στο Διαδίκτυο, δίνοντάς του την αίσθηση ότι λειτουργεί μέσα σε ένα πλαίσιο που είναι αποδεκτό σε ανθρώπους που ο ίδιος εκτιμά και θέλει να εντυπωσιάσει. Ο Νορβηγός ακροδεξιός Αντερς Μπρέιβικ έδρασε (και φαίνεται να ζει ακόμη) μέσα σε ένα τέτοιο παράλληλο σύμπαν όταν σκότωσε 77 νέους συμπατριώτες του. Στην εποχή μας, κάθε διαταραγμένος θα βρει αρκετούς που σκέφτονται σαν τον ίδιο ώστε να πιστέψει ότι μπορεί να κάνει το άλμα από την ασημαντότητα προς την ηρωική εκδίκηση.
Ο όρος «αμόκ» κατάγεται από τη Μαλαισία και περιγράφει μια συμπεριφορά που είναι αρκετά διαφωτιστική για την επιδημία αυτοκαταστροφικών επιθέσεων που παρατηρούμε τελευταίως. Το λεξικό Merriam-Webster ορίζει το «αμόκ» ως «επεισόδιο ξαφνικής επίθεσης εναντίον μάζας ανθρώπων ή αντικειμένων, συνήθως από μοναχικό άτομο ύστερα από περίοδο μελαγχολίας που παραδοσιακά συνδεόταν κυρίως με τον μαλαισιανό πολιτισμό αλλά ολοένα περισσότερο θεωρείται ψυχοπαθολογική συμπεριφορά που συναντάται διεθνώς σε διάφορες χώρες και πολιτισμούς». Στη Μαλαισία, λέγεται, ότι όταν κάποιος ξεσπούσε, επιτιθέμενος με τυφλό μένος εναντίον του πλήθους, κραύγαζε «Αμόκ! Αμόκ! Αμόκ!». Ως προειδοποίηση αλλά και ως εξήγηση. Ετσι, όσοι επέζησαν από την αυτοκαταστροφική και φονική μανία έβρισκαν κατανόηση από την κοινωνία.
Ο πολιτισμός μας βρίσκεται σε καμπή, όπου ο καθένας έχει τη δυνατότητα να προκαλέσει μαζικούς θανάτους αλλά και να βρει ομοϊδεάτες, καθοδηγητές και οπαδούς. Η λύση δεν μπορεί να είναι ούτε μόνο καταστολή ούτε μόνο μοιρολατρία, όπου όλοι περιμένουμε να δούμε πότε θα βρει κι εμάς το κακό. Το ζήτημα είναι να δημιουργηθούν δομές που δίνουν νόημα στις ζωές μας την ώρα που οι ορίζοντες κλείνουν και οι προοπτικές στενεύουν. Αλλιώς, οι επιθέσεις θα πολλαπλασιάζονται συνεχώς.