Η απορία μιας καλής συναδέλφου, φιλότεχνης και φιλοπερίεργης, «δυσκολεύομαι να καταλάβω τι είναι ακριβώς το Fast Forward Festival», με στρίμωξε. Επιστράτευσα την εμπειρία των προηγούμενων τριών χρόνων –φέτος διοργανώνεται, από την ερχόμενη Τρίτη, το τέταρτο κατά σειρά (βλ. σελ. 5)– και άρχισα να αραδιάζω όρους όπως site-specific project, «διαμεσικό θέατρο», socially engaged art, κ.ο.κ. Στη συνέχεια, για να κάνω την περιγραφή μου πιο «ζωντανή», επιστράτευσα το βίωμα. Τον θεατή ως περιπατητή – γεωγράφο της ίδιας της πόλης του, που την ανακαλύπτει ξανά βαδίζοντας σε επιλεγμένες διαδρομές, φορώντας ακουστικά τα οποία του μεταφέρουν αφηγήσεις ζωής και μνήμης. Κάπως έτσι.
Ανακάλεσα από τις προηγούμενες διοργανώσεις μια δυο στιγμές. Οπως το «Σπίτι της Ευρωπαϊκής Ιστορίας στην εξορία» («Domo de Europa Historio en ekzilo», στα Εσπεράντο). Πέρυσι την άνοιξη, στους έξι ορόφους του κτιρίου στην Πειραιώς 40, όπου στεγαζόταν, έως το 2013, το υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, ο Βέλγος καλλιτέχνης Τόμας Μπέλινκ είχε στήσει ένα δικό του, ιδιόμορφο, μουσείο της Ευρώπης που εκτεινόταν στους δαιδαλώδεις διαδρόμους και τα γραφεία μιας πρώην δημόσιας υπηρεσίας. Μέσα σε μία, περίπου, ώρα μπορούσες να περιηγηθείς στην Ευρώπη από τη δεκαετία του 1950 μέχρι το 2019. Από τη Μακρά Ειρήνη στη Μεγάλη Υφεση. «Από τότε που τα εθνικά σύνορα ήταν ανοικτά και χαλαρά και οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν ένα ενιαίο νόμισμα, το ευρώ» ώς το Brexit (ναι, το είχε προβλέψει!), μια ήπειρο, λίγο πριν από το 2020, γηραιά, εσωστρεφή και μισαλλόδοξη.
Αλλη στιγμή του φεστιβάλ, η δράση X Apartments, πριν από δύο χρόνια, που αποτελεί ακόμη, για μένα, σημείο αναφοράς. Δεκαπέντε «επισκέψεις» σε δύο ημέρες, μέσα από διαφορετικές διαδρομές. «Η πρώτη, από τον σταθμό μετρό Αττική, περιελάμβανε την ευρύτερη περιοχή Κυψέλης, σε μεγάλους επάλληλους κύκλους, και κατάληξη το Aσυλο Ανιάτων· η δεύτερη, από τον σταθμό μετρό Μεταξουργείο, διέσχιζε ανενεργές αποβάθρες του σταθμού Λαρίσης και χανόταν στα δρομάκια του Κολωνού. Περίπου έξι ώρες συνολικά, ανά δύο άτομα, με αναλυτικές οδηγίες στο χέρι, μπαίναμε σε εγκαταλελειμμένα αστικά σπίτια ή συναντούσαμε μετανάστες και Ελληνες κατοίκους, όλοι, κι εκείνοι κι εμείς, θεατές και θέαμα σε εναλλασσόμενους ρόλους. Ρωτούσαμε, απαντούσαν, κουβεντιάζαμε, μας κερνούσαν λικέρ αρμπαρόριζας ή γλυκά από τη Συρία» («Κ» 30/05/2015). Η ιδέα του εγχειρήματος ήταν του Γερμανού επιμελητή Ματίας Λίλιενταλ.
Το Fast Forward Festival μπορεί, με κάποιον τρόπο, να προλείανε το έδαφος για την documenta 14. «Ανοιξε» την πόλη στην προοπτική του τυχαίου, της συνάντησης – περφόρμανς, υπονομεύοντας και επαναπροσδιορίζοντας τη σχέση του σκηνικού γεγονότος με τον θεατή. Πρότεινε αντισυμβατικούς τρόπους θέασης της ίδιας της πραγματικότητας. Ετσι ένα μεγάλο γεγονός, διεθνούς εμβέλειας, όπως η documenta 14, είχε έναν μικρό προάγγελο.
Η τέχνη –δεν θα κουραστούμε να το επαναλαμβάνουμε– ακολουθεί υπόγειες, αόρατες διαδρομές. Κάτι που σήμερα φαίνεται ξένο, ανοίκειο, δύστροπο, ακατάτακτο, ακόμη και ατυχές ή α-νόητο, βρίσκει τη θέση του στον χρόνο, στην πόλη, μέσα μας, ύστερα από καιρό, μέσα από μια σύμπτωση ή απροσχεδίαστη συνάντηση. Ανακαλείς την περιπλάνηση στο «Σπίτι της Ευρωπαϊκής Ιστορίας» ή την «επίσκεψη» σε μια οικογένεια Σύρων στην Κυψέλη, ενώ παρακολουθείς την ταινία του Μπανγκλαντεσιανού καλλιτέχνη Naeem Mohaiemen στο ΕΜΣΤ (documenta 14), που γυρίστηκε στο παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού με πρωταγωνιστή έναν άνθρωπο, εγκλωβισμένο σε ένα no man’s land.
Μέσα από ανεπαίσθητες και αναπάντεχες «συμβιώσεις» και μετατοπίσεις κτίζονται ή διαλύονται οι νέες γλώσσες στην τέχνη και οι διαφορετικοί τρόποι συνύπαρξης στην κοινωνία. Η αντοχή και η συνοχή δοκιμάζονται στον χρόνο και στον χώρο που εμείς τους διαθέτουμε.