Εχουμε έναν εξαιρετικό τρόπο στα μέρη μας να τιμάμε τις διάφορες Ημέρες, θεσμοθετημένες από τον ΟΗΕ ή άλλους διεθνείς οργανισμούς: Τις προσπερνάμε με περήφανη σιωπή ή, αν ασχοληθούμε μαζί τους, θέτουμε σε κίνηση δύο μηχανές: τον αυτοαντιγραφέα κατ’ αρχάς, που, σαν εξελιγμένο, ημισκεπτόμενο φωτοτυπικό, έχει την ικανότητα να ανατυπώνει την περυσινή ή την προπέρσινη ανακοίνωση ή προκήρυξή μας και να προσαρμόζει μόνος του τη χρονολογία ή κάποια ονόματα. Η προσαρμογή της χρονολογίας πάντως δεν είναι αναγκαία, αφού οι προκηρύξεις (και οι αφίσες) κομμάτων, συνδικάτων και οργανώσεων σπανίως αναγράφουν το έτος και τον μήνα στον οποίο αναφέρονται. Λογικό. Εφόσον οι συντάκτες τους λένε πάντα την Αλήθεια και μόνο την Αλήθεια, τα κείμενά τους αποτελούν αποσπάσματα από τον Λόγο της Αυθεντίας, άρα δεν υπόκεινται στον χρόνο. Δεν επηρεάζονται λοιπόν από τα γεγονότα, την καθημερινότητα, την πραγματική πολιτική, αν όχι την πραγματική ζωή. Είναι εξ επιφοιτήσεως, υπερβατικά, μεταφυσικά. Γι’ αυτό και επιδρούν ελάχιστα στον κόσμο τούτο, τον μόνο υπάρχοντα πάντως.
Αν δεν λυθεί το πρόβλημα με τον αυτοαντιγραφέα, επιστρατεύεται η δεύτερη μηχανή: ο αυτόματος μεταφραστής. Ημισκεπτόμενος και αυτός. Ωστε να μπορεί να διαισθάνεται την ιδεολογική μας επιθυμία, την πολιτική μας βούληση, και να αποκωδικοποιεί το μήνυμα της τάδε Ημέρας προσαρμόζοντάς το στην όρεξή μας. Και η όρεξή μας είναι να νιώθουμε δικαιωμένοι πάντα και στα πάντα. Και να θεωρούμε τη «δικαίωσή» μας, το διαχρονικό Δίκιο μας, απόρροια κάποιου νόμου της Ιστορίας.
Ποιο είναι λόγου χάρη το νόημα της 8ης Μαρτίου, της Ημέρας της Γυναίκας; Ο αυτοαντιγραφέας και ο αυτόματος μεταφραστής, αρμονικά συνεργαζόμενοι, μας το προσφέρουν έτοιμο, σε απλή και εύληπτη μορφή: «Επί των ημερών μας, η θέση της γυναίκας ήταν πολύ καλύτερη / Επί των ημερών σας είναι πολύ χειρότερη». Ποιοι καπαρώνουν το «μας» και ποιοι υποβιβάζονται στο «σας» είναι επίσης απλό: όλοι, εναλλάξ, ανάλογα με το ποιος χειρίζεται τα μηχανήματα. Ετσι συμβαίνει άλλωστε με τον μανιχαϊσμό, που εμείς εδώ τον εφαρμόζουμε στην αγριότερη εκδοχή του: ο κόσμος συγκροτείται από δύο μισά, ένα ολοφώτεινο, «το δικό μας», και ένα κατασκότεινο, «το δικό τους». Μια δεύτερη στιγμή μπροστά στον καθρέφτη, όταν πέσει το κύμα του αυτοθαυμασμού, δεν επιτρέπεται. Γλιτώνουμε έτσι από τον κόπο να σκεφτούμε ότι ίσως υπάρχει κατιτίς το ενδιάμεσο, μια ποικιλία, μια κλιμάκωση.
Η ίδια ακριβώς φόρμουλα, «Επί των ημερών μας / Επί των ημερών σας…», διανθισμένη ενίοτε με «καλολογικά στοιχεία», όπως λέγαμε παλιά, όταν γράφαμε έκθεση, χρησιμοποιείται και για να μεταφραστεί στο βολικό μας ιδιόλεκτο το μήνυμα της Πρωτομαγιάς. Αλλά και της Παγκόσμιας Ημέρας Δασοπονίας, της Παγκόσμιας Ημέρας Υγείας, των εθνικών επετείων, ακόμα και των θρησκευτικών πανηγύρεων, οπότε στρατεύουμε τις ουράνιες δυνάμεις στα δικά μας χρώματα. Γιατί δεν αρκεί να είναι Ελληνας ο Θεός. Πρέπει να παίζει στην ομάδα μας, να συμμετέχει και στους εκλογικούς μας συνδυασμούς.
Κάπως έτσι, καθόλου περίεργο, υποδεχτήκαμε και την Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου, την περασμένη Τετάρτη, 3 Μαΐου. Πιστοί στις συνήθειές μας, συνήθειες μιας βαθιάς πνευματικής οκνηρίας και μιας πολιτικής μικρότητας, ζορίσαμε το νόημα της ημέρας για να το φέρουμε στα κουτά μέτρα μας. Οσοι ασχολήθηκαν δηλαδή, γιατί από την πλευρά των καναλιών και των εφημερίδων δεν εκδηλώθηκε ιδιαίτερο ενδιαφέρον· με τόσο κατάφωρη τη μεροληψία και τη στράτευσή τους, με τόσο ποδοσφαιρική-οπαδική τη δημόσια εικόνα των συντριπτικά περισσότερων, δύσκολα θα γινόταν αποδεκτός πιθανός ισχυρισμός τους ότι πολιτεύονται με άξονα τους γραπτούς και άγραφους κώδικες δεοντολογίας, που ορίζουν τα της πολυφωνίας και της (μάλλον ανεπιθύμητης) αντικειμενικότητας.
Ως εκ τούτου, μάλλον θα ήχησαν ενοχλητικά στ’ αυτιά τους, αν όχι απαράδεκτα, όσα δήλωσε ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με αφορμή την Ημέρα Τύπου, ο κ. Αντόνιο Ταγιάνι, γνώστης των πραγμάτων και πεπειραμένος: «Πραγματική δημοκρατία δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς την ελευθερία του Τύπου. Ως πρώην δημοσιογράφος, αναγνωρίζω πόσο απαραίτητο είναι να μπορεί κάποιος να εργάζεται ανεξάρτητα. Χωρίς αυτή την ελευθερία δεν μπορεί να υπάρχει πολιτικός έλεγχος, διαφάνεια, καταπολέμηση της διαφθοράς, χρηστή διακυβέρνηση, ελευθερία λήψης αποφάσεων».
Τι μας πληροφόρησε λοιπόν η αγαπημένη μας φόρμουλα, εφαρμοζόμενη στην Ημέρα της Ελευθερίας του Τύπου; Απλό είναι, και πάλι: «Επί των ημερών μας η διαπλοκή ήταν ηπιότερη και η ελευθεροτυπία περισσότερη / Επί των ημερών σας η διαπλοκή είναι χειρότερη και η ελευθεροτυπία λιγότερη». Και πάμε παρακάτω… Το μόνο που μαθαίνουμε έτσι είναι πως η επιθυμία ελέγχου του Τύπου και από ποικίλες εξουσίες, πολιτικές, οικονομικές, ποδοσφαιρικές, είναι διαχρονική. Πόσο διαχρονική είναι θα το διαπιστώσουμε αν βάλουμε μπροστά μια τρίτη μηχανή (ας τη βαφτίσουμε Υποκινητή Μνήμης ή Συντηρητή Ιστορίας), για να βρεθούμε στα γενέθλια της νεοελληνικής δημοσιογραφίας αλλά και της λογοκριτικής επιθυμίας: στη σκηνή ενός κρίσιμου ενδοεπαναστατικού συμβάντος, στο Μεσολόγγι, το 1826.
Πρωταγωνιστές ο Ελβετός Ιωάννης-Ιάκωβος Μάγερ, ψυχή των «Ελληνικών Χρονικών», απ’ όπου μάθαινε για τον Αγώνα και ο Σολωμός, και ο Σουλιώτης Γεώργας Τζαβέλας. Αφηγητής ο Νικόλαος Κασομούλης, στα «Ενθυμήματα στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων».
Και ο Νότης Μπότσαρης γκρίνιαζε ότι «εκείνος ο εφημεριδογράφος όλο τζαμπουνάγει, και δεν ηξεύρει τι γράφει», ο Γεώργας Τζαβέλας όμως πέρασε στην έμπρακτη διαμαρτυρία. Κάτι θα του ψιθύρισαν οι καλοθελητές και σπεύδει στο τυπογραφείο. «Πού είναι, ωρέ, το φημερίδα οπού έγραψες – για διάβασέ το να το ακούσω», λέει αυστηρά στον τυπογράφο Γεώργιο Μενσθέα. «Αρχισεν ο Μενεσθεύς να αναγινώσκη· φθάνει εκεί οπού έλεγον “εις την τάμπιαν του (Μάρκου) Βότζιαρη” και ο Τζαβέλας τον λέγει: “Στάσου! Πού είναι ο Μάρκος Βότζιαρης, που τον έγραψες μέσα: Τι θέλει σ’ αυτό τον ντάμπια – αυτός απέθανεν!” Ο Μενεσθεύς προσπαθούσεν να τον πείση ότι το όνομα ετούτο εδόθη προς τιμήν. (…) Θυμώνει ο Τζαβέλας, τον υβρίζει και αρπάζει τα φύλλα να τα ξεσχίση».
Τι απέγινε; «Στηρίζοντες οι Στρατηγοί Κότζικας, Στορνάρης, Μήτζιος Κοντογιάννης την εφημερίδαν, είπον εις τον Μέγερ: “Οταν σκοπεύεις να τυπώσης, ζήτησε δύναμιν να σε δώσωμεν, και γράψε ό,τι γνωρίζεις ελεύθερα, χωρίς συστολήν, τα καλά και τα κακά μας”». Δύο αιώνες μετά, φοβάμαι ότι πλήθυναν οι Τζαβελαίοι και λιγόστεψαν οι Ραζηκοτσικαίοι. Ισως γι’ αυτό θυμίζω κάθε τόσο τα «γενέθλια».