Ο ρόλος των πανεπιστημίων έχει αλλάξει δραστικά σε παγκόσμια κλίμακα την τελευταία εικοσαετία και στην αποστολή τους προστέθηκε, πέρα από την έρευνα και τη διδασκαλία, η διάσταση της τοπικής –σε εθνικό ή περιφερειακό επίπεδο– οικονομικής ανάπτυξης μέσω κατάλληλων μηχανισμών. Πρόσφατα θεσμοθετήθηκε η συγκεκριμένη προοπτική της αποστολής των ελληνικών ακαδημαϊκών ιδρυμάτων. Σύμφωνα με το άρθρο 4 του Ν. 4009/2011 όπως ισχύει, η αποστολή του πανεπιστημίου περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, τα παρακάτω:
«1. Τα ΑΕΙ έχουν ως αποστολή: […]
β) να προσφέρουν ανώτατη εκπαίδευση και να συμβάλλουν στη διά βίου μάθηση με σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας, περιλαμβανομένης και της διδασκαλίας από απόσταση, με βάση την επιστημονική και τεχνολογική έρευνα στο ανώτερο επίπεδο ποιότητας κατά τα διεθνώς αναγνωρισμένα κριτήρια, γ) να αναπτύσσουν την κριτική ικανότητα και τις δεξιότητες των φοιτητών, να μεριμνούν για την επαγγελματική ένταξη των αποφοίτων και να διαμορφώνουν τις απαραίτητες συνθήκες για την ανάδειξη νέων ερευνητών,
δ) να ανταποκρίνονται στις ανάγκες της αγοράς εργασίας και των επαγγελματικών πεδίων, καθώς και στις αναπτυξιακές ανάγκες της χώρας, και να προωθούν τη διάχυση της γνώσης, την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας και την καινοτομία».
Από τα παραπάνω είναι ξεκάθαρο πως η Ελλάδα δεν περιμένει από τα πανεπιστήμια να εκπαιδεύουν φοιτητές και να δημιουργούν νέες γνώσεις μέσω της έρευνας. Περιμένει πολλά περισσότερα, όπως την ενεργητική συμβολή στην περιφερειακή ανάπτυξη με συνδυασμό προσεγγίσεων, όπως τη διά βίου μάθηση, την ένταξη των αποφοίτων στην αγορά εργασίας, την υποστήριξη των αναπτυξιακών αναγκών της χώρας αλλά και της γεωγραφικής περιφέρειας που φιλοξενεί το πανεπιστήμιο, τη διάχυση της νέας γνώσης, την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων της έρευνας και την καινοτομία.
Να σημειώσουμε ότι οι απόφοιτοι του ΜΙΤ στις ΗΠΑ έχουν δημιουργήσει 4.000 εταιρείες σ’ όλο τον κόσμο με συνολικό ετήσιο κύκλο εργασιών περί τα 256 δισ. δολ. Η αμερικανική Association of University Technology Managers αναφέρει ότι κατά το οικονομικό έτος 2010 η δραστηριότητα μεταφοράς τεχνολογίας των πανεπιστημίων στις ΗΠΑ οδήγησε στην εμφάνιση 658 νέων προϊόντων, στην ίδρυση 596 νέων επιχειρήσεων έντασης γνώσης εκ των οποίων οι 435 είχαν έδρα κοντά στο πανεπιστήμιο απ’ όπου προήρθε η γνώση. Χαρακτηριστικά στην Ελλάδα, με σημαντικά και διαχρονικά χαμηλό επίπεδο δαπανών έρευνας και ανάπτυξης σε σχέση με το ΑΕΠ της τάξης του 0,6%, οι δημόσιοι φορείς συνεισφέρουν το 80% της ερευνητικής προσπάθειας και συνεπώς αποτελούν τον δυνάμει βασικό μοχλό της καινοτομικής προσπάθειας στη χώρα μας.
Βέβαια αν λέμε ότι η Ευρώπη είναι πίσω σε σχέση με τις ΗΠΑ στο όλο πλαίσιο, η Ελλάδα είναι σχεδόν Αφρική σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη. Δηλαδή, παράγει πολύ καλής ποιότητας γνώση αλλά δεν την εκμεταλλεύεται. Ο λόγος πρέπει να αναζητηθεί πρώτα σε αυτούς που διοικούν τα ιδρύματα και δεύτερον στην πολιτεία που δεν την ενδιαφέρει καθόλου. Μέσα στις τροπολογίες που καταθέτουν οι υπουργοί για διάφορα θέματα που τα διαβάζουμε και μας δημιουργούν περίεργα συναισθήματα, νομίζω ότι άμεσα πρέπει να θεσπισθεί με τροπολογία ξεκάθαρα η αποτύπωση των δικαιωμάτων και των υποχρεώσεων των μελών ΔΕΠ στη διαχείριση της γνώσης. Δηλαδή να τη μετράμε συστηματικά, να τη διαχειριζόμαστε και να δημοσιεύουμε σε ετήσια βάση τις εισροές, τις εκροές και τα αποτελέσματά τους. Μ’ αυτό τον τρόπο δημιουργούνται οι βάσεις για την περιοδική αναθεώρηση τόσο των διαδικασιών όσο και των κανόνων που αυτές υπηρετούν. Ας αρχίσουμε από αυτό το απλό και βλέπουμε.
* Ο κ. Δημήτρης Κουρέτας είναι καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, επισκέπτης καθηγητής China Medical University, Shenyang, China.