Ο πρώτος στόχος του Εμανουέλ Μακρόν, η προεδρία της Γαλλίας, που έμοιαζε απρόσιτος λίγους μήνες πριν, επετεύχθη. Ο δεύτερος στόχος, δηλαδή η πλειοψηφία στη γαλλική Βουλή, έχει καταστεί ρεαλιστικός, όπως δείχνουν οι διαδοχικές προεκλογικές δημοσκοπήσεις. Το Σοσιαλιστικό Κόμμα έχει εξουδετερωθεί ή απορροφηθεί· ο διεμβολισμός της Δεξιάς και του Κέντρου προχωρεί. Το κυβερνητικό έργο άρχισε ήδη, χωρίς χρονοτριβές. Τίποτε δεν γίνεται όπως πριν. Σταδιακά, αλλά σταθερά εγκαθίσταται η εντύπωση μιας ταχύρρυθμης, βαθιάς αλλαγής.
Μια ανάλογη τομή ανάγεται στο 1981, όταν, με το σύνθημα «Changement » στη Γαλλία και «Αλλαγή» στην Ελλάδα, εξελέγησαν αντιστοίχως ο Φρανσουά Μιτεράν και ο Ανδρέας Παπανδρέου. Και στις δύο χώρες το 1981 έγινε αφετηρία, η είσοδος σε μια νέα εποχή. Οπως τότε έτσι και τώρα, όλες οι πολιτικές εκτιμήσεις και αναλύσεις πρέπει να αναθεωρηθούν. Το 2017 έγινε ορόσημο: δημιούργησε ένα πριν και ένα μετά. Νέα πρόσωπα, νέα πολιτικά ήθη και έθιμα, νέες ιδεολογίες και αναπαραστάσεις διαδέχονται τις ισχύουσες, που ήδη θεωρούνται «παλαιές».
Η ταχύτητα και το εύρος της πολιτικής μεταβολής την οποία προωθούν οι πολιτικές πρωτοβουλίες του προέδρου Μακρόν παραπέμπουν ακόμη μακρύτερα, στο 1958, στη μετάβαση από την τέταρτη στην Πέμπτη Γαλλική Δημοκρατία η οποία ανέδειξε ως πρόεδρο τον στρατηγό Ντε Γκωλ. Πολλοί, μεταξύ των οποίων και ο μετέπειτα πρόεδρος Μιτεράν, είχαν περιγράψει ή και καταγγείλει αυτή την πολιτική πρακτική ως «πραξικόπημα». Δεν αποκλείεται και οι αντίπαλοι του νέου προέδρου να χαρακτηρίσουν την τρέχουσα πολιτική τομή ως οιωνεί πραξικόπημα.
Οπως και να είναι, το πείραμα Μακρόν αλλάζει πλήρως τα γαλλικά και τα ευρωπαϊκά δεδομένα. Σε μια πρόσφατη τηλεοπτική συζήτηση, o Πιερ Λελούς, τέως βουλευτής και υπουργός των κεντροδεξιών Républicains, παρατήρησε ότι η επικράτηση του Εμανουέλ Μακρόν κατέστησε όλους τους Γάλλους πολιτικούς γηρασμένους, ξεπερασμένους και ανεπαρκείς (η γαλλική έκφραση ήταν «a ringardisé»). Η μέχρι πρότινος πρωτοπόρος Αγκελα Μέρκελ εν συγκρίσει φαίνεται πολιτικά παρωχημένη: εφόσον επανεκλεγεί, αναγκαστικά θα προσδώσει στη χώρα της ένα πρόσωπο-εικόνα του παρελθόντος. Η Γερμανία, η ευρωπαϊκή ηγεμονική δύναμη, παρά τον οικονομικό δυναμισμό της, θα μοιάζει να έπεται και όχι να ηγείται της Γαλλίας.
Αναμφίβολα, στη Γαλλία οι συνθήκες ήταν ώριμες για την ανατροπή αυτή. Το υφιστάμενο πολιτικό προσωπικό έχει φθαρεί. Η διάκριση Αριστερά – Δεξιά έχει χάσει το νόημά της μπροστά στις οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών. Ο Μακρόν είχε την πνευματική διαύγεια να διαγνώσει εγκαίρως τις εξελίξεις αυτές και να προσανατολίσει τη στρατηγική του αναλόγως. Η ευθυκρισία αυτή σχετίζεται με ένα θεμελιακό προσωπικό πλεονέκτημα, εν πολλοίς υποτιμημένο – ακόμα και στη Γαλλία. Αντίθετα με την εικόνα του τεχνοκράτη, την οποία προέβαλαν τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, το πρωτεύον εμφανές χαρακτηριστικό του νέου προέδρου είναι η παιδεία, γενική και κλασική. Η παιδεία αυτή του επέτρεψε να αναχθεί πέραν της μικροπολιτικής, ώστε να αναγνωρίσει τις μεγάλες τάσεις και να χαράξει στρατηγική.
Η μόρφωση του Εμανουέλ Μακρόν θα αποδειχθεί αποφασιστικό όπλο για το μέλλον, το βραχυπρόθεσμο και το μακροπρόθεσμο. Ο γαλλικός προεδρικός θεσμός συγκεντρώνει πολλές και σημαντικές εξουσίες· γι’ αυτό και ο εκάστοτε πρόεδρος είναι, τύποις και ουσία, μόνος. Ούτε ο απλός τεχνοκράτης ούτε ο πολιτικός της σειράς μπορούν να ανταποκριθούν σε έναν τέτοιο βαρύ ρόλο – ιδιαίτερα σήμερα. Η παιδεία εξοπλίζει· θωρακίζει τον νου και οξύνει την κρίση. Ο Μακρόν επαναφέρει την παράδοση των διανοουμένων Γάλλων προέδρων: Ζορζ Πομπιντού, Μιτεράν… Οσοι τον στήριξαν διέγνωσαν την ικανότητά του να επανασυστήσει το κύρος του προεδρικού θεσμού, de facto κλονισμένο κατά τις τελευταίες προεδρίες – ιδίως υπό τον ήκιστα επιβλητικό Φρανσουά Ολάντ. Η θεσμική αποκατάσταση στο προεδρικό επίπεδο θα δώσει κατεύθυνση και για τους υπόλοιπους θεσμούς.
Η κυβερνητική θητεία του Μακρόν τού επέτρεψε να εντοπίσει τα λάθη του προκατόχου του και να διαπιστώσει ιδίοις όμμασι τις αδυναμίες και τις αγκυλώσεις της γαλλικής πολιτικής και διοίκησης. Στους επόμενους μήνες αναμένεται μια χιονοστιβάδα από μεταρρυθμίσεις, οι οποίες θα αλλάξουν την εικόνα και την πραγματικότητα της Γαλλίας. Μία από αυτές, εμβληματική στο πρόγραμμα του Μακρόν, είναι η επαναφορά της γενικής και της κλασικής παιδείας στην εκπαίδευση.
Οι επιπτώσεις των αλλαγών αυτών θα ξεπεράσουν τα γαλλικά όρια. Εκτός από την ανανέωση του ευρωπαϊκού σχεδίου, η Γαλλία θα λειτουργήσει ως παράδειγμα. Ασφαλώς και στα καθ’ ημάς, η εν πλω γαλλική αλλαγή θα επηρεάσει τις πολιτικές εξελίξεις, ανατρέποντας τους τρέχοντες σχεδιασμούς. Κύριος στόχος του προέδρου Μακρόν είναι να αποκαταστήσει στους Γάλλους την τρωθείσα αυτοπεποίθηση και να εμπνεύσει αισιοδοξία. Ανάλογη ανάγκη χαρακτηρίζει και τους Ελληνες. Οι γαλλοελληνικοί παραλληλισμοί επιβεβαιώνονται και πάλι.
* Ο κ. Γιώργος Πρεβελάκης είναι καθηγητής Γεωπολιτικής στη Σορβόννη (Paris I).