Οσο προετοιμασμένος κι αν είσαι για ένα ταξίδι στην Πομπηία και πάλι αυτό που αντικρίζεις υπερβαίνει την εξοικείωση με την περιήγηση ή την πολύπλευρη πληροφόρηση από την εικόνα. Την υπερβαίνει γιατί η πολιτεία που εκτείνεται μπροστά σου, μόλις βρεθείς στον αρχαιολογικό χώρο, επιβεβαιώνει τις αναμονές, προσκαλώντας τον επισκέπτη σε ένα ταξίδι στον χρόνο καθόλου φαντασιακό. Είσαι εκεί με όλες τις αισθήσεις σε εγρήγορση, διασταυρώνεσαι με χιλιάδες επισκέπτες από όλα τα μέρη του κόσμου, ακολουθείς τον χάρτη και τις οδηγίες και πάλι χάνεσαι γιατί οι σωματικές αντοχές υπολείπονται κατά πολύ των απαιτήσεων που γεννά η Πομπηία. «Απαιτήσεις», βέβαια, είναι μια λέξη πολύ αυστηρή. Μπορείς να πας στα «χαϊλάιτς» σημεία, να κάνεις το χρέος σου ως καλός τουρίστας και να επιστρέψεις με δεκάδες φωτογραφίες αποθηκευμένες, για μελλοντική χρήση και επεξεργασία. Ομως η Πομπηία, στην κορυφή της λίστας επισκεψιμότητας παγκοσμίως, με εκατομμύρια ξένους και Ιταλούς να φτάνουν εκεί κατά κύματα σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, δεν είναι μία ακόμη ταξιδιωτική «υποχρέωση».
Βρέθηκα εκεί την περασμένη εβδομάδα με τρένο από τη Νάπολη, μια μέρα ζεστή και υγρή, με ζείδωρες ριπές ανέμου, που βοηθούσαν στο πολύωρο περπάτημα κάτω από τον ήλιο. Ειδικά στα σταυροδρόμια, όπως ανακάλυψε φίλη συνοδοιπόρος, αν παρέτεινες για λίγη ώρα την αναποφασιστικότητα (να προτιμήσω πρώτα τη διαδρομή προς το «σπίτι των Διόσκουρων» ή προς το Αμφιθέατρο;) ανταμειβόσουν από μια ανακουφιστική δροσιά.
Τα ερείπια αυτής της μοναδικής στον κόσμο πόλης, προηγμένης κατασκευαστικά και πολιτιστικά, που θάφτηκε κάτω από τις στάχτες του Βεζούβιου το 79 μ.Χ., υποβάλλουν μια στοχαστική περιπλάνηση παρά μια αφηρημένη περιδιάβαση. Ακόμη, όμως, και στη δεύτερη περίπτωση είναι τόσο πολλά τα ίχνη της καθημερινότητας, στους τοίχους, στα δάπεδα, στις μικρές λεπτομέρειες από απεικονίσεις ή στις μεγαλύτερες τοιχογραφίες, που δύσκολα φεύγει κανείς αδιάφορος ή ανυποψίαστος.
Βοηθάει σε αυτό και η οργάνωση του χώρου, οι προσφερόμενες υπηρεσίες. Ενας εύχρηστος οδηγός που διατίθεται δωρεάν (σε τρεις γλώσσες) μαζί με ένα χάρτη εξοπλίζουν με επάρκεια τον επισκέπτη, αν δεν επιλέξει τη λύση της ιδιωτικής (με αμοιβή ασφαλώς) ξενάγησης.
Βέβαια, για να συνθέσει κανείς το παζλ της Πομπηίας πρέπει να επισκεφθεί και το αρχαιολογικό μουσείο της Νάπολης, όπου βρίσκεται ένας ανεξάντλητος θησαυρός από τοιχογραφίες και μωσαϊκά. Κάνεις μια μεγάλη βουτιά σε χρώματα, σκηνές από τη μυθολογία και την καθημερινότητα, ιστορίες προσωπικές, «συναντήσεις» με ευγενείς, ψαράδες και ταξιδιώτες, περνάς για λίγες ώρες σε έναν τόπο όπου επικρατεί διαρκής άνοιξη ή καλοκαίρι.
Για την Πομπηία υπάρχει πλούσια βιβλιογραφία και ο καθένας αποσπά ό,τι τον ευχαριστεί. Το θέμα και το θέαμα (μαζί με την καταστροφή της πόλης) τροφοδοτούν περιέργειες και επιθυμίες.
Συνηθίζουμε να συγκρίνουμε τις επισκέψεις στο εξωτερικό με την ελληνική εμπειρία, συνήθως εις βάρος της δεύτερης. Ομως, αυτήν τη φορά δεν είναι στόχος το «χειρότερο» ελληνικό τοπίο. Κάθε άλλο. Τα τελευταία χρόνια, κυρίως, έχουμε δει στην Αθήνα εξαιρετικές εκθέσεις και επανεκθέσεις στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, για παράδειγμα. Ούτε ο τρόπος που εκτίθενται οι τοιχογραφίες της Πομπηίας είναι… ασυναγώνιστος. Κάθε άλλο, μάλιστα. Αίθουσες χωρίς κλιματισμό (;), κακοφωτισμένα εκθέματα (με γυαλάδα από τον τεχνητό φωτισμό που ακύρωνε κάποιες φορές το έργο), καθόλου ελκυστική παρουσίαση.
Μία είναι η συντριπτική διαφορά: στην Αθήνα, βλέπεις στους αρχαιολογικούς χώρους και στα μουσεία ελάχιστους Ελληνες. Στη Νάπολη και στην Πομπηία ήταν εντυπωσιακή η παρουσία των Ιταλών. Χιλιάδες οικογένειες και παρέες Ιταλών ανάμεσα στους επισκέπτες αποδείκνυαν έμπρακτα τη «σχέση» με το παρελθόν τους. Οχι ως θέμα εκθέσεων ή πολιτική ρητορεία. Ηταν εκεί, παρόντες.