Ο κύβος ερρίφθη, τα επόμενα 24ωρα η Ελλάδα θα βγει στις αγορές για περίπου 2,5 δισ. ευρώ για την 5ετία.
Ανεξάρτητα αν αυτή η δοκιμαστική έξοδος έπρεπε να γίνει τώρα ή λίγο αργότερα (υπάρχουν επιχειρήματα για κάθε εκδοχή…), όλοι συμφωνούν ότι η κίνηση αυτή καθαυτή είναι θετική, καθώς και ότι το πιο σημαντικό είναι να έχει θετική συνέχεια. Την επικείμενη δοκιμαστική έξοδο να ακολουθήσουν και άλλες, πριν από τη λήξη του μνημονίου τον Αύγουστο του 2018, ώστε η χώρα να καταφέρει να αντλήσει από τις αγορές τα κεφάλαια που θα χρειαστεί από τότε έως τα τέλη του 2019, με ανεκτά επιτόκια. Το κεντρικό θέμα που αξίζει να συζητηθεί είναι τι πρέπει να κάνουμε και τι πρέπει να αποφύγουμε, προκειμένου να διασφαλιστεί η πορεία της χώρας προς την κανονικότητα.
Δεν δικαιολογούνται πανηγυρισμοί. Μια σύντομη αναδρομή βοηθά για διδάγματα που, ίσως, δεν είναι άχρηστα.
Η προηγούμενη δοκιμαστική έξοδός μας στις αγορές είχε γίνει τον Απρίλιο 2014, όταν είχαμε πάρει 3 δισ. για 5ετία με 4,95%. Η δεύτερη έξοδος έγινε τον Ιούλιο 2014, όταν ζητήσαμε από τις αγορές 3 δισ. για 3ετία αλλά μας έδωσαν μόνο τα μισά – εξαιτίας και της μίνι αναστάτωσης που προκλήθηκε με αφορμή το πρόβλημα μιας μικρής πορτογαλικής τράπεζας. Ετσι ή αλλιώς, το γεγονός ότι στη δευτερογενή αγορά δεν είχε ενισχυθεί η ζήτηση για τα ομόλογά μας ήταν ισχυρή ένδειξη πως οι αγορές έβλεπαν κινδύνους στην Ελλάδα. Λοιπόν, κάναμε ό,τι ήταν δυνατόν για να ενισχύσουμε τις ανησυχίες τους: Με κυβερνητικές κορώνες (ότι θέλουμε να φύγει το ΔΝΤ και ότι σκίζουμε το μνημόνιο σελίδα με σελίδα…) και με αντιπολιτευτικές ιαχές (ότι θα πάψουμε να πληρώσουμε το χρέος μας…), καταφέραμε τα επιτόκια να καταστούν απαγορευτικά.
Το ηθικό δίδαγμα είναι ότι με τις αγορές δεν παίζεις. Ούτε νταούλια τις σαγηνεύουν ούτε απειλές τις φοβίζουν.
Οι αγορές δεν παραχωρούν ψήφο εμπιστοσύνης, δεν εκχωρούν την εμπιστοσύνη τους άπαξ διά παντός, την κερδίζεις και την ξανακερδίζεις εφαρμόζοντας με συνέπεια όσα τους υποσχέθηκες. Οι αγορές συμπεριφέρονται σαν αγέλη, όπως όλες μαζί σε πλησιάζουν, έτσι και (ταχύτερα…) μπορεί να απομακρυνθούν στην οσμή ενός κινδύνου – που, ίσως, προέρχεται από κάποιον τρίτο, άσχετο παράγοντα. Οι αγορές δεν κάνουν διαπραγμάτευση, δεν «το κουβεντιάζουν» μαζί σου ούτε δίνουν παρατάσεις. Είτε αγοράζουν είτε δεν αγοράζουν τα ομόλογά σου – τελεία. Επιβάλλουν μια πειθαρχία που, από ορισμένη άποψη, είναι πιο σκληρή από την πειθαρχία της τρόικας.
Ολα αυτά ισχύουν, ακριβώς όπως το 2014. Πρέπει, λοιπόν, ως χώρα να σχεδιάσουμε τα επόμενα βήματά μας.
(α) Να επισπεύσουμε την υλοποίηση όσων έχουν συμφωνηθεί – τώρα, όχι από το φθινόπωρο. Είναι θετικές οι κυβερνητικές δεσμεύσεις ότι ο συνδικαλιστικός νόμος και το όριο συμβασιούχων θα κλείσουν πριν από τον Σεπτέμβριο, αλλά δεν αρκούν. Μια γενική επίσπευση όλων θα βοηθήσει να πεισθούν οι δανειστές μας να ρυθμίσουν το χρέος μας one off, να μας δώσουν παράταση της περιόδου χάριτος και επιμήκυνση των αποπληρωμών χωρίς άλλες προϋποθέσεις – αντί να μας τις δίνουν με δόσεις, «εφόσον έχουμε κάνει ό,τι πρέπει» κάθε φορά, όπερ θα παρέτεινε την αβεβαιότητα, με επίπτωση στο κόστος δανεισμού μας από τις αγορές.
(β) Χρειάζεται να επεξεργαστούμε ένα σχέδιο δημοσιονομικής και οικονομικής πολιτικής για μετά τον Αύγουστο του 2018. Το πλαίσιο των στόχων υπάρχει στο μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα. Δεν αρκεί. Αφενός, πρέπει να γίνουν βελτιωτικές ρυθμίσεις στο ασφαλιστικό και στο φορολογικό – γιατί, απλώς, έτσι όπως είναι δεν αντέχονται. Αφετέρου, είναι αναγκαίο να περιγραφούν οι πολιτικές σε όλους τους κρίσιμους τομείς (ανάπτυξη, δημόσια διοίκηση και άλλα) που θα καταστήσουν αυτούς τους στόχους με ασφάλεια εφικτούς. Γιατί αυτή η ασφάλεια θα επιδράσει καθοριστικά στο κόστος δανεισμού.
Ολα αυτά δύσκολα θα γίνουν αν δεν αποκατασταθεί ένα ορισμένο πνεύμα εθνικής συνεννόησης. Χωρίς αυτό, χωρίς να ενισχυθούν τα ψήγματα νηφαλιότητας (αγαθό που σπανίζει, όταν είναι περισσότερο αναγκαίο…) και να πέσουν οι τόνοι μιας συχνά χυδαίας αντιπαράθεσης (χάρη στην οποία τείνουν να αναδεικνύονται σε κεντρικούς διαμορφωτές της πολιτικής ζωής τα πιο καθυστερημένα στοιχεία του πολιτικού προσωπικού, ένθεν κακείθεν..), θα δυσκολευτούμε να πετύχουμε στο 12μηνο τεστ εμπιστοσύνης των αγορών. Κι αυτό ισχύει και σήμερα, όπως ίσχυε το 2014.
Η διαφορά, τώρα, είναι ότι η έξοδος στις αγορές για το σύνολο των μετά τον Αύγουστο 2018 αναγκών μας είναι μονόδρομος. Γιατί 4ο μνημόνιο, εντός Ευρωζώνης, δεν θα υπάρξει. Οι φορολογούμενοι των ευρωπαϊκών κρατών δεν είναι διατεθειμένοι να μας δανείζουν.
Αντιθέτως, περιμένουν να βγούμε στις αγορές, ώστε σταδιακά να πουλάνε τα ελληνικά ομόλογα και, με κάθε ανανέωση, αυτά να περνούν σε ιδιώτες. Οπως εμείς, και αυτοί έχουν συμφέρον να πετύχουμε.