Σε όλες τις χώρες του κόσμου, μια πολυπληθής φυλή από κομματόσκυλα και καθηγητάκους παλεύει να αποδείξει ότι ο Σοσιαλισμός δεν είναι τίποτε άλλο από έναν προγραμματισμένο κρατικό καπιταλισμό που αδιαφορεί για το αρχικό του κίνητρο. Ευτυχώς όμως υπάρχει και ένα σοσιαλιστικό όραμα εντελώς διαφορετικό. Αυτό που τραβάει τον κανονικό άνθρωπο στον Σοσιαλισμό και τον κάνει πρόθυμο να διακινδυνεύσει το τομάρι του γι’ αυτόν, η μυστική αρχή του (the mystique) είναι η ιδέα της ισότητας. Για τη μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων ο Σοσιαλισμός σημαίνει αταξική κοινωνία ή δεν σημαίνει απολύτως τίποτε».
Ο Τζορτζ Οργουελ γράφει για την περί σοσιαλισμού αντίληψή του στο βιβλίο του «Υμνος στην Καταλονία» – έτσι έχει μεταφραστεί στα ελληνικά αν δεν κάνω λάθος το «Homage to Catalonia». Το απόσπασμα το μετέφρασα πρόχειρα για τις ανάγκες του σημερινού μου σημειώματος. Ο Οργουελ πήγε στην Ισπανία το 1937 και κατετάγη στις μιλίτσιες του μικρού μαρξιστικού κόμματος που αργότερα οι κομμουνιστές το κατηγόρησαν ως «τροτσκιστικό» και Πέμπτη Φάλαγγα του Φράνκο. Τον έστειλαν στο μέτωπο της Αραγονίας όπου, στους τρεις περίπου μήνες που πέρασε στα χαρακώματα, πείνασε, ξεπάγιασε, σιχάθηκε τη βρώμα, αλλά δεν έριξε ούτε μια βολή. Τα όπλα ήσαν ελάχιστα και γερασμένα, τα πυρομαχικά σπάνιζαν. Παρ’ όλα αυτά, γράφει με συγκίνηση και νοσταλγία για την ατμόσφαιρα που επικρατούσε ανάμεσα στους συμπολεμιστές του. Ο σοσιαλισμός του είναι εμπειρία αλληλεγγύης και αλληλοσεβασμού. Η εμπειρία κράτησε λίγο. Οταν επέστρεψε στη Βαρκελώνη από το μέτωπο, ήδη το Κομμουνιστικό Κόμμα που εξοπλιζόταν από τον Στάλιν είχε αρχίσει τις εκκαθαρίσεις για να ελέγξει την αντίσταση κατά του Φράνκο.
Εχει σημασία ότι όλα αυτά τα γράφει ο Οργουελ, ο συγγραφέας ο οποίος, όταν η πλειονότητα της διανοούμενης Ευρώπης παρακολουθούσε μουδιασμένη τη Σοβιετική Ενωση, έγραψε τη «Φάρμα των Ζώων» και το «1984». Οπως ο ίδιος έλεγε, «μετά το 1936 ό,τι έγραψα το έγραψα εναντίον του ολοκληρωτισμού και για να υπερασπιστώ τον δημοκρατικό σοσιαλισμό».
Μπορεί να πιστεύω στην ισότητα, όμως δεν πιστεύω στην αταξική κοινωνία. Η αταξική κοινωνία είναι κατ’ ανάγκην ολοκληρωτική. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός δεν διαχωρίζεται από τον πνευματικό φιλελευθερισμό. Οσο για την ισότητα, αυτή κερδίζει την αξία της ως προοπτική της ανισότητας. Δεν είναι εμπράγματη αξία. Είναι τάση, δυναμική ή «κοινωνική αρετή» – με την αρχαία σημασία της λέξης. Ο Πλάτων, στην «Πολιτεία» του, διαχωρίζει τις κοινωνικές τάξεις λέγοντας πως για να πεισθεί ο καθένας να δεχθεί τη θέση του, θα του πούμε ένα «ευγενές ψεύδος», ότι έτσι τα όρισαν οι θεοί. Οσο για τον «προγραμματισμένο κρατικό καπιταλισμό», καθότι Ελληνας, τον έχω ζήσει, τον ζω και θα συνεχίσω φοβούμαι να τον ζω, ακόμη και στην ξεχαρβαλωμένη του εκδοχή.
Η Δημοκρατία δεν επινοήθηκε από τον Κλεισθένη, τον Εφιάλτη και τον Περικλή επειδή ήθελαν να ανατρέψουν τα πάτρια. Την κοινωνική συνοχή ήθελαν να σώσουν, δηλαδή την πόλη. Πραγματιστές ήσαν. Δεν ήσαν δογματικοί ιδεολόγοι.
Ο σοσιαλισμός, όπως και ο φιλελευθερισμός, είναι προϊόν του Διαφωτισμού, κοινώς του δυτικού πολιτισμού. Εδειχναν τα όριά του, από τη μια την απόλυτη ισότητα, από την άλλη την απόλυτη ελευθερία. Ο Οργουελ είναι παράδειγμα ότι ο σοσιαλισμός, με τη σημασία που του αποδίδει, δεν μπορεί να αναπτυχθεί παρά μόνον σε φιλελεύθερο περιβάλλον.
Καταπονημένος απ’ τις επινοήσεις του, βαλλόμενος πανταχόθεν, ο πολιτισμός μας έχει μετατρέψει και τον μεν και τον δε σε ένα είδος αμυντικού δόγματος. Είναι το νομικό οπλοστάσιο της πολιτικής ορθότητας, με αποτέλεσμα να του αφαιρέσει το δικαίωμα στην «αρετή» – πάντα με την αρχαία σημασία, ως σημείο προς το οποίο τείνει η ύπαρξη. Δεν είναι εντυπωσιακό πώς οι φιλελεύθεροι ταυτίζονται με τους σοσιαλιστές όταν πρόκειται για το «πολιτικώς ορθόν»;
Μάλλον είχε δίκιο ο Καμύ όταν έγραφε ότι ο σύγχρονος κόσμος πρέπει να επανεφεύρει τα όρια που είχε ο κλασικός πολιτισμός. Κι ότι το ζητούμενο δεν είναι να τον ανατρέψουμε αλλά να τον βοηθήσουμε να σταθεί στα πόδια του; Συντηρητικός; Πάντως ούτε σοσιαλιστής ούτε φιλελεύθερος.