Το παρελθόν και το μέλλον μας

Το παρελθόν και το μέλλον μας

4' 5" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

​​Με αφορμή τα επενδυτικά προγράμματα, που προσπαθούν να στεριώσουν σε μια χώρα που δεν διακρίνεται για το φιλοεπενδυτικό περιβάλλον της, γίνεται πολύς λόγος για την προστασία και τη διαχείριση του πολιτιστικού μας αποθέματος.

Η Ελλάδα αποτελεί ένα αρχαιολογικό παλίμψηστο. Σε μεγάλο βαθμό, από αυτό έλκει τη γοητεία της και τροφοδοτεί την οικονομία της. Λόγω αυτού, η χωροθέτηση των σύγχρονων αναπτυξιακών έργων οφείλει να σέβεται τα κατάλοιπα των προγενέστερων περιόδων.

Παράλληλα, η ύπαρξη αρχαιολογικών ευρημάτων δεν πρέπει να λειτουργεί ανασταλτικά στην υλοποίηση δημοσίων ή ιδιωτικών προγραμμάτων. Τα ευρήματα δεν έχουν όλα την ίδια επιστημονική σημασία, ούτε την ίδια κοινωνική δυναμική. Κάθε περίπτωση αξιολογείται ad hoc βάσει του ισχύοντος ισχυρού θεσμικού πλαισίου.

Τελευταία, το πολιτιστικό μας απόθεμα χρησιμοποιείται αφειδώς από ποικίλες ομάδες, πολλές φορές με ιδιοτελείς σκοπούς ή πολιτικά κίνητρα, σε ένα παιχνίδι σκοπιμοτήτων, κλαδικών ή συντεχνιακών διεκδικήσεων, ιδεοληπτικών μικροκομματικών συμφερόντων. Και αυτά, όταν η ανάγκη προσέλκυσης επενδυτικών προγραμμάτων, προκειμένου η χώρα και οι χειμαζόμενοι πολίτες να βγουν από τη δίνη της ύφεσης, είναι άμεση.

Πώς, όμως, νοείται η πολιτιστική κληρονομιά; Η απάντηση είναι απόλυτη: Είναι το παρελθόν και το μέλλον μας. Το πολιτιστικό απόθεμα είναι η πρώτη ύλη, ο πολύτιμος μη αναλώσιμος πόρος που χρήζει διαρκούς προστασίας, συντήρησης και ανάδειξης. Η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί δημόσιο αγαθό με καίριο και πρωταρχικό ρόλο στον στόχο για τη βιώσιμη Ευρώπη. Δημιουργεί υψηλές προστιθέμενες αξίες και μετρήσιμες θετικές εξωτερικές οικονομίες λόγω της διασύνδεσής της με παραγωγικούς κλάδους. Από άποψη οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική, αποτελεί για τις σύγχρονες κοινωνίες ένα πολύτιμο κεφάλαιο, φορτισμένο με πλήθος συμβολικών αξιών, που αφορά και ανήκει σε κάθε πολίτη.

Εν μέσω οικονομικών και κοινωνικών μετασχηματισμών, με εμφανείς τις προκλήσεις σε όλες τις πτυχές της δημόσιας σφαίρας, η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί το συγκριτικό μας πλεονέκτημα. Οι κοινωνίες μπορούν να στηριχθούν και να αντλήσουν από το πολιτισμικό τους απόθεμα, να βρουν λύσεις και απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα και προβλήματα που τις ταλανίζουν. Η προστασία, η γνώση, η σωστή διαχείρισή του μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης στη δημιουργία ανοιχτών, ανεκτικών και συνεκτικών κοινωνιών. Και αυτό έχει βαρύνουσα σημασία στα αστικά κέντρα, τα περισσότερα των οποίων αντιμετωπίζουν έντονα φαινόμενα ανισοτήτων.

Η βιώσιμη διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος απαιτεί μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, συμμετοχή χωρίς αποκλεισμούς, πολυεπίπεδη συνεργασία όλων των φορέων, ισόρροπη και ολιστική προσέγγιση των ζητημάτων.

Στην περίπτωσή μας, απαιτείται η διαμόρφωση και η εφαρμογή μακροπρόθεσμης στρατηγικής, απαλλαγμένης από μικροπολιτικές προσεγγίσεις, με στόχο την ενίσχυση του ρόλου της πολιτιστικής κληρονομιάς στη διαμόρφωση της κοινωνίας, στην ευημερία και στη βιώσιμη ανάπτυξή της. Η ορθολογική διαχείριση του πολιτιστικού πλούτου της χώρας μπορεί να εξασφαλίσει πολυεπίπεδες αναπτυξιακές δυνατότητες –κυρίως με τη δημιουργία θέσεων εργασίας–, να διαμορφώσει μια κοινωνία δημιουργική και καινοτόμο, να προσφέρει ευκαιρίες για υπηρεσίες υψηλής ποιότητας και αισθητικής.

Η διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος απαιτεί ολιστική προσέγγιση και ισόρροπη αντιμετώπιση. Το στερεότυπο ότι η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς αντιστρατεύεται την ανάπτυξη, είναι απολύτως εσφαλμένο. Σύνθετα ζητήματα δεν μπορεί να έχουν απλουστευτικές και μονοσήμαντες απαντήσεις. Απαιτείται ευρύτητα αντιλήψεων και απομάκρυνση από ιδεοληπτικά και φοβικά σύνδρομα ότι οι οικονομικές δραστηριότητες και οι συνεργασίες με επενδυτικά σχήματα δρουν καταστροφικά επί του μνημειακού πλούτου.

Απαιτείται γενικότερη αλλαγή νοοτροπίας.

Η συνεργασία με όλους τους μετόχους, σε όλα τα επίπεδα, είναι επιβεβλημένη. Δημόσιο, ιδιωτικό, πολιτικό, διοικητικό, τοπικό, εθνικό, ευρωπαϊκό, διεθνές. Το θεσμικό πλαίσιο υπάρχει: Ο αρχαιολογικός νόμος (2002) –το πληρέστερο ίσως νομοθέτημα διεθνώς για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς–, οι διατάξεις (2010) για την εκτέλεση αρχαιολογικών έργων και εργασιών στο πλαίσιο μεγάλων δημοσίων έργων, οι διατάξεις (2012) για αντίστοιχα έργα στο πλαίσιο ιδιωτικών επενδυτικών προγραμμάτων, τα συμπεράσματα του Συμβουλίου Υπουργών Πολιτισμού, στην ελληνική προεδρία της Ε.Ε. (2014), που αποτελούν μέρος της ευρωπαϊκής έννομης τάξης.

Με αυτά τα δεδομένα, απαιτείται η δημιουργία κλίματος αμοιβαίας και ειλικρινούς εμπιστοσύνης μεταξύ όλων των μερών. Απαιτείται η έγκαιρη διαβούλευση, η συνεργασία ανάμεσα στους εμπλεκόμενους, με σαφή κριτήρια και διαφανείς διαδικασίες. Απαιτούνται πρόδρομες ενέργειες, που θα οικοδομήσουν στιβαρές προϋποθέσεις, προκειμένου να διασφαλιστεί η μέριμνα του πολιτιστικού αποθέματος αλλά και η απρόσκοπτη υλοποίηση του επενδυτικού προγράμματος. Η τήρηση των συμπεφωνηθέντων και όχι η εκ των υστέρων τροποποίηση όρων και προϋποθέσεων. Ο ουσιαστικός και όχι ο προσχηματικός διάλογος. Η συστηματική παρακολούθηση από πλευράς των υπευθύνων, η συνεχής αξιολόγηση και η λογοδοσία όλων.

Η ουσιαστική προστασία του πολιτιστικού αποθέματος προϋποθέτει πόρους, οι οποίοι εξασφαλίζονται μόνον μέσα σε ένα υγιές οικονομικά περιβάλλον. Χωρίς πόρους η μέριμνα της πολιτιστικής κληρονομιάς είναι μη ρεαλιστική. Μένει στη σφαίρα της θεωρίας και των επιθυμιών μας.

Ο Πολιτισμός είναι βαθιά πολιτική έννοια. Τεκμαίρεται από το ομόρριζο των λέξεων: Πόλη, πολίτης, πολιτική, πολιτισμός. Ο τρόπος που κάθε εποχή, κάθε κοινωνία, κάθε πολίτης, συμπεριφέρεται στην πολιτιστική κληρονομιά καταδεικνύει με σαφήνεια την ιδεολογία της εποχής, της κοινωνίας, των πολιτών της.

Αν ο στόχος είναι η βιώσιμη ανάπτυξη της χώρας, πολιτικοί και πολίτες οφείλομε να επενδύσομε και να ενισχύσομε ισόρροπα τους πυλώνες της: την οικονομική, την κοινωνική, την περιβαλλοντική και την πολιτισμική βιωσιμότητα. Οι τέσσερις συνέχονται και συλλειτουργούν.

Σε άλλη περίπτωση, η κατάρρευση είναι θέμα χρόνου.

* Η κ. Λίνα Μενδώνη είναι δρ αρχαιολόγος στο Εθνικό Ιδρυμα Ερευνών, πρώην γενική γραμματέας του υπουργείου Πολιτισμού.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή