Η ανάγκη για ρίζες

3' 1" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ο ​Καμύ τη θεωρούσε «το μόνο μεγάλο πνεύμα της εποχής μας». Για τη μοναδική και ακατάτακτη φιλόσοφο Σιμόν Βέιλ (1909-1943), έχει ήδη γράψει στην «Κ» ο Σταύρος Ζουμπουλάκης (2/04/2017). Αφορμή για την εκ νέου «επίσκεψη» είναι το Διεθνές Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης που φέτος (2-12 Νοεμβρίου) επιλέγει ως «πυξίδα» του διαγωνιστικού τμήματος «Το ρίζωμα». Την έννοια, πολύπλοκη και πολυσήμαντη, αναλύει η Βέιλ στο ομότιτλο βιβλίο της, το οποίο έχει κυκλοφορήσει στα ελληνικά ως «Ανάγκη για ρίζες», σε πρόλογο T.S. Eliot (εκδ. Κέδρος, μτφρ. Μαρία Μαλαφέκα).

Πώς συνδέεται το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα, οι 14 δηλαδή ταινίες, με την ιδέα του ριζώματος, θα το διαπιστώσουμε από κοντά.

Φυλλομετρώντας το βιβλίο σκοντάψαμε σε ένα απόσπασμα, στη σελ. 55: «Το ρίζωμα είναι ίσως η σημαντικότερη αλλά και η πλέον παραγνωρισμένη ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής. Είναι μία από τις πλέον δύσκολες να προσδιοριστούν. Eνα ανθρώπινο ον έχει μια ρίζα μέσω της πραγματικής, δραστήριας και φυσικής συμμετοχής του στην ύπαρξη ενός οργανωμένου συνόλου, το οποίο διατηρεί ζωντανές ορισμένες πολύτιμες παρακαταθήκες του παρελθόντος και ορισμένες προσδοκίες για το μέλλον. Συμμετοχή φυσική, που συνεπάγεται δηλαδή αυτόματα από τον τόπο, τη γέννηση, το επάγγελμα, τον περίγυρο. Κάθε ανθρώπινο ον χρειάζεται να έχει πολλαπλές ρίζες. Eχει ανάγκη να προσλαμβάνει το σύνολο σχεδόν της ηθικής, διανοητικής, πνευματικής του ζωής, μέσα από τα περιβάλλοντα στα οποία εκ φύσεως ανήκει».

Και όπως σημειώνει ο Στ. Ζουμπουλάκης, «κάθε άνθρωπος έχει ανάγκη να νιώθει κάπου σπίτι του, να νιώθει κάπου οικεία και άφοβα. Να έχει ατομικό και συλλογικό παρελθόν, να παραλαμβάνει κάτι από τους προγόνους, να το συνεχίζει και να το παραδίδει στους απογόνους». Ο σημερινός άνθρωπος, πιστεύει η Βέιλ, δεν νιώθει πουθενά σπίτι του, είναι ξεριζωμένος.

Αυτό το διάστημα προβάλλεται στις αίθουσες η βραβευμένη στην Μπερλινάλε ταινία του Aκι Καουρισμάκι «Η άλλη όψη της ελπίδας»: Ο Κάλεντ, Σύρος μετανάστης, καταφθάνει στη Φινλανδία, κρυμμένος σε ένα πλοίο και έχοντας διανύσει πρώτα τα σύνορα Τουρκίας – Ελλάδας – Ουγγαρίας. Eχει χάσει την οικογένειά του στον πόλεμο και ψάχνει την αδελφή του σε όλη την Ευρώπη. Ζητάει άσυλο, αλλά η αίτησή του απορρίπτεται. Δραπετεύει από το κέντρο φιλοξενίας, αντιμετωπίζει τον ρατσισμό και την ξενοφοβία, ζει δεξιά κι αριστερά. Τίποτα διαφορετικό και πρωτότυπο μέχρι στιγμής· μία από τις εκατοντάδες χιλιάδες ιστορίες που παρακολουθούμε τα τελευταία χρόνια. Η ταινία έχει και ένα δεύτερο πρωταγωνιστή, τον Βίκστρομ, μεσήλικα Φινλανδό, πωλητή ανδρικών πουκάμισων, που εγκαταλείπει τη γυναίκα, το σπίτι και την εταιρεία του. Κερδίζει ένα σεβαστό ποσό στο πόκερ και αγοράζει ένα εστιατόριο. Πραγματοποιεί το όνειρό του και είναι ευτυχισμένος. Ο Βίκστρομ δίνει δουλειά στον Κάλεντ κι έτσι, δύο άντρες που εγκατέλειψαν τα σπίτια τους για διαφορετικούς λόγους, αλλάζουν μαζί τις ζωές τους.

Μια χαμηλότονη, με χιούμορ, τρυφερότητα, αλλά και αρκετή δόση αφέλειας, διακήρυξη ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Oμως, το θέμα μας δεν είναι η κριτική της ταινίας. Είναι το αίσθημα του ξεριζώματος που μπορεί να είναι κοινό, να αφορά τόσο τον αυτόχθονα όσο και τον μετανάστη. Δεν συγκρίνεται ασφαλώς η τραγικότητα και η βιαιότητα της εξορίας. Στον πρώτο, η εξορία είναι εσωτερική, στον δεύτερο, τόσο πραγματική και αμείλικτη όσο και ο θάνατος.

Το ανέστιο που χωρίζει τους δύο άντρες, στο τέλος της ημέρας τούς φέρνει κοντά. Η πατρίδα διαχέεται σε πολλές σημασίες, αφομοιώνεται από τους διαφορετικούς πολιτισμούς, συνενώνεται μέσα από πολλαπλούς εκτοπισμούς, οδηγεί στη σύνθεση ακολουθώντας διαδρομές ασύνδετες, εκ πρώτης όψεως, μεταξύ τους.

Το ρίζωμα τρέφεται από τη συνύπαρξη, ενισχύεται από την αλληλοκατανόηση, από την κοινότητα που δεν είναι τεχνητή αλλά μπορεί να προκύπτει μέσα από παραδοξότητες, ακόμη κι από, αρχικές, παραμορφώσεις.

Οι αυτόχθονες και οι μετανάστες δεν ανήκουν μόνο σε ξένα έως και εχθρικά μεταξύ τους στρατόπεδα. Αναπτύσσονται δεσμοί ορατοί και υπόρρητοι· διασταυρώνονται και αλληλοπλέκονται σαν ρίζες εξαρτημένες από την ίδια ανάγκη του ανθρώπου να αγαπηθεί και να αγαπήσει.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή