Κάποτε, χρόνια προτού συλληφθούν τα μέλη της 17Ν, είχα σκεφτεί να γράψω ένα διήγημα: τι κάνουν οι δολοφόνοι του Παύλου Μπακογιάννη μετά τον φόνο και καθ’ όλη τη διάρκεια εκείνης της ημέρας. Είναι ικανοποιημένοι; Τι συζητάνε; Ξαναφέρνουν στο μυαλό τους καρέ καρέ τη στιγμή της δολοφονίας; Η συνείδησή τους βοά ή σωπαίνει;
Το είχα πάντοτε απορία: πώς γίνεται να πυροβολήσεις εξ επαφής έναν άνθρωπο που δεν σου έχει κάνει τίποτα; Τον ξέρεις ως επώνυμο πρόσωπο, ως πολιτικό, τον γνωρίζεις από δηλώσεις του, στη Βουλή ή/και αλλού. Διαφωνείς με όλα όσα πρεσβεύει. Θεωρείς πως με τις πρωτοβουλίες του ζημιώνει τη χώρα, την κοινωνία, τους αδύναμους. Πιστεύεις πως εκπροσωπεί σκοτεινά συμφέροντα, πως δεν εξυπηρετεί σκοπούς αλλά σκοπιμότητες. Στην πραγματικότητα, όμως, σου είναι ένας άγνωστος. Ξέρεις την εικόνα του όχι τον ίδιο. Είστε μεταξύ σας δύο άγνωστοι. Εάν διασταυρωθείτε στον δρόμο, εκείνος δεν θα σε αναγνωρίσει.
Μπορείς να μισήσεις έναν άνθρωπο μόνο και μόνο μέσα από τη δημόσια παρουσία του; Προσπαθώ να φέρω τον εαυτό μου σε μια τέτοια θέση. Ποιους πολιτικούς αντιπαθώ σφόδρα; Ω, ο κατάλογος είναι μακρύς. Αλλά ο θάνατος; Είμαι νωθρός και αδύναμος, ευτυχώς: όσο κι αν κάποια πολιτικά πρόσωπα μου προκαλούν κάποτε κανονική αηδία, δεν θα υπέγραφα ποτέ τη θανατική τους καταδίκη. Δεν θα μπορούσα να συνεχίσω να ζω ως κανονικός άνθρωπος ύστερα από κάτι τέτοιο. Πόσο δε μάλλον να τραβήξω τη σκανδάλη.
Οι ναζί σκότωναν τα θύματά τους με μία σφαίρα στον αυχένα (αναφέρομαι στις δολοφονίες που είχαν πιο άμεσο, πιο προσωπικό, «σωματικό» χαρακτήρα, όχι στα αέρια). Επί Στάλιν, οι Σοβιετικοί εκτελούσαν τα «ανατρεπτικά στοιχεία» επίσης με μία σφαίρα στον αυχένα. Δύο κρατούσαν το θύμα, ένας πυροβολούσε. Ο ιδεολογικός μηχανισμός είχε κάνει καλά τη δουλειά του, προφανώς. Ομως επίσης ίσχυε ότι πολλοί από τους εκτελεστές δεν έφερναν αντιρρήσεις διότι φοβούνταν και για τη δική τους ζωή – χωρίς αυτό να τους αθωώνει στο παραμικρό.
Αλλά μέσα σε μια πόλη, μια φαινομενικά ρουτινιάρικη καθημερινή εν καιρώ ειρήνης, ο θάνατος; Μια απάντηση είναι ότι κάποιοι άνθρωποι αισθάνονται ότι είναι εμπλεκόμενοι σε έναν διά βίου πόλεμο. Δεν μπορούν να διανοηθούν διαφορετικά την ύπαρξή τους, τον κόσμο. Είναι ποτισμένοι με μια τοξική, κοσμική θεολογία εσχατολογικού χαρακτήρα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν είναι άνθρωποι που βολεύονται. Τραβούν τη σκανδάλη με την ίδια ευκολία που αιτούνται ολιγοήμερες άδειες από το κράτος, το οποίο υποτίθεται ότι είναι ο αδυσώπητος εχθρός τους. Βγαίνουν από τη φυλακή ανάλαφροι, «με το μπουφάν στους ώμους», και τους υποδέχονται ωσάν ήρωες που γυρίζουν απ’ το μέτωπο.
Δεν το έγραψα ποτέ εκείνο το διήγημα. Αφού αποκαλύφθηκαν τα πρόσωπα της 17Ν, η όποια λογοτεχνική δυνατότητα κατέρρευσε. Διότι λογοτεχνική δυνατότητα υπάρχει εκεί όπου υπάρχουν και ηθικά διλήμματα, τύψεις, ενοχές. Η απουσία τους είναι καθαρός μηδενισμός. Καλύτερα να σωπαίνεις. Αν μη τι άλλο, για τη μνήμη των θυμάτων.