Η σημερινή κρίση του καταλανικού ζητήματος έχει παλιές ρίζες στην ιστορία της Ισπανίας. Η Ισπανία, και μετά την ένωση της Καστίλλης και Αραγωνίας, στα τέλη του 15ου αιώνα, παρέμεινε, κάτω από τους βασιλείς της δυναστείας των Αψβούργων, κράτος με αποκεντρωμένες περιοχές, όπως τα παλαιά βασίλεια Λεόν, Καστίλλης, Γρανάδας, Αραγωνίας, δουκάτο Βαρκελώνης, και με τοπικά προνόμια, τόσο στην Ιβηρική Χερσόνησο όσο και στις υπερπόντιες κτήσεις της. Η Καταλωνία δεν ήταν ποτέ ανεξάρτητη αλλά υπαγόταν στο βασίλειο της Αραγωνίας. Υστερα από ένα διάλειμμα 40 ετών βίαιης ενοποίησης από το καθεστώς του Φράνκο, το δημοκρατικό σύνταγμα του 1978, που αναφέρεται σε εθνότητες που απαρτίζουν το ισπανικό κράτος, καθιέρωσε ένα πολύ προχωρημένο καθεστώς αυτονομίας για τις 17 περιοχές της χώρας, όπου, μεταξύ των άλλων, οι τοπικές γλώσσες είναι ισότιμες με την ισπανική και η παιδεία αρμοδιότητα των περιφερειών.
Δεν είναι τυχαίο ότι στις περιφέρειες που υπάρχουν αποσχιστικά κινήματα, στην Καταλωνία, στη Χώρα των Βάσκων και σε μικρότερο βαθμό στη Γαλικία, ομιλούνται αντίστοιχες γλώσσες, όταν, ως γνωστόν, η γλώσσα αποτελεί κύριο στοιχείο εθνικής ταυτότητας. Με αυτό το ισπανικό συνταγματικό πλαίσιο και το ιδιαίτερο πολιτισμικό υπόβαθρο της Καταλωνίας, εδώ και 40 χρόνια, μια δραστήρια εθνικιστική ηγεσία επιδόθηκε σε συστηματική αποσχιστική πολιτική, με κύριους στόχους την επιβολή της καταλανικής γλώσσας και εκτόπιση της ισπανικής στην τοπική διοίκηση, την παιδεία και τα μέσα ενημέρωσης, και τη γραφή και διδασκαλία μιας νέας ιστορίας του καταλανικού έθνους, διαχρονικού κατ’ αυτήν «θύματος της ισπανικής επιβουλής», που είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ξεχωριστής από την Ισπανία καταλανικής εθνικής συνείδησης σε σοβαρό τμήμα των κατοίκων της περιοχής.
Ενδιαφέρον έχει, από ευρωπαϊκής σκοπιάς, η διαφορετική στο θέμα πορεία της γειτονικής με την Ισπανία Γαλλίας. Εκεί, η Γαλλική Επανάσταση εδημιούργησε ένα συγκεντρωτικό κράτος, με ομοιόμορφο για τις περιοχές διοικητικό και εκπαιδευτικό σύστημα, με αποτέλεσμα την εξάλειψη τοπικών γλωσσών και θεσμών. Στο πλαίσιο αυτό, πρόσφατη αναθεώρηση του συντάγματος ορίζει ότι εθνική γλώσσα είναι η γαλλική, εμποδίζοντας έτσι την αναγνώριση και τη διάδοση παλαιών τοπικών διαλέκτων, ενώ σημειώθηκε και ακύρωση από το Συνταγματικό Δικαστήριο νομικού κειμένου όπου γινόταν λόγος για λαό της Κορσικής, περιοχής με αποσχιστικές τάσεις.
Η καταλανική κρίση φέρνει στο προσκήνιο την ύπαρξη κεντρόφυγων τάσεων, από τις οποίες καμία χώρα ακόμη και ευρωπαϊκή δεν είναι πλήρως απαλλαγμένη, ιδίως στην εποχή μας που το κράτος-έθνος δέχεται περιορισμούς της κυριαρχίας του από το ακατάσχετο ρεύμα της παγκοσμιοποίησης και την έξαρση των τοπικισμών.
* Πρέσβης ε.τ., πρώην πρέσβης της Ελλάδος σε Ισπανία και Γαλλία.