«Η αρχαία ελληνική φιλοσοφία αποτέλεσε αφετηρία και πηγή για όλη την εξέλιξη του πνεύματος και της φιλοσοφίας στον δυτικό κόσμο και αποτελεί μέχρι σήμερα διεθνώς σημείο αναφοράς για τον φιλοσοφικό στοχασμό». Αυτά γράφαμε, μεταξύ άλλων, στην πρόταση για την ίδρυση Τμήματος Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών το 1998, πριν από σχεδόν 20 χρόνια. Και είμαι σίγουρη ότι θα συμφωνούσαν με τα παραπάνω σχεδόν όλοι οι Ελληνες – καθηγητές φιλοσοφίας ή μη. Και όμως, τότε δεν υπήρχε στο ελληνικό πανεπιστήμιο αμιγώς φιλοσοφικό τμήμα. Αντ’ αυτού υπήρχαν, και συνεχίζουν να υπάρχουν, τα τμήματα Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής, Ψυχολογίας των Πανεπιστημίων Αθηνών και Ιωαννίνων, Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Λες και η φιλοσοφία δεν είναι αυτοτελής επιστημονικός κλάδος! Λες και η φιλοσοφία μπορεί να καλλιεργείται μόνο σε συνδυασμό με συγκεκριμένες άλλες επιστήμες!
Παρόμοια κατάσταση υπήρχε και στη Μέση Εκπαίδευση: Eξίσου μη αυτοτελώς διδασκόταν η φιλοσοφία και εκεί, ως τμήμα όμως κάποιου άλλου μαθήματος, λ.χ., ο Διαφωτισμός ως τμήμα της ιστορίας. Η φιλοσοφία όμως είναι αυτοτελής επιστήμη και δεν έχει καμία προνομιακή επιστημονική σχέση ούτε με την παιδαγωγική ούτε με την ψυχολογία ούτε με την κοινωνιολογία. Σχετίζεται εξίσου με όλες τις επιστήμες. Γι’ αυτό και έχουν αναπτυχθεί διεθνώς, εκτός από τους παραδοσιακούς κλάδους της μεταφυσικής, της γνωσιοθεωρίας, της ηθικής, της πολιτικής φιλοσοφίας κτλ., και κλάδοι που ερευνούν φιλοσοφικά ζητήματα επιμέρους επιστημών: φιλοσοφία της φυσικής, της βιολογίας, των μαθηματικών, της ψυχολογίας, των οικονομικών, της κοινωνιολογίας κ.ά. Δεν υπάρχει, επομένως, επιστημονικός λόγος για τον οποίο να θεραπεύεται η φιλοσοφία μόνο σε συνδυασμό με την παιδαγωγική, την ψυχολογία και την κοινωνιολογία. Η αιτιολόγηση για τον θεσμικό συνδυασμό της με τις παραπάνω επιστήμες είναι ότι οι απόφοιτοι των τμημάτων αυτών θα μπορούσαν να βρουν δουλειά στη Μέση Εκπαίδευση – σχολική και φροντιστηριακή. Η αιτιολόγηση αυτή δεν ευσταθεί. Αφενός διότι τα υπόλοιπα λεγόμενα «καθηγητικά» τμήματα (φιλολογίας, μαθηματικών, φυσικής κ.ά.), οι απόφοιτοι των οποίων εξίσου προορίζονται για τη Μέση Εκπαίδευση, δεν έχουν αντίστοιχη επιστημονική δομή. Και αφετέρου, διότι η φιλοσοφία στη Μέση Εκπαίδευση δεν διδάσκεται αρκετές ώρες ώστε να καλύπτει ωράριο πλήρους απασχόλησης. Η λύση ήταν να διδάσκουν οι απόφοιτοι φιλολογικά μαθήματα. Επομένως, εκτός από τα μαθήματα παιδαγωγικής και ψυχολογίας, να πρέπει να πάρουν και πολλά φιλολογικά μαθήματα, εις βάρος φυσικά της φιλοσοφικής τους επάρκειας.
Στο Πανεπιστήμιο Πατρών το 1999 ιδρύθηκε Τμήμα Φιλοσοφίας, με χρηματοδότηση αρχικά της Ευρωπαϊκής Ενωσης και στη συνέχεια του ελληνικού κράτους. Αυτό μπόρεσε να επιτευχθεί στην Πάτρα, διότι το Πανεπιστήμιο ήταν σχετικά νέο και πρωτοπόρο για τα ελληνικά δεδομένα. Επιπλέον, μόλις τότε είχαν αρχίσει οι διαδικασίες ανάπτυξης της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών και συνεπώς δεν υφίσταντο δεσμεύσεις από ήδη υπάρχουσες δομές.
Ετσι, το 1999 και επί σχεδόν έξι χρόνια, ως πρόεδρος της Προσωρινής Γενικής Συνέλευσης (ΠΓΣ) του νεοσύστατου Τμήματος Φιλοσοφίας, από φιλόσοφος (με μικρό «φ») κατέληξα να είμαι διαχειρίστρια, μαζί με τους συναδέλφους φιλοσόφους της ΠΓΣ, κονδυλίων της Ε.Ε. και της γραφειοκρατίας που η διαχείριση αυτή συνεπαγόταν, και οργανώτρια εκ του μηδενός –δεν υπήρχαν διδακτικό προσωπικό, γραφεία, έπιπλα, υπολογιστές κ.ο.κ.– ενός τμήματος που ενέγραψε τους πρώτους φοιτητές και φοιτήτριες τον Σεπτέμβριο του 1999.
Επιπλέον, υπήρχε και η αντίδραση γονέων και κηδεμόνων που ήθελαν να διδάσκεται κυρίως Αρχαία Ελληνική Φιλοσοφία στο πρώτο εξάμηνο (ξεκινώντας από τους Προσωκρατικούς, η κατανόηση των οποίων ήδη προϋποθέτει γνώση φιλοσοφίας), και που ήρθαν έξω φρενών στο γραφείο μου διότι κάποιος διδάσκων δήθεν είπε στα παιδιά τους ότι δεν πιστεύει στον Θεό, ενώ είχε απλώς πει, εισαγωγικά στη Νεότερη Φιλοσοφία, ότι την εποχή εκείνη είχε αμφισβητηθεί η ύπαρξη του Θεού.
Πριν από λίγες μέρες, με μεγάλη χαρά και ικανοποίηση διάβασα στην «Καθημερινή» ότι στο Πανεπιστήμιο Αθηνών πρόκειται να ιδρυθεί Τμήμα Φιλοσοφίας. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε μια εποχή που, με αιτιολόγηση τη σύνδεση της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης με την αγορά, αποδυναμώνονται ή κλείνουν τμήματα ανθρωπιστικών επιστημών ανά τον κόσμο. Παρ’ όλα αυτά, σε άλλες χώρες ένα καλό πτυχίο φιλοσοφίας ή άλλης ανθρωπιστικής επιστήμης είναι γερό προσόν για την εύρεση εργασίας σε επιχειρήσεις και τράπεζες. Κι αυτό, διότι η σπουδή σε αυτές τις επιστήμες, και κατεξοχήν της φιλοσοφίας, καλλιεργεί την κριτική σκέψη και τις αναλυτικές και συνθετικές ικανότητες, που χρειάζονται όχι μόνο για να είναι κανείς καλό στέλεχος επιχειρήσεων, αλλά και σκεπτόμενος πολίτης.
* Ομότιμη καθηγήτρια Πανεπιστημίου Πατρών.