Ως κάτοικος του κέντρου της Αθήνας όταν βρίσκομαι στην Ελλάδα και ως φανατικός οπαδός του περπατήματος, αναγκαστικά αφουγκράζομαι τις μικρές και μεγαλύτερες αλλαγές που συμβαίνουν γύρω μου. Διαπιστώνω λοιπόν πως μετά μια δεκαετία απαξίωσης και παρακμής, το κέντρο της πόλης διαβαίνει το κατώφλι μιας νέας εποχής.
Η Αθήνα είναι μια πόλη με μεγάλα προβλήματα, που περιλαμβάνουν τη φτώχεια, την παραβατικότητα, τη βρωμιά και τη φθορά των υποδομών της. Τα προβλήματα αυτά δεν είναι νέα, η ύπαρξή τους όμως δεν σημαίνει πως η πόλη παραμένει στάσιμη. Τι είναι λοιπόν αυτό που αλλάζει; Κατ’ αρχάς, η ενέργεια που εκπέμπει φέτος το κέντρο είναι απτή και εντυπωσιακή. Η αίσθηση αυτή είναι μεν υποκειμενική, όχι όμως και αυθαίρετη. Κάποιες αλλαγές είναι ορατές: δεκάδες παρατημένα για χρόνια κτίρια επισκευάζονται, νέα καταστήματα ανοίγουν και απαξιωμένα έως χθες τετράγωνα σφύζουν πλέον από ζωή. Αλλες είναι λιγότερο ορατές: οι αγοραπωλησίες ακινήτων πολλαπλασιάζονται και το σχετικό ενδιαφέρον κορυφώνεται.
Η αιχμή του δόρατος είναι ο τουρισμός, που όμως έχει μικρή μόνο σχέση με αυτό που γνωρίζαμε μέχρι τώρα. Η Αθήνα είναι πλέον αυτοδύναμος προορισμός, ανεξάρτητος από τα νησιά και με διάρκεια που καλύπτει ολόκληρο το έτος. Η εξέλιξη αυτή είναι αποτέλεσμα δύο μεγάλων καινοτομιών: των φθηνών αεροπορικών εισιτηρίων και της πλατφόρμας Airbnb. Ετσι, νέα ξενοδοχεία ξεφυτρώνουν σαν μανιτάρια (το τελευταίο που είδα βρίσκεται στην Αγίου Κωνσταντίνου, κάτω από την Ομόνοια!) ενώ εκατοντάδες διαμερίσματα και άδειοι εμπορικοί χώροι έχουν μετατραπεί σε καταλύματα. Παράλληλα, πολλαπλασιάζονται τα εστιατόρια, τα μπαρ, τα κλαμπ, τα καταστήματα με ελληνικά προϊόντα, αλλά και οι υπηρεσίες που απευθύνονται στους επισκέπτες όπως οι ειδικευμένες και συχνά πρωτότυπες ξεναγήσεις.
Προφανώς υπάρχουν επιφυλάξεις. Κατ’ αρχάς, επίκεντρο της δραστηριότητας αυτής δεν είναι ούτε όλη η πόλη ούτε καν όλο το κέντρο, αλλά κυρίως το λεγόμενο ιστορικό τρίγωνο. Ακόμη και μέσα στην περιορισμένη αυτή περιοχή υπάρχουν ακόμη μεγάλες μαύρες τρύπες (π.χ. Σταδίου, Ακαδημίας). Αναμφίβολα, όμως, το κέντρο δεν παύει να είναι η ατμομηχανή ευρύτερων εξελίξεων ακριβώς γιατί είναι και πρέπει να λειτουργεί ως «βιτρίνα» της πόλης.
Δεύτερον, ο τουρισμός από μόνος του δεν αρκεί για να απογειώσει την οικονομία της πόλης. Μπορεί όμως να λειτουργήσει πολλαπλασιαστικά στον βαθμό μάλιστα που η ελληνική μικρο-επιχειρηματικότητα χαρακτηρίζεται από μιμητισμό και ευελιξία. Δύο μόνο παραδείγματα: μέσα σε δύο μόλις χρόνια από τότε που άνοιξε το πρώτο ξενοδοχείο στην πλατεία Μοναστηρακίου, πολλαπλασιάστηκαν τα ξενοδοχεία σε μια περιοχή που έως τότε εθεωρείτο εντελώς ακατάλληλη για κάτι τέτοιο, ενώ η μετατροπή του κουφαριού του πρώην υπουργείου Παιδείας στην οδό Μητροπόλεως σε ξενοδοχείο μεταμόρφωσε μεμιάς ολόκληρη τη γύρω περιοχή. Οπως δείχνει η διεθνής εμπειρία, η ανάπτυξη αυτών των δραστηριοτήτων έχει πολλαπλασιαστικό αποτέλεσμα, μεταβάλλει ριζικά τις αντιλήψεις και μπορεί να λειτουργήσει ως προπομπός της μετατροπής ολόκληρων περιοχών σε επίκεντρο νέων οικονομικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων.
Τρίτον, οι εξελίξεις αυτές δεν οφείλονται καθόλου σε πρωτοβουλίες των κρατικών ή δημοτικών αρχών, αλλά συμβαίνουν ερήμην και σε μεγάλο βαθμό εναντίον τους. Η έλλειψη ουσιαστικών πρωτοβουλιών, η διοικητική αδυναμία, η ελλιπής αστυνόμευση, τα τεράστια φορολογικά και γραφειοκρατικά αντικίνητρα και, προπάντων, η απουσία φαντασίας και ηγεσίας αποτελούν μόνιμα χαρακτηριστικά τους. Είναι επομένως εύκολο να φανταστεί κανείς τη δυναμική που θα προέκυπτε από μικρές μόνο αλλαγές. Αν μάλιστα οι Αρχές αναλάμβαναν και κάποιες ουσιαστικές πρωτοβουλίες, το αποτέλεσμα θα ήταν απίστευτο. Για να δώσω ένα μόνο παράδειγμα, η αλλαγή χρήσης του κτιριακού συγκροτήματος του Πολυτεχνείου και η παραχώρησή του στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο παράλληλα με την προστασία και αναβάθμιση του Πεδίου του Αρεως θα μεταμόρφωναν ολόκληρη την υποβαθμισμένη αυτή περιοχή.
Η ουσία είναι πως φέτος κάτι αλλάζει στο κέντρο. Αυτό έχει ουσιαστική και συμβολική σημασία και μπορεί να αποδειχθεί προάγγελος μιας νέας εποχής.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.