Χρειαζόμαστε στην Ελλάδα επιχειρήσεις πιο παραγωγικές, πιο μεγάλες, εξωστρεφείς. Αλλά αυτές από μόνες τους δεν θα αντιμετωπίσουν ούτε την ανεργία, ούτε τη φτώχεια, ούτε τον κοινωνικό αποκλεισμό. Και δεν μπορεί το κοινωνικό κράτος να καλύψει τα κενά. Υπάρχει ανάγκη για νέου τύπου δραστηριότητες, της λεγόμενης «κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας» (Κ.ΑΛ.Ο.). Ας εξηγήσω γιατί το θεωρώ σημαντικό, εγώ που ασχολούμαι επαγγελματικά με επενδύσεις με σκοπό το κέρδος και που με έχουν χαρακτηρίσει από «νεοφιλελεύθερο» μέχρι «δεξιό σοσιαλδημοκράτη» οικονομολόγο, αλλά όχι αριστερό.
Οι τεχνολογικές αλλαγές μπορούν να αυξήσουν ασύλληπτα τον αριθμό και την ποιότητα των προϊόντων που παράγει κάθε χωράφι και κάθε εργοστάσιο, και να μειώσουν το κόστος για να φτάσει σε κάθε κάτοικο του πλανήτη μια ταινία ή μια συσκευή. Ταυτόχρονα όμως, μειώνουν δραματικά τον αριθμό των εργαζομένων και ωθούν πολλούς σε περιστασιακές και κακοπληρωμένες δουλειές. Μπορούν να μας σώσουν από τα ολιγοπώλια του πετρελαίου και άλλων φυσικών πόρων, αλλά δημιουργούν ολιγοπώλια της πληροφορίας και των αλγορίθμων. Δεν φαίνεται στον ορίζοντα τρόπος για να εξισορροπηθούν αυτές οι τάσεις μέσα από τον καπιταλιστικό ανταγωνισμό. Ούτε νομίζω ότι υπάρχει τρόπος να φορολογηθούν τόσο πολύ οι κερδοφόρες δραστηριότητες, που να εξασφαλιστεί ένα καλό επίπεδο ζωής για όλους με κρατικά επιδόματα. Η ανισότητα θα αυξάνεται, οι θεσμοί θα διαβρώνονται και στην πολιτική θα κυριαρχούν ο λαϊκισμός και η διαμαρτυρία.
Θα ήταν μεγάλο λάθος να προσθέσουμε εμπόδια στην ανάπτυξη των καπιταλιστικών επιχειρήσεων, ιδίως στην Ελλάδα. Αυτό που χρειαζόμαστε είναι συμπληρωματικές δραστηριότητες με διαφορετικό σκοπό και οργάνωση. Στον αγροτικό τομέα υπάρχουν οι συνεταιρισμοί και οι ομάδες παραγωγών, που έχουν πετύχει σε πολλές χώρες (δυστυχώς, όχι τόσο εδώ). Για τους άλλους κλάδους υπάρχουν ελάχιστα επιτυχημένα παραδείγματα σε όλο τον κόσμο. Γιατί πιστεύω ότι αυτό μπορεί να αλλάξει;
Η νέα τεχνολογία δίνει τις ευκαιρίες: Επιτρέπει τη συνεργατική παραγωγή για σύνθετα προϊόντα χωρίς να χρειάζονται «αφεντικά» να αναθέτουν και να επιβλέπουν (παραδείγματα η Βικιπαίδεια και το ανοιχτό λογισμικό). Μπορεί να καταγράφει τη συμβολή του κάθε συνεργάτη, ώστε να αποτρέπει τους «τζαμπατζήδες» του συλλογικού έργου. Δημιουργεί ευκαιρίες για νέα προϊόντα, όπου δεν προϋπάρχουν ισχυροί παίκτες. Διευκολύνει ομάδες χωρίς κεφάλαιο και ακριβή διαφήμιση να βρουν πελάτες και να χτίσουν καλό όνομα. Επιπλέον, στην Ελλάδα έχουμε πάμπολλους άνεργους και υποαπασχολούμενους των 400 ευρώ. Αρκετοί έχουν γνώσεις, δεξιότητες και εμπειρία.
Γιατί λοιπόν είναι ελάχιστες οι επιτυχημένες συνεργατικές ή κοινωνικές επιχειρήσεις; Η έλλειψη κεφαλαίων εξηγεί γιατί δεν υπάρχουν σε μερικούς κλάδους, αλλά όχι σε όλους. Πιο ισχυρό εμπόδιο είναι η οργάνωση και το ήθος που χρειάζεται ένας τέτοιος οργανισμός για να σταθεί στην αγορά, να έχει έσοδα για να πληρώνει τα μέλη του και, παράλληλα, να διατηρεί τις ιδρυτικές αξίες του. Το πρόβλημα είναι μεγαλύτερο στην Ελλάδα από ό,τι σε άλλες δυτικές χώρες, όπως έδειξε και η εμπειρία των αγροτικών συνεταιρισμών. Εχουν καταγραφεί περίπου χίλιες μονάδες της Κ.ΑΛ.Ο., αλλά μόνον είκοσι έχουν πάνω από δέκα εργαζομένους και καμία πάνω από εκατό. Με αυτό το μέγεθος δεν μπορούν να έχουν ούτε οικονομικό πλεόνασμα ούτε μεγάλο κοινωνικό αποτύπωμα.
Τα γράφω αυτά εδώ, επειδή πιστεύω ότι το οικοσύστημα της Κ.ΑΛ.Ο. πρέπει να εμπλουτιστεί. Χρειάζονται χρηματοδότες, μέντορες με εμπειρία από επιχειρήσεις, και εμπορικές συνεργασίες. Η διάθεση για ανατροπή, η ηθική της αλληλεγγύης και η ανάγκη που γεννιέται από την ανεργία είναι ισχυρά κίνητρα για την αρχή, αλλά δεν μπορούν να δημιουργήσουν και να συντηρήσουν οργανισμούς με διάρκεια και αποτέλεσμα. Οι συνεργασίες που θα ήθελα να δω είναι και ένας τρόπος να επουλώσουμε τις πληγές που άνοιξαν η κρίση και η ρητορική του διχασμού στην κοινωνία.
* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στα κεφάλαια επενδύσεων τεχνολογίας Openfund και Big Pi.