Τα νέα του 2017 ήταν άσχημα. Πόλεμοι, τρομοκρατικές επιθέσεις, αρρώστιες που νομίζαμε ότι είχαν εξαλειφθεί, οικολογικές καταστροφές κ.λπ. Μέσα σε έναν τέτοιο βομβαρδισμό κακών ειδήσεων είναι λογικό οι άνθρωποι να νοσταλγούν το παρελθόν, έναν ονειρικό τόπο, παραμυθητικό. Δεν αναφερόμαστε μόνο στην Ελλάδα της μακράς κρίσης, όπου 53% των Ελλήνων εκτιμούν ότι το βιοτικό επίπεδο στη χώρα είναι σήμερα χειρότερο σε σύγκριση με πριν από πενήντα χρόνια (Pew Research Center 5.12.2017). Παντού στη Δύση η απαισιοδοξία γεννά νοσταλγία. Αυτή η νοσταλγία κεφαλαιοποιείται πολιτικά από διάφορους επιτήδειους για να πουλήσουν μια ανέφικτη επιστροφή στο παρελθόν, είτε με τη μορφή του Brexit, είτε διάφορων αποσχιστικών κινημάτων, είτε με οικονομικές πολιτικές απομονωτισμού με δασμούς, περιορισμούς εισαγωγών κ.λπ.
Το πρόβλημα, όμως, είναι πως ένα δελτίο ειδήσεων ή μια εφημερίδα δεν είναι η αποτύπωση του κόσμου. Κατά κάποιον τρόπο είναι το αντίστροφο είδωλό του. Από τα εκατομμύρια καθημερινά συμβάντα μόνο λίγα γίνονται ειδήσεις, κι αυτά επειδή είναι σπάνια και συνήθως τα άσχημα. Δύο είναι οι αρχές του δημοσιογραφικού έργου: «Είδηση έχουμε όχι όταν ένας σκύλος δαγκώσει άνθρωπο, αλλά όταν άνθρωπος δαγκώσει σκύλο», και στην ιεράρχηση των ειδήσεων «αν ματώνει, προηγείται».
Τα πράγματα βέβαια δεν είναι τόσο άσχημα όσο εμφανίζονται. Σε πολλούς τομείς η ανθρωπότητα προοδεύει· για την ακρίβεια, προοδεύει σε περισσότερους απ’ όσους οπισθοχωρεί ή μένει στάσιμη. Το Millennium Project (που ιδρύθηκε πριν από είκοσι χρόνια από τα United Nations University, Smithsonian Institution, Futures Group International και το American Council for the UNU) κάνει προβολές στο μέλλον εξετάζοντας 28 δείκτες· από το ακαθάριστο εισόδημα μέχρι τον αριθμό των γυναικών που συμμετέχουν στα εθνικά κοινοβούλια, μέχρι τη βρεφική θνησιμότητα και την πρόσβαση των ανθρώπων στο Διαδίκτυο. Από την ανάλυση αυτών των δεικτών προκύπτει ο State of the Future Index (SOFI), ο οποίος για το 2017 δείχνει πρόοδο, αν και σε χαμηλότερο ρυθμό από ό,τι δέκα χρόνια πριν.
Η μεγάλη εικόνα
Στη μεγάλη εικόνα, λοιπόν, έχουμε πολλά καλά νέα:
• Το κατά κεφαλήν εισόδημα αυξήθηκε. Ο μέσος πολίτης του κόσμου το 1997 είχε εισόδημα 9.878 δολαρίων. Το 2017 έφτασε τις 16.929 (σε σταθερές τιμές).
• Το ποσοστό ακραίας φτώχειας μειώθηκε, αν και ο παγκόσμιος πληθυσμός αυξήθηκε.
• Το ποσοστό των ανθρώπων που ζούσαν το 1997 με λιγότερο από 1,90 δολάριο την ημέρα ήταν 6,24% και έφτασε το 5,87% σήμερα.
• Οι γυναίκες στα εθνικά κοινοβούλια έγιναν περισσότερες. Το 1997 ήταν 11,69% και το 2017 το 23,93%. Να σημειωθεί ότι και ο αριθμός των ελεύθερων χωρών αυξήθηκαν από 81 το 1997 σε 90 το 2017.
• Το ποσοστό των αποφοίτων δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης αυξήθηκε από 59,08% το 1997 σε 78,39% το 2017. Την ίδια περίοδο το ποσοστό των αναλφάβητων ενηλίκων μειώθηκε από 17,76% σε 7,83%.
• Οι κατά κεφαλήν ιατρικές δαπάνες σχεδόν τριπλασιάστηκαν από 463,5 δολάρια ετησίως το 2007 σε 1.234 το 2017. Συνέπεια αυτού ήταν η μείωση της βρεφικής θνησιμότητας από 57,8 θανάτους ανά χίλιες γεννήσεις, σε 28,92. Το προσδόκιμο ζωής πού ήταν 68,85 έτη ανήλθε στα 72,24 έτη.
Συνοπτικά, 18 από τους 28 δείκτες δείχνουν πρόοδο και δέκα υποχώρηση ή στασιμότητα. Τα αποθέματα νερού μειώνονται από 7,37 κυβικά μέτρα κατά κεφαλήν το 1997 σε 5,65, και κάποιοι υπολογίζουν ότι οι επόμενοι πόλεμοι θα γίνουν για το νερό. Τα δάση εκχερσώνονται ταχύτατα. Το 1997 το 31,42% του παγκόσμιου εδάφους ήταν δάση και σήμερα το 30,82%. Η διαφορά μοιάζει μικρή, όμως οι ξεχερσωμένες εκτάσεις είναι μεγάλες. Μεταξύ 2000 και 2012 εξαφανίστηκαν δάση 2,3 εκατομμυρίων τετραγωνικών χιλιομέτρων. Κάποιες μελέτες υπολογίζουν ότι από την καταστροφή των τροπικών δασών χάνουμε καθημερινά 137 είδη φυτών, ζώων και εντόμων δηλαδή 50.000 κάθε χρόνο. Στα άλλα άσχημα νέα είναι ότι η ανεργία, αν και παρουσίασε κάμψη το 2017 (5,73% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού, έναντι 6,09% το 1997), προβλέπεται να φτάσει το 6,35% το 2027. Ο δείκτης κοινωνικής αναταραχής αυξάνεται κάθε δεκαετία, όπως επίσης τα τρομοκρατικά επεισόδια, οι πόλεμοι. Η διαφθορά στον δημόσιο τομέα δεν δείχνει να μειώνεται.
Το συνολικό ισοζύγιο πάντως, που αποτυπώνει ο δείκτης SOFI, μαρτυρεί ότι το 2017 ήταν παγκοσμίως καλύτερο από το 2016 και η προβολή στο μέλλον δείχνει ότι το 2018 θα είναι καλύτερο από το 2017. Η απαισιοδοξία όμως στη Δύση θα παραμείνει. Οχι βέβαια εξαιτίας της οικονομικής ανισότητας, που τουλάχιστον στην Ευρώπη –λόγω κράτους πρόνοιας και άλλων κοινωνικών πολιτικών– είναι πιο χαμηλή από την Ανατολή. Κυρίως λόγω της ανασφάλειας που επιφέρουν οι μεγάλες αλλαγές. Στην έρευνα του Pew Research Center (Faith and Skepticism about Trade, Foreign Investment, 16.9.2014) εμφανίζεται χάσμα αντιλήψεων για την παγκοσμιοποίηση μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων οικονομιών: το 44% των κατοίκων στις ανεπτυγμένες οικονομίες πιστεύει ότι το παγκόσμιο εμπόριο δημιουργεί θέσεις εργασίας, έναντι 66% των αναπτυσσόμενων. Στο ερώτημα εάν αυξάνει τους μισθούς, τα ποσοστά είναι 25% και 55% αντιστοίχως.
Η ευχή «καλή χρονιά» είναι ελλειπτική. Αποσιωπά τα «σε σχέση με πότε;», «με ποιους;», «σε τι;». Το 2018 θα είναι καλύτερο από το 2017, αλλά όχι ισομερώς και όχι σε όλους τους τομείς. Οι προκλήσεις παραμένουν πολλές και μεγάλες, το ίδιο και οι διεκδικήσεις.