Καθώς ξεκινά ο νέος χρόνος, στην ειδησεογραφία κυριαρχεί το Μακεδονικό. Ανακυκλώνονται επιχειρήματα ανάλογα, αν όχι εντελώς όμοια, με αυτά της δεκαετίας του 1990, παρότι ο φανατισμός παραμένει προς το παρόν σε χαμηλότερα επίπεδα.
Στα χρόνια που πέρασαν, όμως, πολλά άλλαξαν. Σχεδόν εκατό χώρες έχουν αναγνωρίσει τη γειτονική χώρα με το όνομα «Μακεδονία», ενώ τα παγκόσμια ΜΜΕ και οι άνθρωποι αναφέρονται πλέον σ’ αυτήν ως «Μακεδονία» δίχως δεύτερη σκέψη. Ταυτόχρονα, η θέση μας στα Βαλκάνια έχει αποδυναμωθεί λόγω της κρίσης. Βέβαια, καταφέραμε να μπλοκάρουμε την είσοδό της στο ΝΑΤΟ και την ευρωπαϊκή της προοπτική, αλλά αυτό είναι δίκοπο μαχαίρι. Αδυνατίζοντάς την, εντείνουμε την αστάθειά της και προσθέτουμε μια εστία αναταραχής παραπάνω στη γειτονιά μας. Τα χρόνια περνούν, το πρόβλημα παραμένει, η θέση μας χειροτερεύει και εμείς επαναλαμβάνουμε τα ίδια, λες και είμαστε ανίκανοι να διδαχθούμε από την πραγματικότητα.
Πρόσφατα κυκλοφόρησε ένα βίντεο που δείχνει μια μικρή ομάδα τραμπούκων, μελών του ΠΑΜΕ, να εισβάλλει στο γραφείο της υπουργού Eργασίας σε μια καλά σκηνοθετημένη προσπάθεια (όπως φανερώνουν οι πολλαπλές δημοσιογραφικές κάμερες που συνοδεύουν τους εισβολείς) να την εξευτελίσουν, γιατί υποτίθεται πως «καταργεί το δικαίωμα της απεργίας». Ο επικεφαλής τους φέρεται με απρέπεια στην υπουργό, χτυπάει το χέρι του πάνω στο γραφείο της απειλητικά και γενικά ωρύεται, ενώ οι συνεργοί του βγάζουν λογύδρια της δεκάρας κραυγάζοντας συνθήματα. Τα πρόσωπα είναι διαφορετικά, αλλά το βίντεο δεν διαφέρει από ένα παλαιότερο όπου εικονίζονται συνδικαλιστές της ΔΕΗ, με επικεφαλής τον περιβόητο τότε (και εξαφανισμένο σήμερα) Νίκο Φωτόπουλο, να εισβάλλουν στο γραφείο του διευθύνοντος συμβούλου και να τον απειλούν με πανομοιότυπο τρόπο. Προφανώς, με τέτοιες ακριβώς συμπεριφορές αναρριχήθηκαν στην εξουσία οι σημερινοί κυβερνώντες. Βιώνουμε, δηλαδή, μια αέναη επανάληψη των ίδιων φαινομένων.
Η τρίτη είδηση που σταχυολογώ (και που δεν είναι ακριβώς είδηση) είναι το φωτογραφικό ρεπορτάζ της «Κ» στον χώρο του Πολυτεχνείου, που αναδεικνύει την κατάντια του σε όλο της το μεγαλείο και συνιστά, στην πραγματικότητα, το μέτρο της παρακμής μας ως κοινωνίας. Αλλωστε, η μήτρα του τραμπουκισμού της Μεταπολίτευσης βρίσκεται στο πανεπιστήμιο και στον φοιτητικό συνδικαλισμό που καλλιεργήθηκε στους χώρους του. Εκεί ευδοκίμησαν τέτοιες συμπεριφορές σε αφθονία, προσφέροντας με τον τρόπο αυτόν ένα λαμπρό παράδειγμα σε όλους για το τι είναι αποδεκτό. Με τη σειρά της, η κοινωνία επιβράβευσε τις συμπεριφορές αυτές, μετατρέποντας τους πρωταγωνιστές τους σε επιφανείς πολιτικούς.
Εδώ έχουμε μπροστά μας ένα υπόδειγμα κατανόησης και ερμηνείας της ελληνικής κοινωνίας που θα μπορούσε να ονομαστεί «μέρα της μαρμότας» από τη γνωστή κινηματογραφική ταινία όπου ο πρωταγωνιστής είναι καταδικασμένος να ξαναζεί την ίδια ακριβώς μέρα δίχως τέλος. Με τη διαφορά, βέβαια, πως η ελληνική κοινωνία βιώνει τα ίδια φαινόμενα κατρακυλώντας.
Απέναντι όμως στη «μέρα της μαρμότας» στέκεται ένα διαφορετικό υπόδειγμα που θα μπορούσε να ονομαστεί «παραμύθι χωρίς όνομα» από το γνωστό βιβλίο της Πηνελόπης Δέλτα. Εκεί την παρακμή διαδέχεται μια περίοδος ανάτασης. Πράγματι, έχουμε δείγματα πως με αργό και βασανιστικό τρόπο πραγματοποιούνται σημαντικές αλλαγές. Αυτό σαφώς περιλαμβάνει τα μνημονιακά πολυνομοσχέδια που, παρά τις τσαπατσουλιές, τις προχειρότητες, τις κουτοπονηριές και τις υπαναχωρήσεις, συμβάλλουν στο να αλλάξουν πράγματα που προφανώς θα έπρεπε να είχαμε αλλάξει μόνοι μας εδώ και καιρό. Παράλληλα, συμβαίνουν βαθύτερες αλλαγές στον χώρο της κοινής γνώμης και των νοοτροπιών, κάποιες από τις οποίες αποτυπώνονται σε μεγάλες έρευνες (π.χ. διαΝΕΟσις). Οι αλλαγές αυτές δείχνουν πως ωριμάζει κοινωνικά το αίτημα για ουσιαστικές τομές. Αυτό που απαιτείται είναι οι αλλαγές αυτές να βρουν τη συστηματική και συνεχή έκφρασή τους στο επίπεδο της κοινωνικής και πολιτικής ηγεσίας της χώρας. Τα βήματα που έχουν γίνει προς την κατεύθυνση αυτή είναι σημαντικά αλλά δεν αρκούν.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.