Τα τελευταία χρόνια ακούω όλο και πιο πολύ ότι ζούμε σε έναν οργουελικό κόσμο. Κάποιοι λένε ότι το «1984» είναι ήδη εδώ. Είναι;
Καλή φίλη μού θύμισε τις σκέψεις του Αμερικανού συγγραφέα Νιλ Πόστμαν (Neil Postman, 1933-2003) από μια εμβληματική μελέτη που έγραψε το μακρινό 1985 με τον τίτλο «Διασκεδάζοντας τους εαυτούς μας μέχρι θανάτου: Ο δημόσιος λόγος στην εποχή της σόου μπίζνες» (Amusing Ourselves To Death: Public Discourse in the Age of Show Business). Μολονότι ο Πόστμαν έγραφε πολύ πριν από το Facebook και το Twitter, ο λόγος του ακούγεται ανησυχαστικά σύγχρονος, ειδικά όταν σε μία από τις πιο φημισμένες του αποστροφές, αντιπαραθέτει τους φόβους του Οργουελ στο «1984» με εκείνους του Αλντους Χάξλεϊ στον «Θαυμαστό Νέο Κόσμο».
«Αυτό που φοβόταν ο Οργουελ είναι εκείνους που θα απαγόρευαν τα βιβλία. Αυτό που φοβόταν ο Χάξλεϊ ήταν ότι δεν θα υπήρχε κανένας λόγος να απαγορευθούν τα βιβλία, διότι ουδείς θα ενδιαφερόταν γι’ αυτά. Ο Οργουελ φοβόταν αυτούς που δεν θα μας επέτρεπαν να έχουμε πρόσβαση στην πληροφορία. Ο Χάξλεϊ φοβόταν αυτούς που θα μας έδιναν τόση πολλή πληροφορία, με αποτέλεσμα να συρρικνωθούμε στην παθητικότητα και στον εγωτισμό. Ο Οργουελ φοβόταν ότι θα μας απέκρυπταν την αλήθεια. Ο Χάξλεϊ φοβόταν ότι η αλήθεια θα πνιγόταν μέσα σε μια θάλασσα άσχετων πραγμάτων».
Ο Πόστμαν αναφέρει ακόμα ότι ο Χάξλεϊ επέκρινε τους φιλελεύθερους και τους ορθολογιστές, οι οποίοι επαγρυπνούν εναντίον κάθε τυραννίας μα δεν λαμβάνουν υπόψη τους «το πόσο αχόρταγος είναι ο άνθρωπος σε κάθε λογής περισπασμούς». «Εν ολίγοις, ο Οργουελ φοβόταν πως όλα όσα φοβόμαστε θα μας καταστρέψουν. Ο Χάξλεϊ φοβόταν ότι αυτό που θα μας καταστρέψει είναι οι επιθυμίες μας».
Απόψεις σαν τις παραπάνω, ώθησαν κάποιους να καταδικάσουν τον Πόστμαν ως οπισθοδρομικό, παρότι στο ίδιο βιβλίο τόνιζε πως θα έπρεπε να επαγρυπνούμε ενάντια σε κάθε οπισθοδρόμηση και ότι η μοναδική του ένσταση στην ολοένα εξαρτώμενη σχέση ανθρώπου και τεχνολογίας είναι να μην ελέγχει η τεχνολογία τον άνθρωπο αλλά ο άνθρωπος την τεχνολογία.
Είναι αλήθεια ότι η έλλειψη συγκέντρωσης, η ναρκισσιστική ανυπομονησία, το όργιο της αχαλίνωτης επιθυμίας για προσοχή και προβολή, καθώς και η καφενειακή ρηχότητα που χαρακτηρίζει τον κόσμο του Facebook, κάνουν τον Πόστμαν –και κυρίως τον Χάξλεϊ– να ακούγονται εκπληκτικά ευθύβολοι, τον δε Οργουελ παρωχημένο (αλλά πιο ελκυστικό: το ίδιο είναι να παραδεχθείς το ναρκισσισμό σου με το να νιώθεις αντάρτης σε μια αφανή, ομιχλώδη τυραννία;).
Κι ωστόσο, χάρη στα κοινωνικά δίκτυα οργανώθηκε και διαδόθηκε η Αραβική Ανοιξη, ενώ τα κοινωνικά δίκτυα λογοκρίνουν ή και απαγορεύουν σε χώρες όπως η Τουρκία και η Κίνα. Ο χώρος δεν επαρκεί και το θέμα είναι τεράστιο. Επί του παρόντος, ένα καλό τεστ είναι σε ποιο βαθμό διαβάσατε αυτό το (συντομότατο) κείμενο χωρίς να διακόψετε για να τσεκάρετε κάτι στο Ιντερνετ. Εγώ που το έγραψα, έσφιξα λίγο τα δόντια και δεν έκανα παύση για «σερφάρισμα».