Πόσοι συμπατριώτες μας αντιλαμβάνονται τη σημασία του Σολωμού; Και δεν αναφέρομαι μόνον στην αξία της ποίησής του. Γιατί τον αποκαλούμε «εθνικό ποιητή»; Επειδή έγραψε τις δύο στροφές του εθνικού μας ύμνου; Τον Μάντζαρο, που τις μελοποίησε, δεν τον λέμε «εθνικό μουσικό» όμως.
Μήπως επειδή ο Σολωμός, με την ποίησή του, διαμόρφωσε τη γλώσσα μας, την καρδιά του οργανισμού που ακούει στο όνομα σύγχρονη Ελλάδα; Προλαμβάνω τους πρόθυμους να με διορθώσουν σχολιαστές. Δεν εννοώ ότι κατασκεύασε ή έφτιαξε την ελληνική, αλίμονο. Εννοώ ότι της έδωσε εκφραστικές δυνατότητες τέτοιες που της επέτρεψαν να δημιουργήσει αίσθημα κοινότητας. Και μάλιστα μέσα από μια χειρονομία γενναιόδωρης δημιουργίας.
Στις χαλκογραφίες που κοσμούσαν την τάξη στο Δημοτικό τον θυμάμαι ανάμεσα στους ήρωες του ’21 με τα φέσια. Αυτός ήταν ντυμένος στα μαύρα σαν προτεστάντης. Ακόμη και στο γυμνάσιο ή το λύκειο ελάχιστα μας απασχολούσε το έργο του. Μερικά αποσπάσματα και κάτι χρονολογίες έφταναν. Τότε όπως και τώρα. Πώς θα αισθανθεί το σημερινό παιδί τη δύναμη της γλώσσας του χωρίς τον Σολωμό; Με τη γραμματική και το συντακτικό της δημοτικής των τελευταίων πενήντα ετών; Μα αυτά φτιάχνουν κανόνες, δεν δημιουργούν αίσθημα.
Πόσοι ξέρουν ότι την Ιστορία που διδάσκεται στο σχολείο τη χρωστάμε στον Κωνσταντίνο Παπαρρηγόπουλο; Αυτός οικοδόμησε τον οργανισμό που περιλαμβάνει την κλασική Ελλάδα, το Βυζάντιο και τη σύγχρονη. Για την ακρίβεια, έχτισε τον καθεδρικό ναό της εθνικής μας συνείδησης, με απαράμιλλο αφηγηματικό οίστρο και μια καθαρεύουσα που απογειώνει την εκφραστικότητα της ελληνικής. Εθνικός ιστορικός και αυτός, κι ας μην τον διόριζαν στο πανεπιστήμιο. Οπως γράφει ο Κ. Θ. Δημαράς, ήταν πάντα κομψός, αν και πένης, φορούσε κίτρινα γάντια και κάθε χειμώνα ταξίδευε στις ευρωπαϊκές πόλεις για να κάνει έρανο για την Ελλάδα. Δίπλα στην προτεσταντική μορφή του Σολωμού, η κατάσταση του μνήματός του στο Α΄ Νεκροταφείο. Εγκαταλελειμμένο και χέρσο. Αυτά για να απαντήσω στον φίλο Στέλιο Ράμφο, που προ ετών είχε αντιπαραθέσει τον Σολωμό στον Παπαρρηγόπουλο κατηγορώντας τον δεύτερο ότι θεμελίωσε την «Ελλάδα της νοσταλγίας», ενώ το πρόταγμα του πρώτου είναι η «Ελλάδα της δημιουργίας». Πλην όμως και ο μεν και ο δε οικοδόμησαν καθεδρικούς ναούς της λογοτεχνίας μας και ανέδειξαν τις δημιουργικές δυνατότητες της εθνικής μας γλώσσας, άρα της εθνικής μας συνείδησης.
Μου καταλογίζετε «ελιτισμό». Κανείς δεν πέθανε από ελιτισμό. Εχω πάθει ανοσία, εξάλλου. Στα νιάτα μου, όταν αισθανόμουν υποχρεωμένος να γίνω κομμουνιστής, απέτυχα στις εξετάσεις λόγω «ελιτισμού», με τον οποίον με βαθμολόγησε ο εξομολογητής μου. Θυμάμαι συνάδελφο συγγραφέα, επιτυχημένη κομμουνίστρια στα νιάτα της, που καθόταν απέναντί μου στο τραπέζι και με κατηγορούσε για έλλειψη επαφής με το λαϊκό αίσθημα. Τότε το εκπροσωπούσε ο Οτσαλάν. Εγραφα πως το πρόβλημα με τους Ολυμπιακούς του 2004 δεν είναι τόσο οικονομικό όσο κοινωνικό. Η οργάνωσή τους εξάντλησε την ενέργεια μιας ολόκληρης κοινωνίας. Πάλι με κατηγορούσαν για «ελιτισμό». Τώρα απολαμβάνουμε ερείπια στο έλεος των τρωκτικών. Δεν κατέβηκα στους «Αγανακτισμένους». Ο ψυχίατρός μου μού είπε πως ζήλευα τη φαλάκρα και το καφάσι του Βαρουφάκη.
Επειδή δεν πρόκειται να ζητήσω την ψήφο σας, αφήστε μου τουλάχιστον τα δικαιώματα του ελιτισμού μου. Λίγο Σολωμό, μερικά κεφάλαια από Παπαρρηγόπουλο, άρωμα Κάλβου, υποθέσεις Βιζυηνού, κάτι χρονογραφήματα Ροΐδη. Κι άλλοι τόσοι που μου λένε ότι η εθνική μου συνείδηση δεν θα κριθεί στα συλλαλητήρια, αλλά εκεί όπου χτυπάει η καρδιά της. Στις αρχές του εικοστού αιώνα τσακωνόμασταν για τη μετάφραση της «Ορέστειας». Σήμερα τσακωνόμαστε για το όνομα μιας βαλκανικής χώρας.
Ας ξαναρχίσουμε να διδάσκουμε στα παιδιά μας καθαρεύουσα μαζί με το παιδί της, τη δημοτική, ας τους αποκαλύψουμε το μεγάλο κεφάλαιο της σύγχρονης Ελλάδας, την κλασική της λογοτεχνία, και μετά ας τους ζητήσουμε να τη συγκρίνουν με τις υπόλοιπες βαλκανικές λογοτεχνίες, της τουρκικής μη εξαιρουμένης. Και δεν θα χρειαστεί να κουνάμε ελληνικές σημαίες στο Σύνταγμα, και θα ησυχάσει και ο Μίκης στην ηλικία του.
Αλλά θα μου πείτε πως είμαι ελιτιστής.