Λορανς Μπουν*
Εχέγγυο κυριαρχίας
Aπό την εποχή που η Ευρώπη έγινε περισσότερο ένα οικονομικό παρά ένα πολιτικό εγχείρημα και που οι με ειδικό βάρος ηγέτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αντικαταστάθηκαν από άτομα χαμηλού προφίλ, η Ε.Ε. μετατράπηκε σε αποδιοπομπαίο τράγο. Ακόμα και η ΕΚΤ έχει δεχθεί επιθέσεις για τις πολιτικές με τις οποίες διέσωσε το ευρώ. Ωστόσο είναι πεποίθησή μου ότι τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης ανακτούν την κυριαρχία τους και ενισχύεται η δημοκρατική διακυβέρνηση μόνο όταν είναι ισχυροί οι ευρωπαϊκοί θεσμοί.
Η δημοκρατία, όπως το έθεσε στο πρόσφατο βιβλίο του ο πρόεδρος Μακρόν, είναι η δυνατότητα «ενός πληθυσμού να ασκεί την ελευθερία των συλλογικών του επιλογών στο έδαφός του». Πρακτικά, αυτό σημαίνει την ικανότητα διαφύλαξης συνόρων, την υπεράσπιση δίκαιων εμπορικών συμφωνιών στη διεθνή σκηνή, τη δυνατότητα χρηματοδότησης από τις αγορές, την ύπαρξη ενός σταθερού νομίσματος που συντηρεί την αγοραστική δύναμη και δημιουργεί κατάλληλο έδαφος για επενδύσεις, τη θέσπιση ενός ρυθμιστικού πλαισίου που εκφράζει τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές προτεραιότητες των πολιτών.
Σε όλα αυτά τα μέτωπα, τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, μόνα τους, με το δικό τους νόμισμα, θα ήταν πιο αδύναμα. Απέναντι στη διαπραγματευτική ισχύ των ΗΠΑ και της Κίνας, η ενωμένη Ε.Ε. των 360 εκατομμυρίων καταναλωτών μπορεί να σταθεί ως ίση προς ίσους. Η κοινή αγορά επιτρέπει στις ευρωπαϊκές εταιρείες να αναπτυχθούν σε αντίστοιχη κλίμακα με τις ανταγωνίστριές τους στον υπόλοιπο κόσμο. Η σημασία της κοινής αγοράς φαίνεται από τις διαπραγματεύσεις για το Brexit, όπου το Ηνωμένο Βασίλειο προσπαθεί με κάθε τρόπο να διατηρήσει την πρόσβαση των βρετανικών εταιρειών σε αυτήν.
Οι χρηματαγορές καθίστανται κυρίαρχες όταν μια χώρα ζει πέρα από τις δυνατότητές της και υπερχρεώνεται. Η σταθερότητα του ευρώ έχει επιτρέψει σε πολλές χώρες να ξεχάσουν τον πόνο των διαδοχικών υποτιμήσεων για καταναλωτές και αποταμιευτές. Και η ισχύς της ΕΚΤ έχει προστατεύσει τα κράτη-μέλη από τα χειρότερα στη θύελλα της ευρω-κρίσης.
Η Ευρωζώνη, φυσικά, έχει τις αδυναμίες της. Η πιο βασική είναι η απουσία ενός κεντρικού, δημοκρατικά ελεγχόμενου οργάνου άσκησης δημοσιονομικής πολιτικής, που θα συμπληρώνει και θα ενισχύει τη νομισματική σταθερότητα.
* Η κ. Λοράνς Μπουν είναι επικεφαλής οικονομολόγος της Axa και πρώην οικονομική σύμβουλος του προέδρου Ολάντ.
Ανταμ Τουζ*
Λανθασμένοι περιορισμοί
Φυσικά και το ευρώ περιορίζει την εθνική δημοκρατία. Ο περιορισμός είναι αναγκαία προϋπόθεση του ευρωπαϊκού εγχειρήματος. Το ερώτημα είναι τι κερδίζουν τα κράτη-μέλη από αυτό.
Η Ευρωζώνη είναι μια μακροπρόθεσμη συμφωνία. Οπως κάθε τέτοια συμφωνία, μειώνει την ελευθερία κινήσεων των συμμετεχόντων. Οποιος δεν επιθυμούσε να αυτοπεριοριστεί με αυτόν τον τρόπο δεν έπρεπε να είχε ενταχθεί στο κοινό νόμισμα.
Το ευρωπαϊκό εγχείρημα, επιπλέον, δεν είναι ένας συμβατικός πολιτικός γάμος. Ιστορικά, σχεδιάστηκε από κεντρώους πολιτικούς με σκοπό να αποκλειστούν από την εξουσία η ριζοσπαστική Αριστερά και η άκρα Δεξιά. Για κάποιον ριζοσπάστη, αυτά είναι δυσάρεστα νέα. Αλλά το βασικό αξίωμα της ενωμένης Ευρώπης ήταν ότι αν η διαδικασία ενοποίησης πετύχει, οι ψηφοφόροι δεν θα αναζητούν ριζοσπαστικές λύσεις. Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι, για υπερβολικά πολύ κόσμο, η Ευρώπη δεν λειτουργεί προς όφελός του.
Γιατί; Κάποιοι ισχυρίζονται ότι φταίει το γεγονός ότι στη δεκαετία του ’90 η Ευρώπη έγινε η νεοφιλελεύθερη έκφραση του παγκόσμιου κεφαλαίου. Οι ΗΠΑ όμως είναι μια πλήρως καπιταλιστική χώρα με τεράστια κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά προβλήματα – κι όμως, δεν αντιμετωπίζει την υπαρξιακή κρίση της Ευρωζώνης. Φανταστείτε να κυβερνά την
Ευρώπη ένα αμάλγαμα του Κινήματος 5 Αστέρων, της Λέγκας, της AfD και του Εθνικού Μετώπου, με ένα θεσμικό πλαίσιο που θα προσομοιάζει στα πιο τρελά όνειρα του Εμανουέλ Μακρόν. Αυτή είναι η Αμερική του Τραμπ: τεράστια ελλείμματα, ρητορική προστατευτισμού, πολιτικές κατά των μεταναστών. Δεν είναι νεοφιλελευθερισμός τύπου Νταβός, αλλά, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, οι αγορές το αποδέχονται.
Το πρόβλημα της Ευρώπης δεν είναι ο ανεξέλεγκτος καπιταλισμός. Δεν είναι καν η εφαρμοζόμενη νομισματική πολιτική: η ΕΚΤ του Ντράγκι κρατάει την κάνουλα ανοικτή στο φουλ. Το πρόβλημα –η καταστροφή– είναι το δημοσιονομικό σύμφωνο που απέσπασε η Γερμανία στο ζενίθ της κρίσης τον Δεκέμβριο του 2011.
Γιατί όμως η Γερμανία τηρεί αυτή τη στάση; Δεν είναι εξαιτίας των αγορών. Είναι επειδή πιστεύουν ότι το απαιτούν οι ψηφοφόροι τους, επειδή δεν έχουν τη φαντασία και το θάρρος να υποστηρίξουν ένα εναλλακτικό σχέδιο και επειδή η Γερμανία είναι σε καλή θέση για να αντέξει την κρίση. Το πρόβλημα, στα θεμέλιά του, είναι πολιτικό.
* Ο κ. Ανταμ Τουζ είναι καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Columbia.