«Σλαβική Μακεδονία»;

2' 7" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Περί τα μέσα της δεκαετίας του ’70, ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος εκδίδει το πολύτομο έργο του «Ιστορία του ευρωπαϊκού πνεύματος» (εκδ. Δ. Γιαλλέλης, Αθήνα 1976). Στο δέκατο έβδομο κεφάλαιο του πρώτου τόμου («Από τον Αυγουστίνο ώς τον Μιχαήλ Αγγελο»), ο Κανελλόπουλος ασχολείται με την εξέλιξη της βυζαντινής ζωγραφικής στις μέρες των Παλαιολόγων, αναφερόμενος στα «μεγάλα καλλιτεχνικά βήματα που σημειώθηκαν –με ουσιαστικές μεταξύ τους παραλλαγές– στον Μυστρά, στη Θεσσαλονίκη, γενικώτερα στη Μακεδονία» (σελ. 264). Το αμέσως επόμενο σημείο παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς, βάζοντας την ακόλουθη φράση μέσα σε παρένθεση, διευκρινίζει ως προς τη Μακεδονία: «την ελληνική και τη σερβική» (σελ. 264).

Ο Κανελλόπουλος τοποθετεί τη Μονή της Χώρας στην Κωνσταντινούπολη ως σημείο αφετηρίας για μία από τις δύο σχολές του Βυζαντίου που «οδήγησε στις τοιχογραφίες του Μυστρά». Προσέξτε τώρα το απόσπασμα που ακολουθεί: «Πριν, όμως, μιλήσουμε για τα ψηφιδωτά της Μονής της Χώρας, πρέπει ν’ ανοίξουμε μια μεγάλη παρένθεση. Γύρω στις λίμνες Αχρίδα και Πρέσπα, καθώς και σ’ άλλα σημεία της σλαβικής Μακεδονίας, αναπτύχθηκε –από τον ΙΑ΄ αιώνα και πέρα– μια τέχνη της τοιχογραφίας που προκαλεί κάποιες σκέψεις» (σελ. 264).

Κατά τον Κανελλόπουλο, το ξεκίνημα της σχολής αυτής ανάγεται στην Αγία Σοφία της Αχρίδας. «Και βέβαιο, επίσης, είναι ότι, στον ΙΒ΄ και στον ΙΓ΄ αιώνα, φτιάχτηκαν στην σλαβική Μακεδονία τοιχογραφίες που σημειώνουν σπουδαία βήματα προς το συνδυασμό της εξαϋλωτικής πνευματικότητας» κ.λπ. (σελ. 265).

Παρακάτω: «Οι ζωγράφοι της σερβικής Μακεδονίας, αν ήταν μόνο Σλάβοι, θάταν δύσκολο να υιοθετήσουν και να αξιοποιήσουν την κλασική ελληνική (ή και ελληνιστική) αισθητική, και είναι άλλωστε βέβαιο ότι οι εκκλησίες της περιοχής εκείνης είχαν γεμίσει από Ελληνες ζωγράφους του Βυζαντίου» (ό.π., σελ. 265), ενώ, εντέλει, «η ζωγραφική της σερβικής Μακεδονίας και σ’ αυτόν ακόμα τον ΙΔ΄ αιώνα είχε αφετηρία της τη Θεσσαλονίκη, την καθαρά βυζαντινή αυτή πόλη» (ό.π. σελ. 267). Αναφερόμενος δε στον σπουδαίο ζωγράφο Εμμανουήλ Πανσέληνο, γράφει ότι ο τελευταίος «έδωσε τη σφραγίδα του στη λεγόμενη “μακεδονική” σχολή της Θεσσαλονίκης» (ό.π., σελ. 277).

Οταν εκδόθηκε το έργο, δεν σημειώθηκαν αντιδράσεις στην επαναλαμβανόμενη ορολογία «σερβική» και «σλαβική Μακεδονία». Ο δε Παναγιώτης Κανελλόπουλος μονάχα στους λεγόμενους «εθνομηδενιστές» δεν μπορεί να συμπεριληφθεί, το αντίθετο μάλλον: η Αριστερά τον έχει κατηγορήσει για βαθύ συντηρητισμό, κυρίως με αφορμή ορισμένες δηλώσεις του αναφορικά με τη Μακρόνησο.

Βλέπουμε επίσης σε πόσο μεγάλο βαθμό αναπτύχθηκε μια πολιτισμική αλληλεπίδραση (με κυριαρχία της βυζαντινής Θεσσαλονίκης) ανάμεσα σε Ελληνες και Σλάβους της περιοχής. Τα ενδεικτικά παραπάνω αποσπάσματα φρονώ ότι δείχνουν πόσο λεπτή, πόσο σύνθετη υπόθεση είναι αυτή περί της Μακεδονίας. Φαίνεται ότι μπορεί να μας χωρίζει η μικροπολιτική γύρω από το όνομα, αλλά μας ενώνει κάτι, θα έλεγα, ανώτερο: η βυζαντινή τέχνη. Ο πολιτισμός.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή