Για έναν οικονομολόγο, οι εξελίξεις στο Μακεδονικό θυμίζουν το «τρίλημμα» που περιγράφει ο Ντάνι Ρόντρικ στο πολυσυζητημένο βιβλίο «Το παράδοξο της παγκοσμιοποίησης». Δεν μπορούν να υπάρχουν ταυτόχρονα η υπερπαγκοσμιοποίηση, το ισχυρό εθνικό κράτος, και η ουσιαστική δημοκρατία (στο πεδίο της οικονομίας). Μπορούν να συνυπάρχουν ανά δύο, αλλά όχι και τα τρία.
Στα εθνικά θέματα, ίσως συμβαίνει κάτι αντίστοιχο: δεν μπορούν να συνυπάρχουν η διεθνής κοινότητα των κανόνων και του αμοιβαίου σεβασμού, η ισχυρή αίσθηση εθνικής ταυτότητας σε όλα τα κράτη, και η ουσιαστική δημοκρατία. Στο Μακεδονικό υπάρχει ισχυρή αίσθηση ταυτότητας στις δύο πλευρές, και με τη συμφωνία Τσίπρα – Ζάεφ επιδιώκεται η συμβίωση στη διεθνή κοινότητα. Η δημοκρατία πλήττεται.
Στις Πρέσπες υπέγραψαν οι υπουργοί Εξωτερικών. Το θεσμικό σύστημα, εδώ και αλλού, δίνει δυνατότητα στους υπουργούς Εξωτερικών να υπογράφουν διεθνείς συμφωνίες χωρίς προηγούμενη απόφαση συλλογικού οργάνου, αλλά αυτοί δεν έχουν από μόνοι τους δημοκρατική νομιμοποίηση. Σε κανονικές συνθήκες τεκμαίρεται η συλλογική θέση της κυβέρνησης την οποία υπηρετούν, και η κυβέρνηση έχει σίγουρη την πλειοψηφία στη Βουλή. Τώρα, όμως, έχουμε δηλωμένη αντίθεση του ΥΠΕΘΑ και άλλων υπουργών, και η πλειοψηφία στη Βουλή είναι σήμερα εναντίον της συμφωνίας, σύμφωνα τις δηλώσεις των αρχηγών. Η δε αλληλουχία της υλοποίησης θα φέρει στο μέλλον τη Βουλή προ τετελεσμένων γεγονότων, που έχουν τέτοια έκταση και σημασία, ώστε το εθνικό κόστος από μια τυχόν απόρριψη θα είναι ασύγκριτα μεγαλύτερο από το κόστος του να μην είχε υπογραφεί ποτέ. Η Βουλή εκβιάζεται και η αντιπροσωπευτική δημοκρατία φαλκιδεύεται. Ούτε, βέβαια, υπάρχει λαϊκή πλειοψηφία για τη συμφωνία. Ολες οι δημοσκοπήσεις δείχνουν το αντίθετο. Δεν υπάρχει δημοκρατική νομιμοποίηση μέσα στη χώρα, σε κανένα επίπεδο.
Παρ’ όλα αυτά, η συμφωνία έχει πολιτική και ηθική βάση σε άλλο πλαίσιο. Γεωπολιτικά μας συμφέρει να κλείσει το θέμα. Γενικότερα, σε μια διεθνή κοινότητα αρχών και ελευθερίας, πρέπει να δεχθούμε ότι το δικαίωμα των γειτόνων σε αυτοπροσδιορισμό είναι ισχυρότερο από το δικό μας δικαίωμα να τους ορίσουμε. Γι’ αυτό οι περισσότεροι διεθνολόγοι, και πολλοί φιλελεύθεροι και κεντροαριστεροί πολίτες, που διαφωνούν σε όλα τα άλλα με τον ΣΥΡΙΖΑ, θέλουν να υλοποιηθεί η συμφωνία.
Ο Ρόντρικ έγραφε ότι οι ελίτ που στηρίζουν την παγκοσμιοποίηση πρέπει να αναγνωρίσουν το τρίλημμα, και να λάβουν μέτρα για να μετριάσουν τις εντάσεις και για να διαχυθούν τα οφέλη του παγκόσμιου εμπορίου σε όλους. Αλλιώς θα εκλεγούν δημοκρατικά αυτοί που προτείνουν τα κλειστά σύνορα. Δυστυχώς δικαιώθηκε σε πολλές περιπτώσεις.
Στο Μακεδονικό μια αριστερή ελίτ, με την επιδοκιμασία μιας φιλελεύθερης, κάνει παρόμοιο λάθος, με αποτέλεσμα να δυναμώνει τους εθνικιστές πολιτικούς που προτείνουν να απομονωθούμε από τη διεθνή κοινότητα. Το τρίλημμα είναι πραγματικό. Τι μπορεί να γίνει για να μετριαστούν οι συνέπειές του;
Πρώτο, όπως πολλοί έγραψαν, θα έπρεπε να τεθεί σε όλα τα κόμματα το ερώτημα πώς θα συνθέσουμε τις νόρμες της διεθνούς κοινότητας με την εθνική συνείδηση. Ο πρωθυπουργός προτίμησε να μην ανοίξει τη συζήτηση, με αποτέλεσμα να προχωρά απομονωμένος.
Δεύτερο, και πιο σημαντικό, είναι να διατυπωθεί διαφορετικά η αξία της εθνικής ταυτότητας. Αντί για κειμήλιο που πρέπει να προστατεύσουμε, να γίνει εφόδιο για να επεκταθούμε. Αυτή ήταν η μεγάλη ευκαιρία που χάσαμε το 1992, με τον φοβικό και αμυντικό εθνικισμό που επικράτησε τότε. Μπορούμε να αδράξουμε τώρα την ευκαιρία. Αλλά αυτό δεν μπορεί να το κάνει μια ελίτ που θεωρεί γραφικούς ή εθνικιστές τους Μακεδόνες Ελληνες. Στις πετυχημένες εξωστρεφείς οικονομίες οι εξαγωγές έγιναν σκοπός όλης της κοινωνίας, των συνδικάτων και των εργοδοτών. Στην ευρύτερη Μακεδονία, η Ελλάδα μπορεί να ασκήσει ηγεμονία μόνο αν ταχθούν στον σκοπό εκείνοι με την πιο ισχυρή αίσθηση ταυτότητας. Ο ρόλος της ελίτ είναι να δείξει τις δυνατότητες.
* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης είναι εταίρος στο κεφάλαιο επενδύσεων τεχνολογίας Big Pi.