Ενα φάντασμα πλανιέται πάνω από τη Δύση: το φάντασμα του εθνικισμού. Οι ψευδαισθήσεις περί του τέλους των πάντων (των επιχειρηματικών κύκλων, της ιδεολογίας, της ίδιας της Ιστορίας) άντεξαν μετά βίας δύο δεκαετίες. Η μεγάλη κρίση σήμανε την απότομη διακοπή της εύκολης ρευστότητας που επέτρεπε στους πολλούς να πιστεύουν ακόμα στο σύστημα, παρά τις περικοπές στο κράτος πρόνοιας, το κλείσιμο των εργοστασίων, τις μεταφορές εταιρικών εδρών σε φορολογικούς παραδείσους.
Η αργή ανάκαμψη διεύρυνε ακόμα περισσότερο την ανισότητα: η ποσοτική χαλάρωση ενίσχυσε τις τιμές των περιουσιακών στοιχείων – άρα τις περιουσίες των ιδιοκτητών τους. Τα εργοστάσια συνέχισαν να φεύγουν – από τις ΗΠΑ στην Κίνα, στο Βιετνάμ και στο Μεξικό, από τη Δυτική Ευρώπη στην Ανατολική Ευρώπη, στην Τουρκία και αλλού. Η αυτοματοποίηση επιτάχυνε τον ρυθμό κατάργησης θέσεων εργασίας. Η προσφυγική κρίση, που προκάλεσε χάος στην Ε.Ε., και οι φόβοι της συρρικνούμενης λευκής πλειοψηφίας στις ΗΠΑ ότι θα γίνουν ξένοι στη χώρα τους, ενέτειναν την εθνοφυλετική απόχρωση της αγανάκτησης των «ξεχασμένων της παγκοσμιοποίησης».
Αλλά ο Ντόναλντ Τραμπ δεν ήταν ο υποψήφιος της εργατικής τάξης – πρόσφατες έρευνες αποδεικνύουν ότι οι ψηφοφόροί του ήταν αντίστοιχης ή καλύτερης οικονομικής κατάστασης από αυτούς που δεν τον ψήφισαν. Η Λέγκα (μέχρι πρότινος του Βορρά) ήταν ένα κόμμα που ιδρύθηκε για να υπερασπιστεί τα εύπορα στρώματα της βόρειας Ιταλίας έναντι της αναδιανεμητικής φορολογίας. Τόσο ο Τραμπ όσο και ο Ματέο Σαλβίνι εκμεταλλεύονται, με ανοιχτά ρατσιστική ρητορική, το ζήτημα της μετανάστευσης για να διευρύνουν την απήχησή τους, ενώ οι οικονομικές πολιτικές που προωθούν (από το flat tax στη Ιταλία ώς τις φοροαπαλλαγές για τις επιχειρήσεις και τις περικοπές κοινωνικών προγραμμάτων στις ΗΠΑ) υπονομεύουν την κοινωνική συνοχή. Εν τω μεταξύ, η περιφρόνηση των νεοεθνικιστών για διεθνείς συμφωνίες και κανόνες υπονομεύει τους οργανισμούς που ιδρύθηκαν για να διασφαλίσουν τη νομιμότητα, την πολυμερή συνεργασία και την ειρηνική επίλυση διαφορών.
Ως που θα φτάσει αυτή η διολίσθηση; Κανείς δεν ξέρει. Αλλά για την ώρα, όπως λέει και ο ποιητής, «το κέντρο δεν αντέχει», οι καλύτεροι δεν έχουν το θάρρος των πεποιθήσεών τους και «οι χειρότεροι είναι γεμάτοι απ’ την ένταση του πάθους».