«Η μυστική βοή των πλησιαζόντων γεγονότων» δεν φτάνει εδώ. Σε διεθνές επίπεδο καθημερινά παράγονται νέες δυναμικές τεχνολογίες. Γράφονται νέα μυθιστορήματα, νέες επιστημονικές μονογραφίες, γυρίζονται νέες ταινίες, δημιουργούνται νέα αφηγήματα. Εξελίσσεται ο κόσμος και οι γενιές λαμβάνουν η κάθε μια στο μέτρο που της αναλογεί μέρος στον συμμετοχικό διάλογο. Ο γηραιός, αλλά πάντα σοφός, Χένρι Κίσινγκερ αρθρογραφεί για τα αποτελέσματα της τεχνητής νοημοσύνης στο εξελικτικό πεδίο της ζωής του μέλλοντος. Νεότερες γενιές του απαντούν επί της ουσίας μέσω του Twitter, του Τumblr, του Instagram. Ζύμωση, ώσμωση, πρόοδος. Επισκέπτεται κάποιος τον δυτικό κόσμο και διαπιστώνει ότι οι πολίτες διαβάζουν στα πάρκα, ερωτεύονται πέρα από συμβάσεις, δημιουργούν έξω από στεγανά.
Πού βρίσκονται άραγε τα Βαλκάνια σε αυτή την εξελικτική συνθήκη πολυεπίπεδης δημιουργίας; Εθνικισμοί, ιστοριοδιφισμοί, παρελθοντολογνεία, γεροντολαγνεία, φοβικότητα. Μια διαρκής προσπάθεια να κρατηθούν κλειστά τα παράθυρα για να μη φυσήξει φρέσκος αέρας, για να μην πάρει ο άνεμος τη σκόνη των καιρών που πλέον έχει στοιβαχθεί πάνω σε κάθε τι που μας περιβάλλει, που πλέον έχει φράξει τους πόρους των συλλογικών ορθολογικών αντανακλαστικών· σε αυτή εδώ τη «γειτονία» της μισής γνώσης, της υποκειμενικής «απόλυτης αλήθειας», της δυσπιστίας προς κάθε τι νέο ή διαφορετικό.
Μόνο στην υποσαχάρια Αφρική και στα Βαλκάνια υπάρχουν ακόμη και σήμερα σε κάθε γωνιά παράνομες χωματερές, σπίτια μισόκτιστα που μαρτυρούν αδυναμία, εγκατάλειψη και αδιέξοδες ελπίδες, που τις διέψευσε ένα παρελθόν το οποίο κάποτε θέλησε να γίνει προοπτική αλλά χάθηκε κι αυτό κάτω από το βάρος των συστημικών αδιεξόδων. Μόνο στην υποσαχάρια Αφρική και στα Βαλκάνια τα πάρκα θυμίζουν πεδίο μάχης και τα παιδιά αποκτούν τον στόχο της φυγής για να γευτούν μια κανονική ζωή.
Σε όποια πόλη των Βαλκανίων κι αν πας θα ακούσεις για τα παλιά αλλά σχεδόν ποτέ για σχεδιασμό του μέλλοντος. Κι αυτό βαραίνει μια καθημερινότητα που εξελίσσεται μέσα από σπασμένα αγάλματα και ανολοκλήρωτα παραμύθια για αιμοδιψείς δράκους και αδίστακτα αρπακτικά.
Που ο ήχος του κινητού τηλεφώνου, σε πολλές των περιπτώσεων μοναδική υπενθύμιση ότι και εμείς βιώνουμε τον 21ο αιώνα, μπερδεύεται με τον ήχο των χάλκινων ή με τις σπασμένες εξατμίσεις των αυτοκινήτων που φτύνουν αιθαλομίχλη στον ουρανό και περιφρόνηση στον συνάνθρωπο.
Αυτές τις τελευταίες ημέρες ακούσαμε ξανά πολλά για ένδοξο παρελθόν στη Χερσόνησο του Αίμου. Για επαναστάσεις και αγώνες, για αίμα και θυσίες, για ονόματα, ιστορικές κληρονομιές και προγόνους. Δεν ακούμε όμως για το αύριο. Για το μέλλον το δικό μας και των παιδιών μας.
Αφουγκραζόμαστε μια χομπσιανή παραμυθία που λατρεύεται σταθερά εδώ και αιώνες, πριν ακόμη το Animus Dominandi αποτυπωθεί στο Βαλκανικό θυμικό ως μοίρα, για να μην ξεχνούν οι επόμενοι την περιορισμένη διάρκεια της ελπίδας.
Tα δικά σου όμως, τα δικά μου, τα δικά μας Βαλκάνια δεν είναι μοίρα αλλά επιλογή. Γιατί πολλοί από εσάς που διαβάζετε αυτές τις γραμμές επιλέξατε να επιστρέψετε πίσω, να δώσετε εδώ τη μάχη για κάτι καλύτερο. Γι’ αυτά τα Βαλκάνια, που έχουμε επιλέξει να μεγαλώσουμε τα παιδιά μας και να ζήσουμε με τους ανθρώπους που ερωτευτήκαμε και τους φίλους που αγαπήσαμε, οφείλουμε να σχεδιάσουμε ρεαλιστικά για το μέλλον τους.
Τα δικά μας Βαλκάνια έχουν πανεπιστήμια που παράγουν γνώση, αριστεία, άμιλλα, κοσμοπολιτισμό, επιστημοσύνη, ανεκτικότητα. Τα δικά μας Βαλκάνια δεν τρέφονται με ανθρωποθυσίες, δεν λατρεύουν την ήττα, δεν συλλαβίζουν το αλφαβητάρι του παρελθόντος. Μεγαλώνουν με το γέλιο του παιδιού, με το αφήγημα του αύριο. Τα δικά μας Βαλκάνια μετέχουν στον διάλογο για το μέλλον της ανθρωπότητας. Είναι κοσμοπολίτικα, διαγράφουν τα σενάρια συνωμοσίας, σπάνε τα δεσμά του πλατωνικού σπηλαίου. Αγωνίζονται για το δικαίωμα στην ευτυχία. Αγκαλιάζουν το διαφορετικό, καταδικάζουν το μισαλλόδοξο. Δημιουργούν νέες δουλειές μέσα από την ανάπτυξη της οικολογικής συνείδησης και την εδραίωση της τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης. Τα δικά μας Βαλκάνια δεν είναι φοβικά. Δεν ξεχνούν να ζουν, να ελπίζουν, να δημιουργούν.
Τα δικά μας Βαλκάνια έχουν μέλλον, διεκδικούν δημιουργικά μερίδιο από το αύριο. Παράγουν πρωτογενή πλούτο, επιχειρούν δημιουργικά. Βασίζονται σε μια «έξυπνη» δημόσια διοίκηση. Δεν εξαντλούνται στο χθες. Διατηρούν την ιστορική κληρονομιά ως πεδίο επιστημονικού διαλόγου περνώντας τη με σεβασμό στους επόμενους ως εφόδιο, όχι ως βαρίδι, ως ευοίωνο χρησμό, όχι ως κατάρα.
Τα δικά μας Βαλκάνια ονομάζονται Νοτιοανατολική Ευρώπη και δραστηριοποιούνται με αυτοπεποίθηση σε αυτόν τον κόσμο τον μικρό τον μέγα, του συναρπαστικού 21ου αιώνα.
* Ο κ. Σπύρος Ν. Λίτσας είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνών Σχέσεων του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Ινστιτούτο Πολιτικών Επιστημών του Πανεπιστημίου της Grenoble.