Η επιδείνωση των σχέσεων μεταξύ Ηνωμένων Πολιτειών και Τουρκίας με αφορμή την ομηρία ενός Αμερικανού κληρικού από τους Τούρκους θέτει τις δύο χώρες –που και οι δύο έχουν μάθει να μη δείχνουν καμία ευελιξία στις σχέσεις τους με άλλες– σε πορεία σύγκρουσης. Η εξέλιξη της υπόθεσης θα είναι πολύτιμος οδηγός για όσες άλλες χώρες –μεταξύ αυτών η Ελλάδα– αντιμετωπίζουν ζήτημα ομηρίας πολιτών τους από την Τουρκία. Για την Αγκυρα, η ομηρία ξένων είναι παραδοσιακό εργαλείο της διπλωματίας. Ετσι, οι συνομιλητές της οφείλουν να γνωρίζουν ότι η τουρκική κυβέρνηση δεν λογαριάζει οποιαδήποτε ηθική ή νομική διάσταση του ζητήματος· μόνος στόχος της είναι να πετύχει αυτά που θέλει.
Ο Αντριου Μπράνσον (Andrew Brunson) είναι 50χρονος πάστορας της ευαγγελικής πρεσβυτεριανής εκκλησίας που ζει στην Τουρκία εδώ και 23 χρόνια. Συνελήφθη τον Οκτώβριο του 2016, λίγους μήνες μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Κατηγορείται, βάσει μυστικής κατάθεσης αγνώστου μάρτυρα, για «στήριξη τρομοκρατικής οργάνωσης» και για «πολιτική ή στρατιωτική κατασκοπεία». Κι άλλοι Αμερικανοί πολίτες και διπλωματικοί υπάλληλοι (τουρκικής καταγωγής) βρίσκονται υπό κράτηση στην Τουρκία αλλά δεν γίνεται η ίδια φασαρία γι’ αυτούς· για την Ουάσιγκτον φαίνεται να έχει ιδιαίτερη σημασία το γεγονός ότι οι Αμερικανοί ευαγγελιστές παρέχουν ισχυρή στήριξη στον Ντόναλντ Τραμπ. Ο αντιπρόεδρος Μάικ Πενς, μέλος ευαγγελικής εκκλησίας και αυτός, δήλωσε μέσω Twitter πριν από λίγες μέρες: «Η κυβέρνηση των ΗΠΑ επέβαλε σκληρές οικονομικές κυρώσεις στην Τουρκία και θα συνεχίσει έως ότου ο πρόεδρος Ερντογάν και η τουρκική κυβέρνηση ελευθερώσουν τον πάστορα Μπράνσον και επιτρέψουν σε αυτόν τον αθώο άνθρωπο της πίστης να επιστρέψει στις ΗΠΑ». Ο Πενς αναφερόταν στις κυρώσεις του υπουργείου Οικονομικών εναντίον των υπουργών Δικαιοσύνης Αμπντουλχαμίτ Γκιουλ και Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού. Οι κυρώσεις αφορούν κυρίως το «πάγωμα» όποιας περιουσίας κατέχουν οι δύο στις ΗΠΑ, στο συμβολικό και οικονομικό επίπεδο, όμως, είναι σημαντικότατες: στην είδηση ότι οι δύο σύμμαχοι στο ΝΑΤΟ βρίσκονται σε τέτοια διένεξη, η τουρκική λίρα έπεσε στο χαμηλότερό της επίπεδο έναντι του δολαρίου.
Πέρα από την ίδια την ομηρία του Μπράνσον, η συμπεριφορά της τουρκικής κυβέρνησης έχει εξοργίσει τους Αμερικανούς. Σύμφωνα με το πρακτορείο Bloomberg, ενώ διεξήχθησαν παρασκηνιακές διαπραγματεύσεις για ανταλλαγή του πάστορα με Τουρκάλα φυλακισμένη στο Ισραήλ (κατηγορούμενη για συνεργασία με τη Χαμάς), για μείωση του προστίμου που επιβλήθηκε στην Turkiye Halk Bankasi για παραβίαση του διεθνούς εμπάργκο εναντίον του Ιράν, και για τον επαναπατρισμό του φυλακισμένου υποδιοικητή της τράπεζας ώστε να εκτίσει την ποινή του στην Τουρκία, η Αγκυρα αθέτησε τη συμφωνία. Το Ισραήλ απελευθέρωσε την κρατούμενη Εμπρού Οζκάν, αλλά ξαφνικά η Τουρκία απαίτησε από τις ΗΠΑ την παύση της δικαστικής υπόθεσης εναντίον της τράπεζας· αντί να ελευθερώσει τον Μπράνσον, δικαστήριο της Σμύρνης του επέβαλε κατ’ οίκον κράτηση.
Οι Τούρκοι έχουν μάθει ότι αυτή η συμπεριφορά λειτουργεί προς όφελός τους. Πριν από λίγους μήνες, ελευθέρωσαν Γερμανό δημοσιογράφο τουρκικής καταγωγής με αντάλλαγμα την άρση κυρώσεων που είχε επιβάλει το Βερολίνο. Από τις 2 Μαρτίου κρατούν χωρίς λόγο τον ανθυπολοχαγό Αγγελο Μητρετώδη και τον λοχία Δημήτρη Κούκλατζη, χρησιμοποιώντας τους ως μοχλό πίεσης για την επιστροφή από την Ελλάδα οκτώ Τούρκων στρατιωτικών που ο Ερντογάν ισχυρίζεται ότι συμμετείχαν στο πραξικόπημα εναντίον του. Οι Τούρκοι πιστεύουν ότι έχουν το πάνω χέρι. Μέχρι και η αδυναμία τους μπορεί να λειτουργεί υπέρ τους: στην περίπτωση των ΗΠΑ, παρότι οι Τούρκοι δεν μπορούν να πλήξουν την Αμερική χωρίς να πλήξουν εαυτούς περισσότερο, οι Αμερικανοί φοβούνται ότι η ζημιά στην Τουρκία μπορεί να είναι τόσο μεγάλη που διστάζουν να προχωρήσουν σε σκληρότερα μέτρα. Εν τω μεταξύ, οι αμερικανικές κυρώσεις έχουν συσπειρώσει τέσσερα κόμματα της τουρκικής Βουλής υπέρ του Ερντογάν – που σημαίνει ότι ο ίδιος δεν θα μπορεί εύκολα να δεχθεί συμβιβασμό. (Ιδιαίτερο ενδιαφέρον θα έχει εάν η Τουρκία υιοθετήσει την πρόταση ενός κόμματος να κατασχέσει το κτίριο Trump Towers στην Κωνσταντινούπολη).
Πριν από σχεδόν 100 χρόνια, τον Μάρτιο του 1920, όταν η Βρετανία και άλλες νικήτριες χώρες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου είχαν στείλει στρατιώτες στην οθωμανική αυτοκρατορία, οι εθνικιστικές δυνάμεις του Μουσταφά Κεμάλ αφόπλισαν και έθεσαν υπό κράτηση μια μονάδα Βρετανών στο Ερζερούμ (Θεοδοσιούπολη). Οι περίπου 30 στρατιώτες, που αποστολή τους ήταν ο αφοπλισμός των οθωμανικών δυνάμεων στην ανατολική Τουρκία, κρατήθηκαν όμηροι έως τον Νοέμβριο του 1921, σε συνθήκες «μεγάλης κακουχίας… αποκομμένοι από κάθε επικοινωνία, πεινασμένοι και παγωμένοι», όπως έγραψε σε επίσημη αναφορά ο συγκρατούμενος τους συνταγματάρχης Ραούλινσον (Alfred Bart. Rawlinson). Τον Μάρτιο του 1921, συμφωνήθηκε ανταλλαγή των Βρετανών με Τούρκους κρατούμενους στη Μάλτα, «εκτός όσων εμπλέκονται σε σφαγές», όπως δήλωσε ο υπ. Εξωτερικών Λόρδος Κέρζον στη Βουλή των Κοινοτήτων. Οι Τούρκοι, όμως, δείχνοντας κακή πίστη (mala fides, κατά τον Κέρζον), απαίτησαν την απελευθέρωση όλων των Τούρκων στη Μάλτα. Λίγους μήνες αργότερα το πέτυχαν.
Οσες χώρες έχουν πολίτες που κρατούνται όμηροι στην Τουρκία οφείλουν να γνωρίζουν ότι εάν δεν ενώσουν τις δυνάμεις τους, θα χάσουν. Είναι ώρα για κυρώσεις μέσω του ΟΗΕ.