Το τεκμήριο αθωότητας, η θεώρηση δηλαδή του κάθε ύποπτου τέλεσης αξιόποινης πράξης ως αθώου μέχρι την απόδειξη της ενοχής του σύμφωνα με τις νόμιμες διαδικασίες, αποτελεί τον «καθρέπτη» κάθε νομικού πολιτισμού. Μπορεί να μην αναφέρεται ρητά στο Σύνταγμά μας, αποτελεί όμως συστατικό στοιχείο τόσο των συνταγματικών εγγυήσεων που αφορούν την επιβολή των ποινών και τη δίκαιη δίκη (άρθρα 6, 7 και 20 του Συντάγματος) αλλά και γενικότερα της αρχής του κράτους δικαίου (άρθρο 25). Πέραν τούτου, το τεκμήριο αθωότητας κατοχυρώνεται ρητά τόσο στο άρθρο 6 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου όσο και στο άρθρο 48 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε.
Σε αυτόν τον τομέα οι επιδόσεις της χώρας μας κάθε άλλο παρά ικανοποιητικές είναι. Δεν έχει γίνει ακόμη αντιληπτό ότι την ενοχή ενός προσώπου δεν τη διαπιστώνει ούτε ο δημοσιογράφος ούτε ο πολιτικός αντίπαλος, αλλά ο δικαστής. Το τεκμήριο αθωότητας παραβιάζεται συχνά από ΜΜΕ, αλλά και από πολιτικά πρόσωπα. Τα παραδείγματα είναι πολλά. Αρκεί να ανατρέξει κανείς στα πρόστιμα που έχει επιβάλει το Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης. Δυστυχώς έχουμε καταδικασθεί ακόμη και από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας (υπόθεση Κώνστας κατά Ελλάδος).
Από την άποψη αυτή κάθε προσπάθεια για την ενίσχυση του τεκμηρίου αθωότητας, συμπεριλαμβανομένης και της πρόσφατης νομοθετικής πρωτοβουλίας, είναι καλοδεχούμενη. Αλλωστε, υφίσταται και σχετική οδηγία της Ευρωπαϊκής Ενωσης (2016/343/Ε.Ε.), την οποία καλείται να ενσωματώσει η χώρα μας. Εκεί όμως που υφίστανται δικαιολογημένες αντιρρήσεις είναι ως προς τη δυνατότητα μείωσης της ποινής σε περίπτωση που έχει παραβιασθεί το τεκμήριο αθωότητας από δημόσιους λειτουργούς. Η προσήκουσα ποινή και η αποκατάσταση της βλάβης που υφίσταται κάποιος από την παραβίαση του τεκμηρίου αθωότητας είναι δύο μεγέθη που δεν συνδέονται μεταξύ τους. Εκτός και εάν ο νομοθέτης υπονοεί ότι όταν μια δημόσια αρχή παραβιάζει το τεκμήριο αθωότητας, αυτό οδηγεί το δικαστήριο στην επιβολή μεγαλύτερης ποινής από αυτήν που έπρεπε να επιβάλει. Κάτι τέτοιο όμως δεν μπορεί να γίνει δεκτό. Περαιτέρω, δημιουργούνται και συνταγματικά ζητήματα σε σχέση με την αρχή της ισότητας (άρθρο 4 Συντάγματος), αφού σε δύο άτομα που διέπραξαν το ίδιο ακριβώς αδίκημα ενδέχεται να τους επιβληθεί διαφορετική ποινή.
Υπάρχουν πολλοί τρόποι για την ενίσχυση του τεκμηρίου αθωότητας: η θέσπιση ειδικών αδικημάτων, η αυστηροποίηση των ποινών σε περίπτωση παραβίασής του από δημόσιους λειτουργούς και η πρόβλεψη κατώτατου ορίου αποζημίωσης για τον πολίτη που υπέστη παραβίασή του.
Η παραβίαση όμως του τεκμηρίου αθωότητας δεν εμφανίζει καμία ουσιαστική συνάφεια με την ελάττωση της ποινής και φαίνεται να δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από αυτά που σκοπεύει να επιλύσει.
* Ο κ. Σπύρος Βλαχόπουλος είναι καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.