Να παραδεχθούμε ότι το χτύπημα της πτώχευσης ήταν τόσο βαρύ ώστε να μας αφήσει άφωνους; Να το παραδεχθούμε. Να παραδεχθούμε ότι η ποιότητα του πολιτικού μας προσωπικού υπήρξε τέτοια ώστε να μην ακουστεί, όλ’ αυτά τα χρόνια, ούτε μια ιδέα για την Ελλάδα; Να το παραδεχθούμε κι αυτό. Να παραδεχθούμε ότι ο λεγόμενος «πνευματικός κόσμος» επέδειξε μια πρωτοφανή στειρότητα; Να το παραδεχθούμε. Ταυτισμένος ως επί το πλείστον με την ακαδημαϊκή του ιδιότητα, κοινώς φοβισμένος όπως ο τελευταίος δημόσιος υπάλληλος, ενδιαφέρθηκε μόνον για την επιβίωσή του. Ανθρώπινο θα μου πείτε. Πολύ ανθρώπινο. Υπάρχουν πάντα και οι εξαιρέσεις, όμως αυτές επιβεβαιώνουν απλώς τον κανόνα. Ανθρώπινο κι αυτό που γράφει ο Πόπερ: «Οι ελίτ δεν έχουν αυξημένα δικαιώματα. Εχουν αυξημένες υποχρεώσεις». Αρκεί να έχουν συνείδηση του ρόλου τους. Και στη δημοκρατική Ελλάδα οι ελίτ φοβίζουν και απωθούν. Προτιμούσαμε τους τραγουδιστές που μας διασκέδαζαν με τις συναυλίες τους και κάποια στιγμή έδειχναν το μικρόφωνο στο κοινό και φώναζαν: «δικό σας». Κάτι σαν τα εγκώμια στην περιφορά του Επιταφίου.
Το αποτέλεσμα είναι ότι τραγουδάμε τα ίδια τραγούδια που τραγουδούσαμε δέκα, είκοσι, τριάντα χρόνια πριν. Δεν υπάρχει ισχυρότερο σύμπτωμα της ακινησίας της ελληνικής κοινωνίας. Στην κρίσιμη στιγμή της συμφωνίας με τα Σκόπια το πλήθος περίμενε να ακούσει τι θα του πει ο Μίκης Θεοδωράκης, ένας άνθρωπος που έχει διαγράψει την πορεία του, έχει βρει τη θέση του στην Ιστορία, και συμπεριφέρεται σαν να είναι ο ανδριάντας του εαυτού του. Το 2018, όπως το 1989, όπως το 1974, και πάει λέγοντας. Ο Μίκης στα ενενήντα κάτι του εξακολουθεί να θεωρείται εθνική εφεδρεία. Να ’ναι καλά ο άνθρωπος, απλώς είναι κι αυτός ένα σύμπτωμα της μεγάλης ελληνικής ασθένειας, της αδυναμίας να ξεφύγουμε από τα γνωστά και να αναζητήσουμε έστω μια ιδέα. Είναι ο φόβος του «αγνώστου θέματος» με τον οποίο μας έχει εμποτίσει το εκπαιδευτικό μας σύστημα; Ή μήπως η λατρεία της παπαγαλίας; Αν ευθύνονται δέκα φορές οι ελίτ, πόσο ευθύνονται τα θρανία του σχολείου και το βαθύ κράτος που τα κρατάει καθηλωμένα;
Κι αν τραγουδάμε τα ίδια τραγούδια ας πούμε ότι έχει και το γούστο του. Αν όμως συζητάμε τα ίδια ζητήματα χωρίς να βρίσκουμε τη λύση τους, τότε δύο τινά συμβαίνουν. Ή μας αποβλάκωσε το χτύπημα της πτώχευσης ή απλώς βαριόμαστε να βρούμε κάτι άλλο για να απασχολήσουμε τη φαιά ουσία μας. Τι είναι «προοδευτικός», τι είναι «συντηρητικός», σε τι διαφέρει η «κεντροδεξιά» από την παραδοσιακή «δεξιά», η «κεντροαριστερά» από την «αριστερά»; Μπορεί η αριστερά να γίνει σοσιαλδημοκρατία; Ηταν ο Στάλιν κομμουνιστής ή ο κομμουνισμός είναι κάτι διαφορετικό που μοιάζει περισσότερο με τη Θεοπεφτάτου; Γιατί πρέπει να παίρνει άδειες ο Κουφοντίνας – μέγα εθνικό θέμα. Γιατί πρέπει η αστυνομία να εμποδίζει τον Ρουβίκωνα να μπαίνει στο υπουργείο Εθνικής Αμυνας; Πόσες ημέρες την εβδομάδα πρέπει να κλείνει το κέντρο της Αθήνας; Είναι σωστό και πρέπον να πληρώνουν εισιτήριο οι χρήστες των δημόσιων συγκοινωνιών; Ή μήπως είναι η Κερκόπορτα του Φιλελευθερισμού; Πόσο ρατσιστής είναι όποιος υποστηρίζει ότι η ανεξέλεγκτη είσοδος μεταναστών στη χώρα προκαλεί κοινωνικά προβλήματα που ενδέχεται να αποδειχθούν εκρηκτικά; Πόσο καλό είναι το Ισλάμ; Και γιατί η κακιά Δύση πήγε να παρενοχλήσει τον ιστορικό του ύπνο με αποτέλεσμα αυτό να εκνευριστεί; Είναι η Ελλάδα ευρωπαϊκή χώρα; Κι αν είναι ευρωπαϊκή χώρα μήπως δεν είναι σαν τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες αφού εδώ γεννήθηκε η Ευρώπη, η Δημοκρατία και ο Παύλος Πολάκης; Τις βυζαντινές εικόνες πρέπει να τις περιποιείσαι με baby oil ή μήπως υπάρχουν άλλα καταλληλότερα υλικά;
Τέλος πάντων. Θέματα για συζήτηση υπάρχουν άφθονα. Οργασμός ιδεών, απόψεων, ευφυών ή λιγότερο ευφυών απαντήσεων. Τόσες ιδέες και να μην μπορείς να βρεις ούτε μία ιδέα για την Ελλάδα. Μία ιδέα που δείχνει να συνειδητοποίησε την κατάρρευση της κεντρικής ιδέας που την οδήγησε στην πτώση, της ιδέας ότι είμαστε η εξαίρεση σε κάθε κανόνα, μία ιδέα που θα ξεκινάει απ’ την αγάπη για τον τόπο, αυτό το υπέροχο τοπίο, αυτήν τη μεγάλη γλώσσα, αυτήν την απέραντη Ιστορία και θα μπορέσει να εντάξει όλα αυτά τα υλικά στην πραγματικότητα του σύγχρονου κόσμου για να εμπνεύσει τους κατοίκους του που έχασαν την εμπιστοσύνη τους στον ίδιο τους τον εαυτό. Μια χώρα μικρή, αδύναμη που όμως έχει μια ιδέα. Τη θέλετε μικρή, μεγάλη; Ας είναι ιδέα. Θα επανέλθω.