Τα λεγόμενα του κ. Παύλου Πολάκη περί του «σπασίματος του κάστρου» της Διαύγειας προ ημερών στη Βουλή, που προκάλεσαν εύλογα σφοδρότατες αντιδράσεις, μετακυλίουν το όποιο πρόβλημα διαφάνειας από τις πραγματικές του εστίες, στον θεσμό, σπιλώνοντας, εντελώς εσφαλμένα, το πιο υγιές και πρωτοποριακό κομμάτι του Δημοσίου. Είχε πει επί λέξει ο αναπληρωτής υπουργός Υγείας: «Ενας παλιός αυτοδιοικητικός, όταν είχα ασχοληθεί με τον Δήμο Σφακίων, μου είχε πει το εξής: “Να σου πω ένα πράγμα Παυλή μου”, μου λέει. “Ολα αυτά που βλέπεις με τους νόμους, τις διαδικασίες, τις διαύγειες, τα διατάγματα, τις εγκρίσεις, τα δέκα επίπεδα και τα λοιπά, ξέρεις τι είναι; Εχουν φτιάξει ένα ‘κάστρο’ υποτίθεται διαφάνειας, νομιμότητας, τιμιότητας, ελέγχου και τα λοιπά και εκεί μέσα τρώνε. Και το έχουν φτιάξει αυτό το ‘κάστρο’ για να μην μπει και φάει και κάποιος άλλος”. Ε, αυτό το κάστρο πρέπει να σπάσουμε».
Στην πραγματικότητα δεν είναι η Διαύγεια το «κάστρο», αλλά το αντιπαραγωγικό, στρεψόδικο κομμάτι της κρατικής μηχανής, οι κακές συνήθειες και οι καταχρηστικές πρακτικές στελεχών και λειτουργών της που ρίχνουν τη σκιά τους και στο ρηξικέλευθο σύστημα. Η Διαύγεια είναι ο καθρέφτης της διακυβέρνησης. Αν η εικόνα δεν είναι αρεστή, δεν φταίει ο καθρέφτης.
Από το 2010 οι πράξεις που αφορούν κρατικό χρήμα εκτελούνται μόνο αν αναρτηθούν στο diavgeia.gov.gr. Ο πολίτης μπορεί να βρει εκεί από το ΑΦΜ μιας εταιρείας μέχρι τις προσλήψεις μετακλητών, τις χρηματοδοτήσεις έργων, τις δαπάνες φορέων κ.ο.κ. Στη Διαύγεια βρίσκονται αναρτημένες 30,5 εκατομμύρια πράξεις του Δημοσίου από 4.716 φορείς. Κάθε ημέρα αναρτώνται από 15.000 έως 22.000 πράξεις από την κεντρική διοίκηση (υπουργεία, γραμματείες), τους ΟΤΑ και τις επιχειρήσεις τους, πανεπιστήμια, αποκεντρωμένες διοικήσεις, ΝΠΔΔ και ΝΠΙΔ, ανεξάρτητες αρχές, δικαστήρια, ανώνυμες εταιρείες. Αποτελεί κομμάτι μιας ιστορικής διαδικασίας, της –αργής έστω– ψηφιοποίησης της γραφειοκρατίας, της ηλεκτρονικής διασύνδεσης των συστημάτων, του ανοίγματος των δεδομένων στον έλεγχο. Ωστόσο, σύμφωνα με επισημάνσεις ειδικών της Ανοιχτής Διακυβέρνησης, οι παθογένειες της παχυδερμικής, οπισθοδρομικής, αδρανούς διοίκησης αποκλείουν –έως ένα βαθμό– τις «εξόδους» των δεδομένων. Στις υπηρεσίες, ανθρώπινο χέρι «ανεβάζει» τις αποφάσεις – αυτό δεν γίνεται αυτόματα.
Ετσι, μπορεί να συμβεί, από άγνοια, απροσεξία ή πρόθεση του ανεπιτήδειου ή διεφθαρμένου υπαλλήλου τα διαφορετικά δεδομένα που συγκροτούν μια πράξη να μην καταχωριστούν στα σωστά σημεία ή να μην καταχωριστούν καθόλου, καθιστώντας την πράξη «αόρατη». Να αναρτηθεί το κείμενο ως εικόνα, να μην ταξινομηθεί μια απόφαση στη σωστή κατηγορία, να εισαχθούν για παράδειγμα κωδικοί στη θέση των ποσών και αντίστροφα, να μη διαχωριστούν οι δαπάνες ανά πρόσωπο. Να μην αναρτηθεί μια πράξη λόγω τεχνικών δυσκολιών ή έλλειψης προσωπικού, ή πάλι εξαιτίας εσφαλμένου χαρακτηρισμού της ως μη δημοσιεύσιμης (εξαιρούνται όσες αφορούν εθνική άμυνα, ασφάλεια, ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα).
Τα παραπάνω, ωστόσο, δεν ακυρώνουν το ότι η Διαύγεια αποτελεί τη μεγαλύτερη τομή υπέρ της διαφάνειας. Ποτέ άλλοτε δεν ήταν τόσο «διαυγές» το έργο της διοίκησης. Τα προβλήματα συνδέονται με την ανθρώπινη παρεμβολή. Τεχνολογικά μέσα για την αυτοματοποίηση των διαδικασιών και τον δραστικό περιορισμό των λαθών και της ευκολοδιάβατης αδιαφάνειας, υπάρχουν. Αλλά δεν αποτελούν το απόλυτο γιατρικό ούτε θα έπρεπε να εξασθενούν την ανάγκη για ένα Δημόσιο απαγκιστρωμένο από την ημιμάθεια, τη δολιχοδρομία, την ασυνέπεια, την ασυνέχεια· από ένα πλαίσιο που δεν επιτρέπει σωτήριες χειρονομίες. Το θέμα δεν είναι να «παρακαμφθεί» το χάος των χιλιάδων νομικών προσώπων με συναφείς αρμοδιότητες και μη λειτουργικούς υπαλλήλους, ένεκα απουσίας αξιολογήσεων και σχεδίων, αλλά να εξυγιανθεί. Πώς αλλιώς θα αντληθεί η ενεργητικότητα για να επιτευχθούν οι επωφελείς πράξεις; Τίποτα δεν θα λειτουργήσει ποτέ ικανοποιητικά αν η «κεντρική μηχανή» συνεχίσει να συρρικνώνει τους «καρπούς» με το «έργο» της, να επιμένει στην ταχυδακτυλουργία του ψεύδους, των συναλλαγών, των παιγνίων.