Συνέβη τελικά το χειρότερο: ο λαός της ΠΓΔΜ αδιαφόρησε για το δημοψήφισμα, αφού απείχε της ψηφοφορίας σε ποσοστό 65%. Η καθαρή απόρριψη, η καθαρή ήττα φέρνει τουλάχιστον την ανακούφιση του τελεσίδικου και αμετάκλητου. Λες ότι αυτό ήταν, τέλος. Ομως, μια ήττα λόγω αδιαφορίας σημαίνει ότι δεν έπεισες ούτε τους αντιπάλους, ώστε να πάρουν στα σοβαρά. Διαβάζω και εγώ όπως και εσείς, βέβαια, ότι ο Ζόραν Ζάεφ θα προσπαθήσει να σχηματίσει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία που του χρειάζεται για περάσει από τη Βουλή την αλλαγή του συντάγματος· αν αποτύχει και σε αυτό, τότε θα πάει σε πρόωρες εκλογές. Ναι, θεωρητικά τίποτε δεν χάθηκε ακόμη. Ουσιαστικά, όμως, έχουμε την αποτυχία της προσπάθειας, ας μην το κρύβουμε. Ο ωραίος αυτός αγών για μια αμοιβαίως αποδεκτή λύση του Μακεδονικού χάθηκε από την αδιαφορία των ψηφοφόρων της γειτονικής χώρας.
Μπράβο τους, πάντως, που τα κατάφεραν να στραφούν τόσο επιδέξια εναντίον των συμφερόντων τους! Στον βαθμό κατά τον οποίο η αποχή μπορεί να ερμηνευτεί ως ψήφος εναντίον του εαυτού τους, οι γείτονες ψήφισαν σαν Ελληνες. Ψήφισαν κατά της ένταξης της χώρας τους στους θεσμούς της Δύσης (Ε.Ε. και ΝΑΤΟ), ψήφισαν εναντίον της δικής τους προόδου, προσκολλημένοι σθεναρά στο παρελθόν. Δύο τινά μπορεί να συμβαίνουν: είτε οι γείτονες είναι γνήσιοι Ελληνες-Μακεδόνες, αδελφοί μας είτε, τέλος πάντων, είμαστε όλοι μας Βαλκάνιοι – προφανώς το δεύτερο, η άποψή μου.
Το χαμηλό ποσοστό συμμετοχής σημαίνει την αποτυχία όλης της διαδικασίας, λόγω της υψηλής σημασίας του αντικειμένου του δημοψηφίσματος· δηλαδή της εθνικής τους ταυτότητας. Οταν για ένα θέμα τέτοιου ύψους δεν καταφέρνεις να κινητοποιήσεις περισσότερο από το 35% του εκλογικού σώματος, χάνεις τις εντυπώσεις· και οι εντυπώσεις είναι η ουσία στην εποχή των νέων media. Ανεξαρτήτως της γνώμης των ειδικών, για τα εκατομμύρια της αχανούς και μαζικής αρένας των νέων media η εντύπωση της δημοκρατικής νομιμοποίησης έχει χαθεί. Ακόμη και αν πετύχει ο Ζάεφ να περάσει από τη Βουλή τη συμφωνία με πλειοψηφία δύο τρίτων, η επιτυχία του θα είναι ένα επιχείρημα για όσους πολιτεύονται αμφισβητώντας και υπονομεύοντας τους δημοκρατικούς θεσμούς.
Εξ ου και η αμηχανία με την οποία υποδέχθηκε ο διεθνής παράγων τη νίλα. Τι χαιρετίζουν σε τόνους αισιοδοξίας η Ευρωπαϊκή Ενωση και το ΝΑΤΟ δεν καταλαβαίνω, ειλικρινά. Πηγαίνουν μάλλον με την κεκτημένη ταχύτητα, κάνουν ό,τι έκαναν μέχρι τώρα, ώσπου να το χωνέψουν ότι η διεθνής πίεση και η ξεδιάντροπη κολακεία ούτε συγκίνησαν ούτε έπεισαν τους ψηφοφόρους. Είναι γελοίο να βλέπεις, υποτίθεται, σοβαρούς και μυαλωμένους ανθρώπους να προσπαθήσουν να εξισορροπήσουν τη χαμηλή συμμετοχή (35%) με το υψηλό ποσοστό του «Ναι» (άνω του 90%). Δεν είναι αντιφατικό το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, όπως υποστηρίζει το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών σε μια γραπτή ανάλυση της αμηχανίας του· το αποτέλεσμα είναι απογοητευτικό για το σχέδιο λύσης. Με λυπεί να το λέω, διότι έβρισκα δίκαιη και συμφέρουσα τη λύση της Βόρειας Μακεδονίας· αλλά πώς να αγνοήσεις την πραγματικότητα;
Η κυβέρνηση σαφώς ζημιώνεται από την εξέλιξη, καθώς ήταν αποφασισμένη να κινηθεί αντίθετα προς το ρεύμα των ψηφοφόρων, εφόσον η λύση θα είχε αξιόλογο διεθνή αντίκτυπο. Χωρίς δημοκρατική νομιμοποίηση στην ΠΓΔΜ, όμως, δεν βλέπω πώς θα προκύψει η διεθνής αναγνώριση για οποιονδήποτε. Επομένως, ο ΣΥΡΙΖΑ μένει μόνο με τις ζημίες, κυρίως την τεράστια απώλεια ψηφοφόρων από τη Βόρειο Ελλάδα. Ούτε ευσταθεί το επιχείρημα ότι παύει τουλάχιστον η διάσταση μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ· απλώς, τίθεται πλέον σε νέα βάση: ο Καμμένος είχε δίκιο, ενώ ο Τσίπρας άδικο. Ο βουλευτής Κατσίκης μάλιστα έφτασε στο σημείο να αποδώσει στον πρόεδρό του «προφητική και διορατική ικανότητα»!
Το γεγονός είναι, πέρα από τις διαβεβαιώσεις του κυβερνητικού εκπροσώπου, ότι έχουμε μια δημόσια καταγεγραμμένη διαφωνία μεταξύ υπουργείου Εξωτερικών και υπουργείου Εθνικής Αμύνης ως προς την ισχύ της συμφωνίας. Στο επόμενο διάστημα των δύο εβδομάδων, μέσα στις οποίες υποτίθεται ότι ο Ζάεφ οφείλει να έχει βρει την κοινοβουλευτική πλειοψηφία που χρειάζεται, το ζήτημα θα γίνει πεδίο τριβών μεταξύ Καμμένου και Κοτζιά. (Επικίνδυνο μείγμα! Απαραίτητο το κράνος στους παρατηρητές των εχθροπραξιών…)
Ο κυνισμός της Ν.Δ. τελικά δικαιώθηκε. Κρίνοντας ότι η αλλαγή κυβέρνησης προέχει του Μακεδονικού, η Ν.Δ. πήγε από την αρχή και χωρίς τύψεις με τους πολλούς. Αντιτάχθηκε στη συμφωνία, με βάση υπολογισμούς οι οποίοι δικαιώθηκαν από την εξέλιξη των πραγμάτων: οι ψηφοφόροι στη Βόρειο Ελλάδα εγκαταλείπουν την κυβέρνηση και η ίδια η Ν.Δ. καρπώνεται τις απώλειες. Εχω την εντύπωση όμως ότι το έχουν χάσει ελαφρώς. Εχουν, ούτως ειπείν, μεθύσει «με τ’ αθάνατο κρασί του εικοσιένα». Δεν χρειάζεται τόση νεύρωση από τη Ν.Δ. Κατηγορίες περί προδοσίας και άλλων παρεμφερών είναι ανοησίες, που παγιδεύουν τη Ν.Δ. σε μια ακραία στάση για το ζήτημα, από την οποία αύριο δεν θα μπορεί να υποχωρήσει χωρίς να γίνει ρεζίλι. Ξεχνούν μάλλον το μάθημα από την ηρωική πλην ατυχή επέλαση του βαρέος ιππικού των Αγγλων στη μάχη του Βατερλώ: υπέροχο να επελαύνεις στο βάθος των εχθρικών γραμμών, αρκεί να έχεις τις δυνάμεις να επιστρέψεις…