Eίτε μας αρέσει είτε όχι, έχουμε μπει για τα καλά σε μια εποχή όπου δεν υπάρχουν, και δεν θα υπάρχουν, πανίσχυροι πολιτικοί ηγέτες ή πανίσχυρα κόμματα. Αυτά που γνωρίσαμε, δηλαδή, από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο έως το 2010-11. Ο Αλέξης Τσίπρας, π.χ., μπορεί να αποδειχθεί δρομέας μεγάλων αποστάσεων. Ποτέ όμως δεν θα είναι «ο Ανδρέας», όπως αυτός καταγράφηκε στο συλλογικό μεταπολιτευτικό υποσυνείδητο. Δεν είναι θέμα προσωπικότητας μόνο ή προσόντων. Είναι απλά άλλη εποχή. Η κοινωνία μας δεν σηκώνει τέτοιους μύθους. Κανένα κόμμα δεν θα συμβίωνε με το μοντέλο διοίκησης του Ανδρέα μέσα στο ΠΑΣΟΚ. Το καρτέλ των μεγαλοεκδοτών και επιχειρηματιών, που μπορούσε να καλλιεργεί ή να προστατεύει τέτοιους μύθους, βρίσκεται σε αποδρομή και ακυρώθηκε από την επέλαση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.
Δεν πρόκειται ασφαλώς για αμιγώς ελληνικό φαινόμενο. Οι δυτικές κοινωνίες έχουν θρυμματιστεί σε απίστευτο σημείο. Η μεγάλη πλειοψηφία αμφισβητεί τα πάντα, απομυθοποιεί ταχύτατα πολιτικούς και δημόσιες προσωπικότητες και δεν ακολουθεί κομματικές ή άλλες παραδοσιακές επιλογές. Ο Ντοναλντ Τραμπ απέδειξε, για παράδειγμα, ότι τα κόμματα έχουν τελειώσει με τη μορφή που τα γνωρίζαμε. Το ίδιο, με διαφορετικό στυλ και τρόπο, και ο Εμανουέλ Μακρόν. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης φανατίζουν τον κόσμο και τον ωθούν στα άκρα.
Εμείς είμαστε μια χώρα με σοβαρά θεσμικά προβλήματα, που ενίοτε γίνονται και υπαρξιακά. Οι απειλές είναι μεγάλες, από την Τουρκία έως το δημογραφικό και τις μεταναστευτικές-προσφυγικές πιέσεις. Το πολιτικό μας σύστημα είναι εξωφρενικά ανώριμο και δεν μπορεί ποτέ να αντιληφθεί την ανάγκη συναίνεσης στα θεμελιώδη προβλήματα της χώρας. Ολοι θεωρούσαν ότι αν κερδίσει ο Χ θα χάσουν οι ίδιοι, όχι η χώρα, την οποία νομοτελειακά θα παραλάμβαναν κάποτε. Οι θεσμοί μας είναι αδύναμοι και έχουν υποστεί κανιβαλισμό εδώ και δεκαετίες, και ακόμη περισσότερο τα τελευταία χρόνια. Δεν είμαστε δηλαδή μια χώρα, όπως ήταν η Ιταλία, που μπορούσε να συνεχίσει να πορεύεται στον αυτόματο πιλότο γιατί οι θεσμοί ήταν ισχυροί και το κράτος είχε συνέχεια.
Με λίγα λόγια: είμαστε μια βαθύτατα διχασμένη και κατακερματισμένη κοινωνία αντιμέτωπη με σημαντικές απειλές και προκλήσεις. Θα κληθούμε να τις διαχειρισθούμε σε ένα ασταθές περιβάλλον χωρίς μυθικούς και πανίσχυρους ηγέτες. Ενδεχομένως, να αποδώσουμε περισσότερη σημασία στον κοινό νου, μακριά από πολλά λόγια. Θα χρειασθεί, πάντως, μεγάλη ωριμότητα στα επόμενα βήματά μας. Στο τέλος της ημέρας έχουμε πάντοτε την αυτοπεποίθηση που μας δίνει το γεγονός ότι επιβιώσαμε, αντέξαμε και μεγαλώσαμε έπειτα από κάθε μεγάλη κρίση…