H Παιδεία, η Δικαιοσύνη και η δημόσια διοίκηση είναι τρία θεμέλια ομαλής και σταθερής ανάπτυξης. Η δυσλειτουργία τους εγγυάται σχεδόν αυτόματα την τελμάτωση, η απορρύθμισή τους την παρακμή. Ενώ όμως η συναίνεση ως προς αυτή την αυτονόητη διαπίστωση είναι ευρεία, συνυπάρχει με μια γενικευμένη μεταρρυθμιστική κόπωση και δυσπιστία.
Είμαστε παγιδευμένοι γιατί, μολονότι αντιλαμβανόμαστε πως αν δεν κάνουμε τις απαραίτητες αλλαγές θα οδηγηθούμε ακόμη πιο χαμηλά, δεν τολμάμε να κάνουμε το παραμικρό. Εχουμε συμβιβαστεί με το τέλμα. Μέρος του προβλήματος είναι οι συνεχόμενες απογοητεύσεις. Ο Κώστας Καραμανλής εκλέχθηκε υποσχόμενος την επανίδρυση του κράτους, ο Γιώργος Παπανδρέου θριάμβευσε με τη σημαία των μεταρρυθμίσεων και ο Αλέξης Τσίπρας υποσχέθηκε αξιοπρέπεια και κατάργηση των μνημονίων. Οι διαδοχικές αυτές αποτυχίες σημαίνουν πως λίγοι πιστεύουν πως μια κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας θα έπραττε τα αναγκαία στους κομβικούς αυτούς τομείς. Οι περισσότεροι θεωρούν τις επαγγελίες απάτες και την αποτυχία εξασφαλισμένη. Οσο όμως θα συνεχίζονται οι διαψεύσεις, τόσο θα πολλαπλασιάζεται το κόστος τους. Υπάρχει διέξοδος;
Η απάντησή μου στο ερώτημα για το πώς η επόμενη κυβέρνηση θα μπορούσε να επιτύχει εκεί όπου οι προηγούμενες απέτυχαν εδράζεται σε τρία συστατικά στοιχεία. Το πρώτο είναι η αναγνώριση της πραγματικότητας και η μετατροπή της σε πλεονέκτημα. Η απάθεια και ο κυνισμός σημαίνουν πως δεν χρειάζονται μεγάλες και άτοπες υποσχέσεις, που ηχούν ψεύτικες· κάτι που βέβαια δεν ισοδυναμεί με απουσία θετικού οράματος. Σημαίνουν επίσης πως ο πήχυς είναι τόσο χαμηλά, ώστε η καχυποψία ξεπερνιέται πιο εύκολα. Αν έρθουν οι πρώτες επιτυχίες, όσο μικρές και να είναι αυτές, θα λειτουργήσουν ανατρεπτικά, μειώνοντας τον κυνισμό και αλλάζοντας την ψυχολογία. Το δεύτερο συστατικό είναι η κατάλληλη οργάνωση και η προετοιμασία πριν από τις εκλογές, έτσι ώστε να είναι έτοιμα τα μέτρα που θα οδηγήσουν στη διάψευση του διάχυτου αισθήματος πως τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει. Σε αυτά περιλαμβάνεται και η ανάδειξη προσώπων που δεν ταιριάζουν με το παραδοσιακό προφίλ του κόμματος, όπως και σοβαρών επαγγελματιών με διάθεση προσφοράς. Η οργάνωση και προετοιμασία ενός τέτοιου εγχειρήματος απαιτεί σοβαρότητα και επαγγελματισμό, στοιχεία που μπορούν να στηρίξουν την κυβέρνηση σε κρίσιμες καμπές και στιγμές αμφιβολίας.
Το τρίτο συστατικό θα μπορούσε να περιγραφεί ως μια έξυπνη πολιτική μεταρρυθμίσεων. Για να γίνει κατανοητό θα χρησιμοποιήσω το παράδειγμα της Παιδείας, η επιδείνωση της οποίας είναι αντίστοιχη της σημασίας της. Πουθενά αλλού ίσως δεν συναντά κανείς τόσο μεγάλη μεταρρυθμιστική κόπωση και τόση απογοήτευση. Γι’ αυτό πιστεύω πως θα ήταν εσφαλμένη η προώθηση μιας νέας συνολικής και βαριάς μεταρρύθμισης, με βάση τα μοντέλα του παρελθόντος. Αντίθετα, απαιτούνται στοχευμένες παρεμβάσεις σε δύο πεδία. Το πρώτο αφορά τομείς όπου οι αντιδράσεις θα είναι μειωμένες και το θετικό αποτέλεσμα πιθανό, και το δεύτερο ακριβώς το αντίστροφο: τομείς υψηλού ρίσκου και ενδεχομένως αποτυχίας που όμως αξίζει να κυνηγήσει κάποιος. Οι παρεμβάσεις πρέπει να είναι όλες ρηξικέλευθες, όπως π.χ. η επιλογή των πιο επιτυχημένων προγραμμάτων, τμημάτων και σχολών για την παροχή σε αυτά αυξημένων πόρων και αυτονομίας που θα τους επιτρέψουν να απογειωθούν με βάση τις δικές τους προτεραιότητες και με τη μεγαλύτερη δυνατή ευελιξία. Παράλληλα, δεν χρειάζονται παρεμβάσεις σε τομείς όπου δεν υπάρχει ενδιαφέρον ή δυνατότητα αλλαγών. Εκεί στόχος θα πρέπει να είναι απλά η απρόσκοπτη λειτουργία. Ολα αυτά απαιτούν ιδιαίτερα υψηλή νομική υποστήριξη ώστε να θωρακιστούν άμεσα, με την ελπίδα πως θα προλάβουν να ριζώσουν πριν από τον επόμενο εκλογικό κύκλο.
Αυτά ίσως ακούγονται εξωπραγματικά. Ομως το πειστικότερο επιχείρημα είναι πως εδώ που φθάσαμε δεν έχουμε τίποτα να χάσουμε και πάρα πολλά να κερδίσουμε. Αν η Νέα Δημοκρατία αποφασίσει πως δεν αξίζει να πορευθεί πάνω στα αποτυχημένα μοτίβα του παρελθόντος, έχει μόνο να κερδίσει.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.