Η αντίθεση είναι δραματική και, συγχρόνως, μελαγχολικά συμβολική.
Στα μέσα Οκτωβρίου, το ΜΙΤ ανακοίνωσε τη μεγαλύτερη επένδυση στην Τεχνητή Νοημοσύνη (Τ.Ν.) που έγινε ποτέ από αμερικανικό πανεπιστήμιο – 1 δισ. δολάρια (τα 350 εκατ. προέρχονται από δωρεά). «Αναδιαμορφώνουμε το ΜΙΤ», δήλωσε ο πρόεδρός του. Θέλουμε να δημιουργήσουμε «δίγλωσσους» ανθρώπους, είπε ο πρύτανης – «να είναι το ίδιο άνετοι με την Τ.Ν. όσο και με τη δική τους επιστήμη».
«Ζούμε τη θλιβερή πραγματικότητα της πανεπιστημιούπολης που λυμαίνονται οι οργανωμένοι διακινητές ναρκωτικών», ανέφεραν σε πρόσφατο κείμενο διαμαρτυρίας καθηγητές του ΑΠΘ. Η Σύγκλητος του ΟΠΑ έκανε έκκληση «για την άμεση και μόνιμη απομάκρυνση διακινητών και χρηστών ναρκωτικών ουσιών από τους χώρους […] με τους οποίους γειτνιάζει άμεσα το Πανεπιστήμιο». Η πανεπιστημιακή βία, εν τω μεταξύ, συνεχίζεται ανεμπόδιστη. Τελευταία συγκομιδή: ο «Ρουβίκωνας» κατέλαβε δημόσιο χώρο στη Φιλοσοφική Σχολή (ΕΚΠΑ), ενώ κουκουλοφόροι προκάλεσαν εκτεταμένες καταστροφές στο Πάντειο. Η παραβατικότητα είναι πρωτοφανής, ακόμα και με τα ελληνικά δεδομένα.
Σκεφτείτε: όταν τα καλύτερα πανεπιστήμια του κόσμου επενδύουν στην Τ.Ν., το κυρίαρχο αίτημα στα δικά μας πανεπιστήμια είναι «όχι στα ναρκωτικά, όχι στη βία». Να ’ταν, όμως, μόνο αυτό! Δεν κινούμαστε απλώς σε άλλη τροχιά σε σχέση με τον ανεπτυγμένο κόσμο. Εγκλωβισμένη στον αποπνικτικό μικρόκοσμο (ή μάλλον μπόχα) της αυτοαναφορικής πολιτικής ζωής, η κυβερνώσα ελίτ δεν συνειδητοποιεί την απόσταση που μας χωρίζει. Το λεξιλόγιό της είναι απηρχαιωμένο, ιδεοληπτικό, δίχως αίσθηση πραγματικότητας. Οχι μόνο δεν είναι δύναμη αλλαγής, αλλά άγκυρα ακινησίας.
Ανώδυνες γενικότητες
Δείτε το πόρισμα της Επιτροπής Παρασκευόπουλου (Ε.Π.) «για τη μελέτη ζητημάτων της ακαδημαϊκής ελευθερίας και ειρήνης». Προσπερνώ τον οργουελικής εμπνεύσεως τίτλο («ειρήνη» αντί για παραβατικότητα!). Η Ε.Π. συστήθηκε για να υποβάλλει «προτάσεις» στους αρμόδιους υπουργούς. Δημιουργήθηκε, δηλαδή, για να προτείνει αξιόπιστες λύσεις στο πρόβλημα της παραβατικότητας στα πανεπιστήμια. Αυτό είναι το μόνο που δεν κάνει.
Οπως συνήθως συμβαίνει με όσους δεν θέλουν να συγκρουστούν με κατεστημένες αντιλήψεις, η Ε.Π. χρησιμοποιεί τη φλύαρη γλώσσα ανώδυνων γενικοτήτων («επανεξέταση του καθεστώτος φύλαξης των χώρων ΑΕΙ», « [να επιδιωχθεί] η αποδιάρθρωση της αγοράς ναρκωτικών γύρω από τα ΑΕΙ»), μπουρδολογικών αναλύσεων («η πλήρης εξαφάνιση οποιασδήποτε παραβατικής συμπεριφοράς στο ακαδημαϊκό περιβάλλον θα αποτελούσε ουτοπικό στόχο»), κενολογικών προτάσεων («κατάρτιση κώδικα δεοντολογίας», «δημιουργία μόνιμης επιτροπής διαπραγμάτευσης», «δημιουργία φυλασσόμενων χώρων αναψυχής», κ.λπ.), και ηθικολογικών παραινέσεων («συνεργασία» όλων των μερών). Για την Ε.Π. η παραβατικότητα στα ΑΕΙ οφείλεται σε έλλειψη «ευαισθητοποίησης» των φοιτητών, σε καχεκτικούς μηχανισμούς ψυχοκοινωνικής στήριξης των φοιτητών, και σε απουσία συμμετοχικού «δικτύου υπευθύνων» για την αντιμετώπιση κρίσεων. Ετσι είναι, αν έτσι νομίζετε!
Η Ε.Π. έκανε αυτό που κάνουν οι επιτροπές «σοφών» όταν κύρια μέριμνά τους είναι να μείνουν εντός του κατεστημένου πλαισίου κατανόησης του προβλήματος παρά να διακινδυνεύσουν να γίνουν δυσάρεστοι με τη ρηξικέλευθη ματιά τους. Αναμασούν κοινοτοπίες, πολιτικά ορθές αντιλήψεις, και ευχολόγια. Ενεργούν ως «συστημικοί» διανοούμενοι, όχι ως κομιστές ανανεωτικά πρακτικών προτάσεων.
Για να δείτε πόσο λίγο αντέχουν τη δοκιμασία της πραγματικότητας, υποθέστε ότι οι «προτάσεις» της Ε.Π. υιοθετούνται – δημιουργούνται οι κώδικες, οι επιτροπές, οι μηχανισμοί, τα δίκτυα, κ.λπ. Πώς θα βοηθούσαν τον χειρισμό της κατάληψης αίθουσας της Φιλοσοφικής από τον «Ρουβίκωνα» ή τη διακίνηση ναρκωτικών στο ΑΠΘ;
Η Ε.Π. αναφέρει ότι μπορούν να παραχωρούνται «στέκια» σε φοιτητές, τα οποία θα λειτουργούν «υπό αυστηρούς όρους που θέτει η Κοσμητεία». Θαυμάσια. Ο «Ρουβίκωνας» όμως δεν είναι φοιτητική, αλλά βίαιη πολιτική οργάνωση. Λογικά, δεν θα του δοθεί χώρος. Τι θα κάνει η Κοσμητεία όταν, παρά τη ρητή απαγόρευση, φοιτητές-μέλη του «Ρουβίκωνα» καταλάβουν μια αίθουσα; Ή όταν έχει δοθεί άδεια σε μια φοιτητική ομάδα για ένα «στέκι», αλλά οι «αυστηροί όροι» της Κοσμητείας δεν τηρούνται; Ποιος μεριμνά για την εφαρμογή τους; Τι εργαλεία προτείνει η Ε.Π. για τη διασφάλιση της εύρυθμης λειτουργίας του πανεπιστημίου, όταν αυτή διασαλεύεται; Κανένα! Τι προτείνει στην πρυτανεία του ΑΠΘ για την αντιμετώπιση της διακίνησης ναρκωτικών στους χώρους του; Τίποτα!
Οταν έρχεται αντιμέτωπη με το πρόβλημα που υποτίθεται ότι «μελετά», η Ε.Π. κοιτάει αλλού. Κλείνει τα μάτια όχι τόσο για να μη δει αυτό που αποστρέφεται (την παραβατικότητα), όσο για να αποφύγει να αναμετρηθεί με τις ευθύνες της: να προτείνει τη χρήση μορφών εξουσιαστικού πειθαναγκασμού για τη θεσμική αντιμετώπιση της παραβατικότητας.
Ο παιδαριωδώς αριστερόστροφος λόγος της διαπερνάται από μια αφελή ανθρωπολογία: τα κοινωνικά προβλήματα αποδίδονται, εμμέσως, είτε στη διαστροφή της αγαθής ανθρώπινης φύσης από το «σύστημα», είτε στην έλλειψη ενημέρωσης και διαλόγου. Δεν τολμούν να ασπαστούν τον θουκυδίδειο ρεαλισμό: ο φόβος και το συμφέρον είναι θεμελιώδη στοιχεία της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Η θεσμική ευταξία επιτυγχάνεται μέσα από ένα πλέγμα ανταμοιβών και κυρώσεων.
Ενα κοινωνικό σύστημα που ουδόλως αστυνομεύεται, αργά ή γρήγορα, υπό κάποιες συνθήκες, θα γίνει υποχείριο των εκάστοτε ισχυρών. Η ελευθερία λόγου προστατεύεται στο μέτρο που οι παραβάτες της υφίστανται κυρώσεις. Η άσκηση εξουσίας εμπεριέχει, εν δυνάμει, τον καταναγκασμό. Αν μια οποιαδήποτε «τσογλανοπαρέα» δεν τηρεί τους κανόνες του οργανισμού, η διοίκησή του πρέπει να τους πειθαναγκάσει να το κάνουν – με προτροπές, πειθαρχικές διώξεις, και νόμιμη βία. Δίχως την απειλή κυρώσεων δεν μπορεί να ευημερήσει ένας θεσμός. Πυγμή και πειθώ συμβαδίζουν.
Η Επιτροπή Παρασκευόπουλου φλυαρεί με τετριμμένες γενικότητες και γελοία ευχολόγια ακριβώς για να μην αναγκαστεί να μιλήσει για την ουσία: πώς επιβάλλεις την τάξη όταν οι μηχανισμοί διαβούλευσης αποτυγχάνουν; Πώς προφυλάσσεις την ελευθερία λόγου από τους εχθρούς της; Πώς χρησιμοποιείς τον εξουσιαστικό καταναγκασμό όταν η αυτορρύθμιση δεν αρκεί; Η παιδαριώδης αριστερά δεν έχει απαντήσεις σε αυτά. Απολαμβάνει την εξουσία της.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick, κοσμήτωρ της Σχολής Μεταπτυχιακών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου.