Φανταστείτε μια πολυκατοικία που έχει κατασκευαστεί με καινοτόμα για την εποχή της θεμέλια, αλλά έχει χτιστεί σταδιακά, με πανωσηκώματα και μπαλώματα και επεκτάσεις -αυθαίρετες και μη- σε διάστημα ας πούμε σαράντα χρόνων. Μετά φανταστείτε την άλλα διακόσια χρόνια αργότερα. Όπως αντιλαμβάνεστε, θα έχει κάποια προβλήματα. Θα χρειάζεται επιδιορθώσεις, πιθανότατα και εκτεταμένες και ριζικές επεμβάσεις. Αν αφεθεί αφρόντιστη, σίγουρα θα κινδυνεύσει να καταρρεύσει.
Κάπως έτσι μου περίγραψαν την αμερικανική δημοκρατία πρόσφατα. “Διακόσια σαράντα χρόνια υπάρχει αυτό το οικοδόμημα”, μου είπε μπαρουτοκαπνισμένο στέλεχος σε πολυάριθμες τοπικές και εθνικές καμπάνιες, “προφανώς έχει πολλά προβλήματα, κενά και δυσλειτουργίες και διατρέχει πολλούς κινδύνους”. Και μετά μου απαρίθμησε πολλά από αυτά τα κενά, από τις ασάφειες του Συντάγματος μέχρι την συστηματική καταπίεση των εκλογικών δικαιωμάτων των μειονοτήτων από το 19ο αιώνα μέχρι και σήμερα.
Στις εκλογές της περασμένη
ς Τρίτης, τις “ενδιάμεσες”, φάνηκαν πολλά από αυτά τα αξιοσημείωτα χαρακτηριστικά. Πρώτα απ’ όλα, το ότι οι αμερικανικές εκλογές γίνονται Τρίτη, ημέρα εργάσιμη, με τα μαγαζιά ανοιχτά, τις δουλειές να λειτουργούν. Ότι η ψήφος δεν είναι υποχρεωτική, και ότι σε διάφορες πολιτείες οι κανόνες για να γραφτεί κάποιος στους εκλογικούς καταλόγους είναι περίπλοκοι. Ότι ο γεωγραφικός σχεδιασμός κάποιων από τις εκλογικές περιφέρειες έχει γίνει με τόσο κραυγαλέα φυλετικά και ταξικά κριτήρια που βλέπεις το χάρτη και αντιλαμβάνεσαι ότι κάποιος έχει κάτσει να μελετήσει ποιος ζει σε κάθε γειτονιά και τι χρώμα έχει.
Σ’ αυτό προσθέστε και την πολυπλοκότητα.
Σε αυτές τις εκλογές οι ψηφοφόροι ψήφισαν για μια σειρά από τα θέματα που καλούνται ως πολίτες να αποφασίσουν, αλλά όχι για όλα. Επελεξαν βουλευτές και για τις 435 έδρες της Βουλής των Αντιπροσώπων, όπου η θητεία είναι διετής, αλλά μόνο για 35 από τις 100 έδρες της Γερουσίας, όπου η θητεία είναι εξαετής. Εκτός από τους 700.000 πολίτες της πρωτεύουσας της χώρας, της Ουάσινγκτον. Αυτοί δεν ψήφισαν για κανέναν, καθώς η πρωτεύουσα δεν ανήκει σε καμία πολιτεία και έτσι δεν έχει ούτε βουλευτές ούτε γερουσιαστές και έτσι αυτοί οι πολίτες δεν εκπροσωπούνται κανονικά από κανέναν στους πολιτειακούς θεσμούς που φιλοξενούνται στην πόλη τους, πλην του Προέδρου.
Και η πολυπλοκότητα επεκτείνεται και στο ίδιο το αντικείμενο των εκλογών.
Ας πάρουμε για παράδειγμα το ψηφοδέλτιο της κομητείας Μαϊάμι-Ντέιντ, που βρίσκεται στο νοτιοανατολικό άκρο της πολιτείας της Φλόριντα. Δεν μοιάζει καθόλου με τα δικά μας ψηφοδέλτια: Είναι επτά πυκνογραμμένες σελίδες σε τρεις γλώσσες, στα αγγλικά, τα ισπανικά και τα γαλλικά κρεόλ της Αϊτής. Αυτό το έγγραφο, λοιπόν, στην εκδοχή που μου έδειξαν ζητά από τους ψηφοφόρους να επιλέξουν ανάμεσα σε υποψηφίους για 12 διαφορετικά αξιώματα, καθώς και να εγκρίνουν ή να απορρίψουν 13 συγκεκριμένες αλλαγές στο Σύνταγμα της Πολιτείας της Φλόριντα, και να απαντήσουν σε 5 διαφορετικά δημοψηφίσματα. Και βέβαια ανάλογα με την περιοχή και το δήμο υπάρχουν και άλλα, διαφορετικά θέματα -συνολικά όλα τα ψηφοδέλτια της κομητείας περιείχαν 132 θέματα πάνω στα οποία έπρεπε να απαντήσουν ψηφοφόροι. Για να καταλάβετε για το εύρος των θεμάτων, μεταξύ άλλων οι ψηφοφόροι κλήθηκαν να εκλέξουν έναν γερουσιαστή (από τους δύο που έχει η πολιτεία της Φλόριντα), έναν εκπρόσωπο στη Βουλή των Αντιπροσώπων (ανάλογα με την περιφέρεια -η κομητεία έχει πέντε περιφέρειες οπότε εκλέγει πέντε βουλευτές), έναν εκπρόσωπο στη Βουλή της Πολιτείας, τον Κυβερνήτη της Πολιτείας, τον Οικονομικό Διευθυντή της Πολιτείας (σαν τοπικό υπουργό οικονομικών), τον Αγροτικό Επίτροπο, ένα μέλος του Ανώτατου Δικαστηρίου της Πολιτείας και τρεις εφέτες. Επίσης καλούνται να επιλέξουν αν θα χρειάζεται πλειοψηφία 2/3 για να εγκριθούν αυξήσεις φόρων από τα πολιτειακά όργανα, αν θα απαγορευτεί η θαλάσσια εξόρυξη πετρελαίου και το άτμισμα σε εσωτερικούς χώρους (αυτά τα δύο περιλαμβάνονταν στην ίδια συνταγματική τροποίηση!), αν θα απαγορευτούν οι κυνοδρομίες, αν θα δίνεται ξανά το δικαιώμα ψήφου σε 1,4 εκατομμύρια καταδικασμένους για πλημμελήματα μετά την απελευθέρωσή τους και μια περίοδο προσαρμογής και αν, όταν πεθαίνει ένας υποψήφιος για κάποιο αξίωμα πριν από τις εκλογές, θα καταμετρούνται οι ψήφοι που λαμβάνει.
Σε ένα τόσο πολύπλοκο και κατακερματισμένο σύστημα είναι δύσκολο να βγούν ξεκάθαρα συμπεράσματα σε εθνικό επίπεδο, πράγμα που επιτρέπει, ας πούμε, στον Τραμπ να ισχυρίζεται ότι βγήκε κερδισμένος από τις εκλογές αυτές, επειδή λέει διευρύνθηκε η ρεπουμπλικανική πλειοψηφία στη Γερουσία. Βεβαίως, όπως και τα περισσότερα πράγματα που λέει, πρόκειται για διαστρέβλωση της πραγματικότητας. Γιατί ταυτόχρονα σε αυτές τις εκλογές οι Δημοκρατικοί κέρδισαν την πλειοψηφία στη Βουλή των Αντιπροσώπων -και ως εκ τούτου τη δύναμη να βάλουν περισσότερα εμπόδια στο δεύτερο μισό της θητείας του Τραμπ- και εξέλεξαν και πολλούς Κυβερνήτες με αποτέλεσμα οι περισσότερες Πολιτείες των ΗΠΑ να κυβερνούνται, πλέον, από Δημοκρατικούς.
Οι εκλογές, που είχαν λίγο πολύ χαρακτηριστεί ως δημοψήφισμα για τα πρώτα δύο χρόνια θητείας του Τραμπ, είχαν και άλλα ενδιαφέροντα και για πολλούς αισιόδοξα κι ελπιδοφόρα αποτελέσματα.
Για παράδειγμα, εξελέγησαν γυναίκες σε αριθμό ρεκόρ. Δεν έχουν βγει τελικά αποτελέσματα σε όλες τις αναμετρήσεις ακόμη, αλλά όταν βγουν ενδέχεται για πρώτη φορά η Βουλή να έχει πάνω από 100 γυναίκες. Ανάμεσά τους θα είναι η νεότερη γυναίκα που έχει εκλεγεί σε αυτό το σώμα (η πολυσυζητημένη 29χρονη Αλεξάντρια Οκαζιό Κορτέζ στη Νέα Υόρκη), αλλά και οι δύο πρώτες μουσουλμάνες βουλευτές. Η μία, η Ιλχάν Ομάρ, που εξελέγη με 78% στην περιφέρειά της στη Μινεσότα, είναι ιδιαίτερη περίπτωση. Ήρθε στις ΗΠΑ σε ηλικία 14 χρονών, πρόσφυγας από τη Σομαλία και εξελέγη σε δημόσιο αξίωμα στα 34 της. Και δεν είναι καν η πιο εντυπωσιακή νέα παρουσία στη Βουλή. Δώστε προσοχή στην Σαρίς Ντέιβιντς που είναι: 38 χρονών, απόφοιτος της νομικής σχολής του Πανεπιστημίου Κορνέλ, αυτόχθονη αμερικανίδα, πρώην επαγγελματίας αθλήτρια στις μεικτές πολεμικές τέχνες, ομοφυλόφιλη και ακτιβίστρια της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ. Αυτή η γυναίκα, λοιπόν, κέρδισε το Ρεπουμπικανό αντίπαλό της με εννέα μονάδες διαφορά σε μια περιφέρεια του Κάνσας, όπου ο Τραμπ είχε κερδίσει το 2016 με 20 μονάδες.
Και θυμάστε το ψηφοδέλτιο της κομητείας Μαϊάμι-Ντέιντ; Το 68% των πολιτών εκεί τελικά συμφώνησαν με την αποκατάσταση των εκλογικών δικαιωμάτων των απελευθερωμένων καταδίκων. Το 77% συμφώνησαν με την κατάργηση της εξόρυξης πετρελαίου και του ατμίσματος σε εσωτερικούς χώρους. Το 79% συμφώνησαν με την απαγόρευση των κυνομαχιών.
Από την άλλη, αν όντως αυτές οι εκλογές ήταν δημοψήφισμα για τον Τραμπ, το αποτέλεσμα ήταν μεν νίκη, αλλά όχι θρίαμβος για τους Δημοκρατικούς. Η Γερουσία όχι απλά δεν κερδήθηκε, αλλά πράγματι χάθηκαν και λίγες έδρες. Πολλές από τις πιο γνωστές μεγάλες ελπίδες τους έχασαν. Ο χαρισματικός και εξαιρετικά δημοφιλής σε ολόκληρη τη χώρα Μπέτο Ο’Ρουρκ έχασε στο Τέξας από τον ανεκιδιήγητο Ρεπουμπλικανό γερουσιαστή Τεντ Κρουζ. Ο δυναμικός 39χρονος μαύρος Άντριου Γκίλουμ στη Φλόριντα έχασε από τον ρατσιστή Τραμπικό Ρον ΝτεΣάντις -για 50.000 ψήφους. Η 44χρονη Στέισι Έιμπραμς, που φιλοδοξούσε να γράψει ιστορία ως η πρώτη μαύρη κυβερνήτης στη Τζόρτζια, μια Πολιτεία στο βαθύ νότο, φαίνεται ότι έχασε κι αυτή, από ένα Ρεπουμπλικανό που ήταν ταυτόχρονα και υποψήφιος και υπεύθυνος για τη διεξαγωγή των εκλογών. Ο ακραίος ακροδεξιός Στιβ Κινγκ, που είχε γίνει διάσημος το τελευταίο διάστημα για τις σχέσεις του με ακραίες οργανώσεις και επειδή αναπαράγει παλαβές θεωρίες συνομωσίας, επανεξελέγη στην περιφέρειά του στην Άιοβα.
Και υπάρχουν ακόμα πιο αλλόκοτα αποτελέσματα.
Στην Βουλή της πολιτείας της Νεβάδα, ας πούμε, εξελέγη ο 72χρονος Ρεπουμπλικάνος Ντένις Χοφ, ο οποίος ήταν ιδιοκτήτης πορνείου και έγινε γνωστός όταν πρωταγωνίστησε σε ριάλιτι με θέμα τη ζωή του και το πορνείο του. Μια λεπτομέρεια: Ο Χοφ πέθανε τον Οκτώβριο. Επειδή τα ψηφοδέλτια είχαν εκτυπωθεί ήδη ήταν αδύνατο να αλλάξει κάτι στις εκλογές. Έτσι, ο νεκρός πήρε 11.116 ψήφους.
Και, βέβαια, ακόμα και τα αισιόδοξα και τα τα ρεκόρ στην πραγματικότητα αναδεικνύουν διαχρονικές αδυναμίες. Οι εκατό γυναίκες στη Βουλή των Αντιπροσώπων μπορεί να μοιάζουν πολλές, μπορεί να είναι και ρεκόρ, αλλά η Βουλή των Αντιπροσώπων έχει 453 μέλη. Τα 350 είναι άντρες. Η αμερικανική δημοκρατία, όπως και τόσες άλλες, απέχει ακόμα αρκετά από το να απεικονίζει στους θεσμούς της την πραγματική εικόνα του λαού της. Διακόσια σαράντα χρόνια τώρα τη χώρα την κυβερνούν κατά κανόνα πλούσιοι λευκοί γέροι.
Αλλά, τουλάχιστον, στις συγκεκριμένες εκλογές οι Δημοκρατικοί δεν έχασαν, κι αυτό είναι σημαντικό. Γιατί, όπως έχει πει ο πολιτικός επιστήμονας Γιάσα Μουνκ, το κρίσιμο στον κίνδυνο του αυταρχισμού δεν είναι οι πρώτες εκλογές, αλλά οι δεύτερες. Αν ο λαϊκιστής κερδίσει και στις δεύτερες, η δημοκρατία διατρέχει θανάσιμο κίνδυνο. Μπορεί το αποτέλεσμα των εκλογών της Τρίτης να μην ήταν ο θρίαμβος που περίμεναν οι Δημοκρατικοί, αλλά τουλάχιστον έδειξαν ότι κάποιες άμυνες υπάρχουν. Η πολυκατοικία της αμερικανικής δημοκρατίας αντέχει λίγο ακόμα.