Tα βασικά γεγονότα που αφορούν την εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβριο του 1973 είναι γνωστά και αδιαμφισβήτητα. Ηταν μια αυθόρμητη εξέγερση, που εξέφραζε την αντίδραση μιας μεγάλης μερίδας φοιτητών απέναντι στο ανελεύθερο καθεστώς των συνταγματαρχών. Γρήγορα απέκτησε μια μαζικότητα που κανείς δεν μπορούσε να φανταστεί στο ξεκίνημά της. Μάλιστα, τα κόμματα της Αριστεράς θεώρησαν αρχικά πως η εξέγερση ήταν προβοκάτσια και την αντιμετώπισαν με ιδιαίτερη καχυποψία. Η μαζικότητά της, όμως, ήταν άμεση απειλή για το καθεστώς, που αναγκάστηκε να την καταστείλει με μεγάλη βιαιότητα. Παρότι ο ακριβής αριθμός των νεκρών υπήρξε για μεγάλο διάστημα αντικείμενο υπερβολής, κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ούτε τη βιαιότητα της καταστολής ούτε τον ηρωισμό των νέων, που με τη στάση τους έσωσαν την τιμή μιας ολόκληρης κοινωνίας η οποία είχε αποδεχθεί τη χούντα με χαρακτηριστική άνεση. Ορθά επομένως τιμούμε την εξέγερση και μνημονεύουμε όσους συμμετείχαν.
Κάπου εδώ όμως τα πράγματα περιπλέκονται. Για παράδειγμα, δεν είναι λίγοι εκείνοι που λανθασμένα θεωρούν πως η χούντα έπεσε εξαιτίας της εξέγερσης. Στην πραγματικότητα, συνέβη το αντίθετο: η εξέγερση υπήρξε η αφορμή για να περάσει η εξουσία στην πολύ πιο ακραία ομάδα του Δημητρίου Ιωαννίδη. Στην προσπάθειά της να εδραιωθεί, η ομάδα αυτή σχεδίασε το κυπριακό πραξικόπημα του Ιουλίου 1974 με τις γνωστές, τραγικές συνέπειες. Δεν έριξε λοιπόν το Πολυτεχνείο τη χούντα. Αυτό δεν μειώνει την ηθική του αξία, αλλά μας υπενθυμίζει πως άλλο είναι να τιμάμε ένα γεγονός και άλλο να αναλύουμε τα αίτια και τις συνέπειές του. Δυστυχώς, οι δύο αυτές λειτουργίες συνήθως δεν συμπίπτουν.
Αλλά και ο τρόπος με τον οποίο γιορτάζουμε την επέτειο της εξέγερσης ελάχιστα μας τιμά. Η ετήσια κατάθεση στεφάνων στον χώρο του Πολυτεχνείου και η πορεία που ακολουθεί είναι μια θλιβερή κομματική φιέστα, αφορμή για αριστερές οργανώσεις και γκρουπούσκουλα να κινητοποιήσουν τους οπαδούς τους, να μετρηθούν μεταξύ τους και συχνά να προπηλακιστούν. Οσο για την πορεία στην αμερικανική πρεσβεία, αυτή και αν είναι αρχαιολογικό κατάλοιπο του αντιιμπεριαλισμού της δεκαετίας του ’70. Μοναδική της λειτουργία πλέον, η ευκαιρία που προσφέρει στους κάθε λογής μπαχαλάκηδες να κάνουν τη ρουτίνα τους. Οχι μόνο δεν τιμά τη μνήμη των θυμάτων η φιέστα αυτή, αλλά αντίθετα την προσβάλλει βάναυσα.
Οσο για τον σχολικό εορτασμό, δεν είναι παρά μια ελάχιστα μεταμφιεσμένη, επαγγελματικά ενορχηστρωμένη κομματική γιορτή που στόχο έχει να περάσει στους μαθητές τις παρωχημένες αξίες και την άθλια αισθητική της κομμουνιστικής Αριστεράς. Μιλάμε για μια τεράστια επιχείρηση προπαγάνδας, που εξακολουθεί κυρίως λόγω αδράνειας. Τα τελευταία χρόνια, πάντως, φαίνεται πως κάποια ιδιωτικά σχολεία αντιδρούν. Οπως αναφέρει ανακοίνωση του διοικητικού συμβουλίου του Συνδέσμου Ιδιωτικών Σχολείων (ΣΙΣ), «τα ιδιωτικά σχολεία τιμούν τις επετείους στην πραγματική, στην ιστορική και όχι στη φαντασιακή τους βάση. Δεν τις χρησιμοποιούν ως όχημα απλά για να χαθεί μάθημα, δεν υποτάσσονται στον ιδεολογικό καταναγκασμό και την ομοιομορφία του κεντρικού σχεδιασμού», αλλά «διαμορφώνουν ελεύθερους, σκεπτόμενους, μη στρατευμένους μαθητές». Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω το ακριβές περιεχόμενο του εορτασμού τους, αλλά αν είναι προς την κατεύθυνση μιας ουσιαστικής αναθεώρησης, που να τιμά όπως αρμόζει τη μνήμη της εξέγερσης, την επικροτώ απόλυτα.
Ο ΣΙΣ αναγκάστηκε να εκδώσει την ανακοίνωση αυτή επειδή οι συνδικαλιστές της Ομοσπονδίας Ιδιωτικών Εκπαιδευτικών Λειτουργών Ελλάδος (ΟΙΕΛΕ), με ύφος μάλιστα που θυμίζει το παρακράτος του παρελθόντος και τους χαφιέδες της χούντας, κάλεσαν το υπουργείο Παιδείας «να πατάξει παραδειγματικά» όσους δεν ακολουθούν πιστά τις εγκυκλίους του. Μπορώ να υποθέσω πως πίσω από τις ιδεοληπτικές κραυγές τους ενδεχομένως κρύβεται και η υπεράσπιση της λούφας. Οπως και να έχει το πράγμα, όμως, οι κραυγές τους αποτελούν εγγύηση πως επιτέλους κάτι κινείται.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.