Θα μπορούσε να είναι σκηνές από κωμωδία των Μόντι Πάιθον. Δυστυχώς δεν είναι. Πρόκειται για σουρεαλιστικές σκηνές από το σύγχρονο ελληνικό δράμα.
Δεν είναι οι αστυνομικοί αυτοί που προβαίνουν σε εξακρίβωση στοιχείων μελών του «Ρουβίκωνα», αλλά το αντίστροφο! Δεν είναι οι πανεπιστημιακές αρχές αυτές που ορίζουν τη χρήση του χώρου στη Φιλοσοφική Σχολή αλλά ο εξωθεσμικός «Ρουβίκωνας»! Δεν είναι η αστυνομική ιεραρχία αυτή που δίνει εντολές στον φρουρό της ιρανικής πρεσβείας, αλλά οι τραμπούκοι του «Ρουβίκωνα». Εκτός από τη χρεοκοπία, τίποτα δεν απεικονίζει καλύτερα τη θεσμική κατρακύλα της χώρας όσο αυτά τα περιστατικά. Η Ελλάδα, εξαίρεση στον ανεπτυγμένο κόσμο, έχει συστηματικό πρόβλημα δημόσιας τάξης.
Επί των κυβερνητικών ημερών της παιδαριώδους αριστεράς το πρόβλημα οξύνθηκε, αλλά δεν είναι καινούργιο. Αν μέχρι το 1974 είχαμε μία συστηματικά εκφοβιστική, αυθαίρετη, και ενίοτε παρακρατική αστυνομία, μετά το 1974 έχουμε μια αστυνομία φοβική, υποχείριο των πολιτικάντηδων, ανίκανη να εγγυηθεί την ευταξία. Το φαινόμενο δεν παρήχθη τυχαία.
Η αστυνόμευση μιας δημοκρατικής κοινωνίας είναι πάντοτε ένα δύσκολο επίτευγμα. Ενώ η δημοκρατία είναι το κατ’ εξοχήν πολίτευμα του λόγου και της πειθούς, η δημόσια τάξη στηρίζεται στην απειλή κυρώσεων και, σε τελική ανάλυση, την απειλή νόμιμης βίας. Οπως συμβαίνει στο κράτος δικαίου, έχουμε μονοπωλιακά αναθέσει τη νόμιμη βία, με αυστηρούς όρους και προϋποθέσεις λογοδοσίας, στους κατασταλτικούς μηχανισμούς του κράτους. Ο τρόπος που ασκείται αποτυπώνει την κουλτούρα αστυνόμευσης σε μια χώρα.
Αποθράσυνση
Στην Ελλάδα, μετά την πτώση της δικτατορίας, ιδιαίτερα δε μετά το 1981, επήλθε βαθμιαία μια ανασημασιοδότηση κρίσιμων εννοιών. Στην προσπάθεια να ξορκισθεί η (προ)δικτατορική βία του κρατικού κατασταλτικού μηχανισμού, αφενός αμφισβητήθηκε de facto η αναγκαιότητα της νόμιμης βίας του κράτους, αφετέρου επικράτησε η αντίληψη ότι η βίαιη δράση «συλλογικοτήτων» συνιστά «πολιτικό ακτιβισμό», η κατάληψη υπουργείου «ανυπακοή», και οι νομικοί περιορισμοί «αυθαιρεσία». Το πρόβλημα της δημόσιας τάξης είναι τόσο βαθύ, όσο στέρεη είναι η ηγεμονία αυτών των αντιλήψεων στη λειτουργία των θεσμών. Πρόκειται, ίσως, για τη σημαντικότερη επιτυχία της ευρείας αριστεράς μεταπολιτευτικά. Σε τι συνοψίζεται το κυρίαρχο δόγμα δημόσιας τάξης; Κατευνασμός. Οι κυβερνήσεις επιδιώκουν να αποφεύγουν με κάθε κόστος τις πολιτικές ταραχές. Τι κάνουν συνήθως; Καλοπιάνουν τους ταραξίες, διαπραγματεύονται μαζί τους, κάνουν εκκλήσεις καλής συμπεριφοράς και ελπίζουν, αφελώς, ότι θα εισακουσθούν. Διαχρονικά, με ελάχιστες εξαιρέσεις, υπουργοί Δημόσιας Τάξης διετέλεσαν φαιδρά ή/και ανεπαρκή άτομα, των οποίων η κύρια μέριμνα δεν ήταν τόσο η προστασία της δημόσιας τάξης, όσο η προσωπική πολιτική προβολή. Εξέλαβαν τον ρόλο τους κυρίως ως σχολιαστή, σχεδόν ποτέ ως κυβερνήτη. Τα παραδείγματα είναι πολλά, διακομματικά, και διαχρονικά.
Ο κ. Πολύδωρας, υπουργός Δημόσιας Τάξης το 2007, είχε πει για τη βία των αντιεξουσιαστών στα Εξάρχεια: «Παιδιά μας είναι και αυτοί. […] Στρέφεται και σε αυτούς η σκέψη και η προσοχή μας». Ο κ. Παπουτσής, υπουργός Δημόσιας Τάξης το 2011, δικαιολογώντας την παθητικότητα της αστυνομίας έναντι νεαρών ταραξιών, δήλωσε συμπονετικά: «Προτιμώ σπασμένο μάρμαρο παρά σπασμένο κεφάλι, είτε παιδιού 13 χρονών είτε αστυνομικού». Ο κ. Πανούσης, αναπληρωτής υπουργός Δημόσιας Τάξης το 2015, σχολιάζοντας (φυσικά!) τις καταστροφές στη Νομική Αθηνών, παρατήρησε έμπλεος ανθρωπισμού: «Προφανώς [πρέπει να υπάρχει αστυνόμευση] και υπεράσπιση της περιουσίας. Το σέβομαι, αλλά εφόσον γίνεται η στάθμιση ανάμεσα σε αυτό, στα δύο ανοιχτά κεφάλια ή σε έναν νεκρό, με συγχωρείτε, αλλά εγώ πρέπει να φροντίσω να μη σκοτωθεί κανένας». Κάτι παρόμοιο έγραψε πρόσφατα στο κενολογικό πόρισμά της και η Επιτροπή Παρασκευόπουλου. Η «κατευναστική» πολυφωνία ενισχύθηκε με την αρμόδια υπουργό κ. Παπακώστα να δικαιολογεί την εξακρίβωση στοιχείων αστυνομικών από μέλη του «Ρουβίκωνα»! Αν δεν σέβεσαι τον ρόλο σου, όλα επιτρέπονται.
Τα θύματα της βίας
Ακόμα και μερικά θύματα της βίας δικαιολογούν ή αποφεύγουν να επικρίνουν τους θύτες τους. Την επίθεση που δέχθηκε φέτος η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Πειραιώς κ. Μπόση από κουκουλοφόρους τραμπούκους, σε ώρα μαθήματος, τη χαρακτήρισε «κοινωνική παρέμβαση»! «Σέβομαι την αναγνωρισιμότητά της και την ταυτότητά της», αποφάνθηκε για τον «Ρουβίκωνα» η καθηγήτρια της Φιλοσοφικής κ. Φουντοπούλου. Συγκινητική μεγαλοψυχία!
Ο κατευνασμός ως στρατηγική ουδέποτε αποδίδει – αντιθέτως αποθρασύνει. Κάθε φορά που οι Αρχές κατευνάζουν τους οργανωμένους ταραξίες δείχνουν αδυναμία. Σε ένα επαναλαμβανόμενο «παίγνιο», όπως αυτό μεταξύ Αρχών-οργανωμένων ταραξιών, η αδυναμία ενθαρρύνει τους ταραξίες να συνεχίζουν τη βίαιη συμπεριφορά τους στους επόμενους γύρους του «παιγνίου». Ο βραχυχρόνιος κατευνασμός για να αποφευχθεί η βία, καταλήγει, μακροχρόνια, σε περισσότερη βία. Πώς το έθεσε απαράμιλλα ο Τσόρτσιλ μετά τη συμφωνία του Τσάμπερλεϊν με τον Χίτλερ;
«Σου δόθηκε η επιλογή μεταξύ πολέμου και ατιμίας. Επέλεξες την ατιμία και θα έχεις πόλεμο». Αν θες να αποφύγεις τα «σπασμένα κεφάλια», πρέπει να δείχνεις ότι προετοιμάζεσαι γι’ αυτά. Στην υφιστάμενη κουλτούρα αστυνόμευσης αυτό είναι απίθανο. Γι’ αυτό η βία θα συνεχιστεί.
Για την παιδαριώδη αριστερά αυτά είναι ακατάληπτα. Τόσο ο λαϊκισμός της όσο και η χαζοχαρούμενη ελευθεριακότητά της δεν της επιτρέπουν να δει τη δημόσια τάξη με όρους απειλής άσκησης νόμιμης βίας, στο πλαίσιο του κράτους δικαίου. Τι τραγωδία να παραδίδεται η κρατική εξουσία στους ανώριμους αμφισβητίες της – πρέπει να την ασκήσουν!
Κηρύσσοντας τη λεγόμενη Πολιτιστική Επανάσταση τον Μάιο του 1966, ο Μάο κάλεσε τους νέους να εξεγερθούν για να προστατεύσουν την κομμουνιστική ιδεολογία από τα «αστικά στοιχεία». Τα καταστροφικά αποτελέσματα που ακολούθησαν είναι γνωστά. Για να επιβληθεί η ευταξία στα ελληνικά πανεπιστήμια, ο επί της Παιδείας λαϊκός κομισάριος Γαβρόγλου καλεί το «φοιτητικό κίνημα» να προστατεύσει την «ακαδημαϊκή ειρήνη» – να μετατραπεί, δηλαδή, σε λαϊκή πολιτοφυλακή. Ο μαοϊκός μεσσιανισμός είναι το κορυφαίο στάδιο του ιδεολογικού τσαρλατανισμού.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στα Πανεπιστήμια Κύπρου και Warwick.