Μεσημέρι Σαββάτου σε μια ηλιόλουστη Θεσσαλονίκη λίγο πριν από το lockdown και, διασχίζοντας την είσοδο του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού, δεν συναντώ παρά ελάχιστους επισκέπτες. Μέρα που είναι, οι Θεσσαλονικείς έχουν προτιμήσει την απλωσιά της Νέας Παραλίας και τα καφέ-εστιατόρια των πεζοδρόμων του κέντρου. Το τραπέζι που έχει κρατηθεί για το γεύμα μας με τον Σταύρο Ανδρεάδη είναι ίσως το πιο απομονωμένο στην ήσυχη αυλή του εστιατορίου του μουσείου. Φτάνω πιο νωρίς στο ραντεβού και για τους λόγους της φωτογράφισης, προτείνω στους συνεργάτες του να μετακινηθούμε σε ένα ελαφρώς πιο κεντρικό σημείο.«Ας μείνουμε εδώ», επιμένουν ευγενικά.
Ο Σταύρος Ανδρεάδης είναι ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα πρόσωπα της θεσσαλονικιώτικης κοινωνίας, και όχι μόνο λόγω της επιχειρηματικής του δραστηριότητας ως προέδρου του ομίλου Sani/Ikos. Μεταξύ πολλών άλλων υποστηρίζει έμπρακτα τους νέους καλλιτέχνες, έχει υιοθετήσει τον Κήπο των Γλυπτών και τον Κήπο της Μεσογείου στη Νέα Παραλία, επανατοποθέτησε στη θάλασσα το εμβληματικό «Φεγγαράκι στην Ακτή» του Παύλου Βασιλειάδη, ενώ πιο πρόσφατα δώρισε στην πόλη του τις περίφημες αιωνόβιες ελιές της οδού Αγγελάκη. Τυγχάνει όμως να είναι και ένας άνθρωπος χαμηλών τόνων. Η διακριτικότητα είναι, συνεπώς, ζητούμενο.
Ο τόπος της συνάντησής μας έχει ιδιαίτερο συμβολισμό για εκείνον. «Η Θεσσαλονίκη είναι η πιο βυζαντινή πόλη της Ελλάδας και το Μουσείο Βυζαντινού Πολιτισμού ένα στολίδι της, αλλά και ένας χώρος που έχει να πει πολλά για την ιστορία της. Εδώ έτυχε να συμβιώσουν πολλοί και διαφορετικοί άνθρωποι, κάτω από μια Οθωμανική Αυτοκρατορία που ευνοούσε τέτοιου είδους συνυπάρξεις. Δυστυχώς, ένα μέρος της κοινωνίας της φαίνεται να μην μπορεί να αποδεχθεί το παρελθόν και αυτό οδηγεί συχνά σε περίεργες συμπεριφορές ανθρώπων. Οταν η πόλη καταφέρει να αποκτήσει αυτή την αυτογνωσία, θα βρεθεί και πιο κοντά στην Ευρώπη», παρατηρεί.
Το βραβείο
Λίγες ημέρες νωρίτερα, τα βλέμματα της Ευρώπης είχαν στραφεί στη Θεσσαλονίκη και πιο συγκεκριμένα στο λαμπρότερο μνημείο της, το οποίο αποτυπώνει με τον πλέον σαφή τρόπο αυτή τη διαδρομή της πόλης στον χρόνο. Στις 7 Οκτωβρίου, η Ροτόντα φιλοξένησε, παρουσία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, την τελετή απονομής του νεοσύστατου βραβείου «Αυτοκράτειρα Θεοφανώ», που θα απονέμεται σε προσωπικότητες και οργανισμούς που προάγουν την ευρωπαϊκή ιδέα. Η ιδιότητα του Σταύρου Ανδρεάδη ως προέδρου της διοικούσας επιτροπής του Ιδρύματος Θεοφανώ, το οποίο συστάθηκε ειδικά για τους σκοπούς του βραβείου, υπήρξε και η αφορμή για τη συνάντησή μας. Τον ρωτώ λοιπόν εάν αυτό που έχουμε ανάγκη στην παρούσα συγκυρία για να νιώσουμε περισσότερο Ευρωπαίοι είναι ένα ακόμη βραβείο.
«Oλοι μας, και κυρίως οι νέοι, εξακολουθούμε να βλέπουμε ωφελιμιστικά τη σχέση μας με την Ευρώπη. Ταξιδεύουμε ελεύθερα, έχουμε κοινό νόμισμα, δεν υπάρχουν εμπόδια στο εμπόριο, αλλά απέχουμε από το να την αισθανθούμε σαν δεύτερη πατρίδα μας, παρότι εδώ και 70 χρόνια έχουμε κατορθώσει το πρωτοφανές: να σταματήσουν οι αιματηροί πόλεμοι και να συνεργαστούν έμπρακτα οι λαοί της. Σήμερα ο γιος μου πηγαίνει στην Μπρατισλάβα πολύ πιο εύκολα από ό,τι πήγαινα εγώ κάποτε στη Λάρισα. Αυτές είναι κατακτήσεις, που δεν πρέπει να υποτιμάμε. Ασφαλώς υπάρχουν δυσκολίες και απογοητεύσεις, αλλά ας μη χάνουμε τη μεγάλη εικόνα».
Το φετινό βραβείο δόθηκε ομόφωνα στο πρόγραμμα ανταλλαγής φοιτητών Erasmus, μέσα από το οποίο τα τελευταία 33 χρόνια περισσότεροι από 9 εκατομμύρια νέοι έχουν πραγματοποιήσει μέρος των σπουδών τους σε άλλη ευρωπαϊκή χώρα. Για την παραλαβή του προσκλήθηκε η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η οποία ωστόσο δεν μπόρεσε να ταξιδέψει στη Θεσσαλονίκη καθώς είχε έρθει σε επαφή με επιβεβαιωμένο κρούσμα COVID-19.
«Είναι θεμελιώδες να στοχεύουμε σε ανθρώπους και θεσμούς που βρίσκονται κοντά στο σήμερα. Το Erasmus βοηθά τους νέους της Ευρώπης να συνειδητοποιήσουν ότι ανήκουν σε έναν ενιαίο χώρο», λέει ο κ. Ανδρεάδης. Δεν είναι βέβαια κάτι καινούργιο το Erasmus, αλλά μια παλιά ιστορία, εδραιωμένη στο σύγχρονο ευρωπαϊκό θυμικό, επισημαίνω. «Μπορεί ένας οργανισμός να υπάρχει για πολλά χρόνια, αλλά να έχει έρθει τώρα η ώρα να τον τιμήσεις για το έργο του. Eνα βραβείο πρέπει να δίνεται σε προσπάθειες που έχουν δώσει δείγματα γραφής», σημειώνει.
Εμπνευστές του βραβείου, μια ομάδα Ευρωπαίων του πνεύματος και της πολιτικής, με πρωτεργάτη τον επίτιμο πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και πρώην πρωθυπουργό του Βελγίου, Χέρμαν βαν Ρομπέι. «Η απόφαση να απονέμεται κάθε χρόνο στη Θεσσαλονίκη και συγκεκριμένα στη Ροτόντα εκφράζει την ανάγκη της Ευρώπης να ανατρέξει στις κοινές ιστορικές ρίζες και αξίες της. Αναγνωρίζει επίσης τον καίριο ρόλο του πρώην ανατολικού ρωμαϊκού τόξου και στη συνέχεια του Βυζάντιου και των λαών που έζησαν σε αυτό στη δημιουργία της». Για τη διασφάλιση της αξιοπιστίας του, το Ιδρυμα Θεοφανώ διαθέτει δύο όργανα: τη συμβουλευτική επιτροπή, που στελεχώνεται από 14 προσωπικότητες –πρώην αρχηγούς κρατών, υπουργούς κ.ά.–, η οποία προτείνει κάθε χρόνο τρεις υποψηφίους, και τη διοικούσα επιτροπή –αποτελούμενη από οκτώ μέλη, εκ των οποίων οι πέντε είναι Ελληνες– που επιλέγει κατά την κρίση της
τον βραβευόμενο.
«Θα ήθελα να αναφέρω τους συμπολίτες μας που βρέθηκαν μαζί μου σε αυτή την πρωτοβουλία: τον Βαγγέλη Γεροβασιλείου, τον Κώστα Γλεούδη, τον Νίκο Ευθυμιάδη, τον Βάσσο Κωνσταντινίδη, τον Γιώργο Μυλωνά και τον Δώρη Οικονόμου. Το βραβείο “Aυτοκράτειρα Θεοφανώ” είναι ένα σημαντικό ευρωπαϊκό βραβείο με επίκεντρο την Ελλάδα. Ονειρεύομαι να είναι και ένα βραβείο που να αφορά το σήμερα, τιμώντας ανθρώπους και οργανισμούς που πρωτοπορούν σε θέματα που θα βρούμε μπροστά μας τα επόμενα χρόνια: η περιβαλλοντική κρίση, η διείσδυση της τεχνητής νοημοσύνης, η πληθυσμιακή έκρηξη στην Αφρική είναι κάποια από αυτά…».
Μόνο μέσα από συνέργειες πηγαίνουν μπροστά οι κοινωνίες
Μετά την Ευρώπη, αργά ή γρήγορα, η κουβέντα έρχεται στα του οίκου μας. Αεικίνητος και πολυπράγμων, ο Σταύρος Ανδρεάδης έχει πάντα στο μυαλό του την πόλη του, τόσο με την ιδιότητα του προέδρου της Πολιτιστικής Εταιρείας Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδας (ΠΕΕΒΕ) όσο και μεμονωμένα, ως ενεργός πολίτης.
«Η Θεσσαλονίκη συχνά παρουσιάζει μιαν εικόνα αντιφατική. Γίνονται αξιόλογα πράγματα, που στη συνέχεια, συχνά, τα βλέπουμε να εγκαταλείπονται, να απαξιώνονται και να καταστρέφονται. Εδώ και κάποια χρόνια άρχισα, λοιπόν, να παρεμβαίνω σε δημόσιους χώρους της πόλης, με την έγκριση του δήμου, και αυτό εξελίχθηκε σε μια μεγάλη αγάπη μου. Παρατηρώ πόσο πολύ αλλάζει η συμπεριφορά των ανθρώπων όταν βρίσκονται σε ένα καλαίσθητο και πολιτισμένο περιβάλλον. Η ευθύνη μας ως πολίτες δεν πρέπει να αρχίζει και να τελειώνει στο να ασκούμε το εκλογικό μας δικαίωμα. Οι γιαγιάδες μας κάποτε σκούπιζαν το πεζοδρόμιο έξω από το σπίτι τους και άσπριζαν τα δέντρα στον απέναντι δρόμο. Αυτό θα πει κοινωνική ευαισθησία. Τώρα, την εποχή της υποτιθέμενης ευημερίας, αμπαρώσαμε τις πόρτες και πετάμε τα σκουπίδια μας έξω. Περιφρονούμε τον δημόσιο χώρο».
Στην ίδια φιλοσοφία απαντούν και άλλες δράσεις, όπως η έκδοση «Θεσσαλονικέων Πόλις», η απόφαση της ΠΕΕΒΕ για την οικονομική στήριξη του λογοτεχνικού περιοδικού «Εντευκτήριο» –από τα μακροβιότερα στο είδος τους στην Ελλάδα το οποίο εκδίδεται στη Θεσσαλονίκη–, αλλά και η πλατφόρμα πολιτιστικής δικτύωσης Mataroa project, που στόχο έχει να προβάλει διεθνώς το έργο Ελλήνων καλλιτεχνών.
«Οι δραστηριότητες που ανοίγονται προς ένα ευρύτερο σύνολο, μου προσφέρουν μια υπαρξιακή εσωτερική ηρεμία. Θέλω να είμαι κοντά στους νέους και στην κοινωνία. Αρκετές φορές, βέβαια, αυτό αντιμετωπίζεται με σχετική καχυποψία, αρχικά γιατί ο κόσμος θεωρεί πως ο επιχειρηματίας είναι εξ ορισμού ένας μονοδιάστατος άνθρωπος, που ό,τι κάνει το κάνει για να ωφεληθεί ο ίδιος».
Τι τους απαντάτε, πώς τους προσεγγίζετε, τον ρωτάω. «Τους μιλάω με ειλικρίνεια. Τους εξηγώ ότι τέλειος δεν είναι κανένας. Οτι ούτε εγώ είμαι καλύτερος από εσάς ούτε εσείς καλύτεροι από μένα. Ολοι κουβαλάμε τις περγαμηνές αλλά και τις αδυναμίες μας, που συχνά προσπαθούμε να τις κρύψουμε. Αλλά η ουσία είναι πως οι κοινωνίες έχουν ανάγκη από συνέργειες. Και τελικά μόνον έτσι πηγαίνουν μπροστά, χάρη στις πρωτοβουλίες, μικρές ή μεγάλες, των ανθρώπων που
τις απαρτίζουν…».
Η Θεοφανώ
Πόσο μας αφορά ένα βραβείο που φέρει το όνομα μιας άγνωστης στο ελληνικό κοινό αυτοκράτειρας του 10ου αιώνα; «Γεννημένη στην Κωνσταντινούπολη, η Θεοφανώ ήταν ανιψιά του Ιωάννη Α΄ του Τσιμισκή. Το 972 παντρεύτηκε τον Οθωνα Β΄, διάδοχο της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, και μετά τον θάνατό του ανέλαβε την εξουσία. Το μνήμα της βρίσκεται σήμερα στον καθεδρικό της Κολωνίας, όπου μάλιστα τιμάται ως σημαντική προσωπικότητα. Υπήρξε μια φωτισμένη ηγέτις, που μεταλαμπάδευσε τον πολιτισμό του Βυζαντίου στη Σαξονία. Την αποκαλούσαν μαλθακή, γιατί έκανε μπάνιο κάθε μέρα. Εισήγαγε επίσης τη χρήση του πιρουνιού στη Δυτική Ευρώπη, αφού μέχρι τότε οι άνθρωποι έτρωγαν με τα χέρια. Με το έργο της δημιούργησε μια γέφυρα κατανόησης και προσέγγισης μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Συμβολίζει δηλαδή με τον πλέον επιτυχή τρόπο όλα αυτά στα οποία θέλει να στοχεύσει το συγκεκριμένο βραβείο».
Η συνάντηση
Συναντηθήκαμε στο «Β», το all-day bar restaurant του Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού στη Θεσσαλονίκη. Ο καιρός ήταν καλός, οπότε καθίσαμε έξω. «Αυτός ο χώρος αποπνέει μιαν ηρεμία. Σου επιτρέπει να συζητήσεις ήσυχα και να περάσεις μερικές στιγμές χωρίς ένταση», εξήγησε, φτάνοντας στο ραντεβού μας. Πρότεινε να αναλάβει εκείνος την παραγγελία και συμφώνησα. Μοιραστήκαμε ταρτάρ από φρέσκο ψάρι ημέρας με αρωματικά βότανα και κόλιανδρο, σαλάτα από σπανάκι, ψητές πιπεριές, ζεστό κατσικίσιο τυρί σεβρ, μπέικον και αυγό, και ριζότο με μανιτάρια και τρούφα. Ηπιαμε από ένα ποτήρι Μαλαγουζιά Κτήμα Αλφα. Δεν δέχθηκε κουβέντα για τον λογαριασμό: «Είστε φιλοξενούμενη στην πόλη μου», είπε.
