Κάθε φορά που ένας καινούργιος ασθενής μπαίνει στη μονάδα COVID-19, τον ρωτάει ποιος είναι ο αγαπημένος του τραγουδιστής. Κι όταν θα έρθει η ώρα να μοιράσει το φαγητό, θα περάσει το κατώφλι του δωματίου του χορεύοντας και τραγουδώντας, με τον δίσκο στα χέρια. «Kάποιοι δεν έχουν κουράγιο να φάνε μόνοι τους και πρέπει να τους ταΐσω. Αλλοι δεν μπορούν ούτε να μιλήσουν, συχνά όμως τους βλέπω να κουνάνε ένα δαχτυλάκι τους, έστω, στον ρυθμό του τραγουδιού μου και η χαρά μου δεν περιγράφεται. Είναι δύσκολη ισορροπία να καταφέρεις να εμψυχώσεις κάποιον που παλεύει για τη ζωή του χωρίς να νομίσει ότι τον λυπάσαι και προσπαθείς να του δώσεις ψεύτικη παρηγοριά», λέει.
Ελένη Γραμματοπούλου, πτυχιούχος Φιλοσοφικής και σχολής τουριστικών επαγγελμάτων, τραπεζοκόμος στο Νοσοκομείο «Παπανικολάου» της Θεσσαλονίκης. Πριν από τη βάρδιά της –«πριν βάλω τη στολή του… αστροναύτη, δηλαδή»– ανεβαίνει στον Χορτιάτη, στο καταφύγιο ζώων της οργάνωσης «Αδέσποτος Πλανήτης» που η ίδια ίδρυσε το 2015. Δεν είχε προηγούμενη εμπειρία με τα τετράποδα, απέκτησε όμως κίνητρο. «Μια αδέσποτη σκυλίτσα πέθανε από φόλα και βρήκα το κουτάβι της σε άθλια κατάσταση. Δεν θα επιβίωνε μόνο του. Επρεπε να το σώσω και να του βρω μια οικογένεια. Και το ένα ταλαιπωράκι, έτσι τα αποκαλώ, έφερε το άλλο…».
Κάθε μέρα, λοιπόν, η ίδια και οι υπόλοιποι εθελοντές καθαρίζουν τους χώρους του «Αδέσποτου Πλανήτη», φροντίζουν τα σκυλιά, τα ταΐζουν, τα πάνε βόλτα, τους προσφέρουν τα χάδια που τόσο λαχταρούν. Τον χειμώνα, όταν το χιόνι στην περιοχή συχνά ξεπερνά σε ύψος τα 50 εκατοστά, όταν το νερό παγώνει και το καταφύγιο δεν είναι προσβάσιμο με αυτοκίνητο, ανεβαίνουν με τα πόδια, έχοντας στην πλάτη τσουβάλια με τροφή και δοχεία με νερό. Από τη μια οι άνθρωποι, σε ένα νοσοκομείο, κι από την άλλη τα ζώα, σε ένα καταφύγιο. Κοινός παρονομαστής στη ζωή της Ελένης η ενσυναίσθηση και η προσφορά.
Το «συσσίτιο»
Αντίστοιχο είναι το πρόγραμμα, στην Αθήνα, του Διονύση Τσαντίνη, μπασοβαρύτονου, συνεργάτη της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Κάθε μέρα, ο Διονύσης και η Μέλη, η σκυλίτσα του –συχνά τους ακολουθεί και ο τρίχρονος γιος του, ο Μάξιμος–, ταΐζουν περισσότερες από 30 γάτες στη γειτονιά τους, στα νότια προάστια. Η Κοντοουρίτσα, η Βούλα, ο Φίφης, ο Νιαούρης, ο Μίστερ Μπιγκ, η Λεμονιά και ο Χάμφρεϊ (όλα τα ζώα έχουν όνομα) τους περιμένουν με ανυπομονησία.
«Οι περισσότεροι άνθρωποι ίσως ρίξουν λίγο από το φαγητό που θα περισσέψει στο πιάτο τους στο χαριτωμένο γατάκι μιας ταβέρνας, αλλά δεν θα δουν –ή θα κάνουν ότι δεν είδαν– το τυφλό ζώο, το άρρωστο, το παράλυτο, το τρίποδο, το εγκαταλελειμμένο, αυτό που ψυχορραγεί στη μέση του δρόμου χτυπημένο από αυτοκίνητο ή έχοντας φάει φόλα. Εμείς έχουμε αποφασίσει κάτι δύσκολο – και πρακτικά, και ψυχολογικά: ότι δεν θα στρέφουμε το βλέμμα μας αλλού», λέει ο Διονύσης. Για αυτό τον λόγο, ο ίδιος, η σύζυγός του Φαίη Βολόρου και μερικοί ακόμα παθιασμένοι εθελοντές ίδρυσαν τη SCARS (Second Chance Animal Rescue Society), ένα αναγνωρισμένο φιλοζωικό σωματείο, που στόχο έχει αυτό το οποίο φανερώνει το όνομά του: να δίνει μια δεύτερη ευκαιρία στα «αόρατα» ζώα.
«Εξαρτώνται από εμάς»
Δεν είναι ανέφελη η ζωή του εθελοντή. Ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες, ο πήχυς της δυσκολίας ανέβηκε πιο πολύ. Το επιχείρημα «Γιατί ασχολείστε με τα ζώα; Εδώ πεθαίνουν άνθρωποι», που ακουγόταν ήδη προ κορωνοϊού, τώρα χρησιμοποιείται ολοένα και περισσότερο, όπως επιβεβαιώνει η Ελένη Γραμματοπούλου. Τι απαντά η ίδια σε όσους την επικρίνουν για τη φιλοζωία της; «Δεν μπορούμε να εγκαταλείψουμε τα ζώα. Εξαρτώνται από εμάς. Είμαστε εδώ, λοιπόν, και για ανθρώπους και για ζώα, 365 μέρες τον χρόνο. Ο εθελοντισμός είναι ενασχόληση παντός καιρού!».
«Είναι μόνιμη αυτή η επωδός», συμφωνεί ο Διονύσης Τσαντίνης. «Πάντα κάτι άλλο θα βάλουν μερικοί στη ζυγαριά απέναντι στα αδέσποτα: τους πρόσφυγες, τους ανέργους, τώρα τους ασθενείς στις εντατικές. Στην αρχή θύμωνα. Με τα χρόνια έμαθα να κρατώ την ψυχραιμία μου. Τους εξηγώ ότι όποιος βοηθάει τα ζώα είναι πολύ πιο πιθανό να βοηθήσει και έναν άνθρωπο που έχει ανάγκη, από έναν άλλο που θα αδιαφορήσει και απλώς τον κρίνει εκ του ασφαλούς. Το δικό μου αντεπιχείρημα είναι ότι δεν υπάρχει δίλημμα: φιλόζωος σημαίνει και φιλάνθρωπος».
Ο κορωνοϊός δημιούργησε σοβαρά πρακτικά προβλήματα στις φιλοζωικές οργανώσεις. «Ακόμα κι αυτά που θεωρούσαμε δεδομένα –ότι δηλαδή μπορούσαμε να πάμε πέντε ή δέκα χιλιόμετρα μακριά από το σπίτι μας για να φροντίσουμε τα ζώα μιας γατοαποικίας– δεν είναι εφικτά σε συνθήκες lockdown και με απαγόρευση της κυκλοφορίας», εξηγεί ο Διονύσης.
Κι έπειτα, είναι και η οικονομική διάσταση. Η σίτιση, η περίθαλψη, οι στειρώσεις, η ηλεκτρονική σήμανση των αδέσποτων συνεπάγονται ένα σημαντικό ποσό σε μηνιαία βάση. Τα φιλοζωικά σωματεία σε όλη τη χώρα έπαιρναν μια «βαθιά ανάσα» με τα μπαζάρ τους, κάθε Πάσχα και Χριστούγεννα. Το 2020 κανένα μπαζάρ δεν πραγματοποιήθηκε. «Και επιπλέον, πολλοί από όσους μας στήριζαν, από το υστέρημά τους, έμειναν άνεργοι ή βρίσκονται σε αναστολή. Οπότε, όσοι είμαστε τυχεροί και έχουμε μια δουλειά, βάζουμε χρήματα από τους μισθούς μας για τις ανάγκες του “Αδέσποτου Πλανήτη”», τονίζει η Ελένη.
«Συχνά δανειζόμαστε…»
Ο Διονύσης, ως εργαζόμενος στον πολιτισμό, δεν είναι το ίδιο τυχερός: «Με τις περισσότερες παραστάσεις στις οποίες συμμετείχα να έχουν ακυρωθεί, με πρόβες που έγιναν αλλά έτσι κι αλλιώς δεν τις πληρωνόμαστε, με τη δουλειά της Φαίης, στη διοργάνωση γάμων, να έχει επίσης πληγεί, περνάμε δύσκολα. Tα βάρη πέφτουν στους ώμους μας. Δεν μπορούμε όμως να αφήσουμε 500 ζώα να πεινάσουν. Οι εθελοντές της SCARS στερούμαστε πολλά, συχνά δανειζόμαστε, ώστε να είμαστε συνεπείς σε αυτό που έχουμε ξεκινήσει».
Ερχόμαστε στον κόσμο με την αποστολή να είμαστε χρήσιμοι
Ο μέσος όρος ζωής ενός αδέσποτου δεν ξεπερνά, στην καλύτερη περίπτωση, τα δύο χρόνια. Και είναι γεμάτα κινδύνους και απειλές: αρρώστιες, αυτοκίνητα, δηλητηριάσεις, κακοποίηση. Η Ελένη Γραμματοπούλου δεν είναι αιθεροβάμων. «Οσο κι αν το θέλουμε, όσο κι αν το ονειρευόμαστε, ξέρουμε ότι δεν μπορούμε να μαζέψουμε όλα τα ζώα από τους δρόμους και να τα σώσουμε. Είμαστε υποχρεωμένοι, λοιπόν, να δίνουμε προτεραιότητα σε όσα έχουν μεγαλύτερη ανάγκη. Επίσης, καταλαβαίνουμε ότι υπάρχουν αρκετοί συμπολίτες μας που για διάφορους λόγους –είτε γιατί τα φοβούνται, είτε γιατί τα σιχαίνονται, είτε γιατί σκέφτονται τη δέσμευση– δεν θέλουν ένα τετράποδο στη ζωή τους. Δεν τους κατηγορούμε, δεν τους παίρνουμε από τα μούτρα. Σεβόμαστε την επιθυμία τους. Φτάνει να μην τους κάνουν κακό. Αυτή είναι η “κόκκινη γραμμή”. Εμείς, από την άλλη ανήκουμε σε διαφορετική… κατηγορία. Κάθε άνθρωπος –το πιστεύω ακράδαντα– έρχεται σ’ αυτόν τον κόσμο με μια αποστολή: να είμαστε χρήσιμοι. Σε μένα και τους συνεθελοντές μου έτυχε η αποστολή να φροντίζουμε τα αδέσποτα», λέει.
«Και να προσπαθούμε να εμφυσήσουμε την αγάπη μας για αυτά σε άλλους, ειδικά στους νέους. Κάθε χρόνο δεχόμαστε χιλιάδες επισκέψεις από προσκόπους, μαθητές, ακόμα και ξένους φοιτητές που έρχονται στη Θεσσαλονίκη μέσω του προγράμματος Erasmus του Πανεπιστημίου Μακεδονίας».
«Εχεις δικαίωμα να μη χαϊδέψεις, να μην ταΐσεις, να μην ποτίσεις ένα ταλαιπωρημένο ζώο που θα βρεθεί στον δρόμο σου. Να το προσπεράσεις, ναι, αν το αντέχει η συνείδησή σου. Αλλά όχι να του φερθείς βάναυσα», συμπληρώνει ο Διονύσης Τσαντίνης. «Επίσης, όσοι είναι κηδεμόνες σκύλου ή γάτας, οφείλουν να δείχνουν υπευθυνότητα. Να στειρώνουν τα ζώα τους περιορίζοντας έτσι τις ανεξέλεγκτες γέννες και χαρίζοντάς τους περισσότερα χρόνια και ποιότητα ζωής· να τα εμβολιάζουν και να τα τσιπάρουν». Ακούγονται αυτονόητα όλα αυτά αλλά δυστυχώς δεν είναι…
«Εχουν δικαιώματα…»
«Τι είναι για σένα φιλοζωία;», ρωτώ την Ελένη. «Να περπατάς στον δρόμο, να βλέπεις ένα αδέσποτο πεινασμένο, κοκαλιάρικο, εξουθενωμένο, που στέκεται με δυσκολία στα πόδια του, να το παίρνεις αγκαλιά, να το κάνεις να νιώσει ασφάλεια στα χέρια σου, να το ταΐζεις, να το πηγαίνεις στον κτηνίατρο και να το βοηθάς με όλους τους τρόπους που μπορείς – ακριβώς όπως θα έκανες και για έναν άνθρωπο που θα ζητούσε τη βοήθειά σου. Και να θυμάσαι κάτι πολύ σημαντικό: ότι τα ζώα δεν μπορούν να μιλήσουν…».
Στο ίδιο ερώτημα απάντησε και ο Διονύσης: «Φιλοζωία είναι να γίνομαι η φωνή όσων δεν έχουν φωνή, να προσφέρω στα ζώα μια ζωή με αξιοπρέπεια και να διεκδικώ για αυτά ένα καλύτερο αύριο – ειδικά για όσα έχουν την ατυχία να ζουν στον δρόμο. Φιλοζωία είναι να σέβομαι όλα τα πλάσματα και να αναγνωρίζω ότι έχουν δικαιώματα και ανάγκες…».
Υπεύθυνες υιοθεσίες
Από τα χέρια των εθελοντών της SCARS και τα σπίτια τους (σε προσωρινές φιλοξενίες, που μπορεί να διαρκέσουν και χρόνια, μέχρι να υιοθετηθούν) έχουν περάσει εκατοντάδες ζώα: γάτες, σκύλοι, ακόμα και γαϊδούρια και κατσικάκια. Ο «Αδέσποτος Πλανήτης» προωθεί σε υπεύθυνες υιοθεσίες περίπου 60 αδέσποτα κάθε χρόνο. Οταν ένα ζώο που οι εθελοντές έχουν «αναστήσει» με κόπους και προσωπικές θυσίες φεύγει για το παντοτινό του σπίτι, τα συναισθήματα είναι γλυκόπικρα. «Δεν τα αποχωριζόμαστε εύκολα. Αυτό που εγώ λέω, για να παρηγορηθώ, είναι πως όταν γίνεται μια υιοθεσία, ανοίγει θέση για ένα άλλο ζώο», λέει ο
Διονύσης. «Τα συμπονούμε αυτά τα ζώα, στενοχωριόμαστε με τα βάσανά τους. Είναι μεγάλη χαρά κάθε υιοθεσία. Με το που θα πάρει ο νέος τους κηδεμόνας έναν σκύλο ή μια γάτα από κοντά μας, βέβαια, θα ρίξουμε κι ένα κλάμα. Χαρμολύπη…».
Η συνάντηση
Η Ελένη ήταν χαρούμενη τη μέρα που της τηλεφώνησα. Μια 97χρονη νίκησε τον κορωνοϊό και βγήκε από τη μονάδα COVID-19 του Νοσοκομείου «Παπανικολάου». «Οσοι παίρνουν εξιτήριο, συνήθως ζητούν να δουν το πρόσωπό μου. “Θέλω να θυμάμαι εσένα που μας τραγουδούσες και μας χόρευες”, λένε. Στέκομαι, λοιπόν, μακριά, κατεβάζω για ελάχιστα δευτερόλεπτα τη μάσκα και τους χαμογελάω. Κάτι τέτοιες στιγμές μας παρηγορούν για τις απώλειες που βιώνουμε. Ενας 52χρονος, ο Δημήτρης, είχε αποφασίσει να υιοθετήσει ένα σκυλάκι από το καταφύγιο, μόλις θα γινόταν καλά. Σε έξι μέρες πέθανε…».
Με τον Διονύση μιλήσαμε επίσης τηλεφωνικά, λόγω των συνθηκών, στη διάρκεια ενός… γατοσυσσιτίου, με την τετράπoδη Μέλη. «Τα ζώα μού έχουν μάθει πολλά όλα αυτά τα χρόνια που τα φροντίζω», μου είπε. «Κυρίως να βλέπω τα θετικά στοιχεία κάθε κατάστασης και την καλή πλευρά των ανθρώπων γύρω μου – άρα και να συμβιώνω καλύτερα μαζί τους…».