Στο μεγαλύτερο μέρος της συνέντευξης, η μόνη ερώτηση που άρθρωνα ήταν: «Και μετά;» Παρακολουθούσα ως ακροάτρια τη ζωή της, η αφήγηση δεν έχασε ούτε στιγμή τη δύναμη των εναλλαγών, τοπίων και ανθρώπων, τον πλούτο των συναντήσεων. Κάθε ιστορία που διηγείται η Δάφνη Οικονόμου είναι μια διαδρομή με πολλά μονοπάτια που κι αυτά οδηγούν αλλού, συνδέονται και με πρόσωπα που επηρέασαν την πορεία της ανθρωπότητας. Oπως το ζεύγος Αλεξάντερ και Αμαλία Φλέμινγκ. Το βραβείο Νομπέλ του σερ Αλεξάντερ, του επιστήμονα που ανακάλυψε την πενικιλίνη, βρίσκεται στο σπίτι της στην Τσακάλωφ. Ενα σπίτι που κλείνει μέσα του πολλούς κόσμους, στα έργα του Μιχάλη Οικονόμου, στις ακουαρέλες του Ανδρέα Βουρλούμη, στα γλυπτά του Γιάννη Παππά, σε αντικείμενα από ταξίδια, έπιπλα από διαφορετικές εποχές, βιβλία, πολλές φωτογραφίες.
Η Δάφνη Οικονόμου, μητέρα τριών παιδιών –έχασε το τρίτο, τον Θέμο, που έπασχε από βαριά αναπηρία, σε ηλικία 17 ετών–, είναι η ιδρύτρια και εμψυχώτρια, πρόεδρος της «Πόρτας Ανοιχτής» (θέλει όλο και λιγότερο να αναφέρεται ως Εταιρεία Προστασίας Σπαστικών). Με την Εταιρεία διατηρεί μια σχέση αδιάλειπτη από το 1972. «Είχα μια μακριά ζωή πολύ ενδιαφέρουσα, με μεγάλη ποικιλία, σε διαφορετικές χώρες και με υπέροχους ανθρώπους. Και νομίζω ότι όλα ξεκίνησαν από το γεγονός ότι έτυχε να γεννηθώ στις Ινδίες, που ήταν μια εμπειρία αλησμόνητη», συνοψίζει η ίδια από την αρχή της συζήτησής μας.
– Ποια είναι η μνήμη από την περίοδο της Ινδίας στην οποία επιστρέφετε;
– Τα βουνά, αναμφισβήτητα. Γύρω στον Μάρτιο, Απρίλιο άρχιζε να διαλύεται το σύμπαν λόγω φοβερής ζέστης και ανεβαίναμε όλοι στα βουνά. Και εκεί ήταν ένας παράδεισος. Hταν κάτι υπέροχα βουνά που λέγονταν Νίλγκιρι –σημαίνει «γαλάζια βουνά»–, στην περιοχή Ουτακαμόντ. Kάθε επτά χρόνια έβγαινε ένα μπλε λουλουδάκι, σαν αυτό που υπάρχει στις Aλπεις. Ειλικρινά ήταν ένα θέαμα απίστευτο.
– Σε ηλικία 8 χρόνων φεύγετε με τη μητέρα σας, με δυο βαλίτσες, αφήνοντας πλούτη πίσω σας…
– Απόλυτα… Πώς είναι το «Οσα παίρνει ο άνεμος»; Ετσι ήταν οι Ινδίες εκείνη την εποχή, και «τα πήρε ο άνεμος» βεβαίως. Δεν ήταν δηλαδή μια ρεαλιστική κατάσταση. Φεύγουμε με ένα στρατιωτικό αεροπλάνο το οποίο πήγαινε στην Παλαιστίνη.
– Μέσω Παλαιστίνης και μετά Αιγύπτου, φθάνετε στην Αθήνα το 1945.
– Ναι, στο σπίτι της γιαγιάς, εδώ στην Τσακάλωφ, ένα νεοκλασικό με τρία πατώματα. Επάνω έμενε ο θείος μου, ο Ανδρέας Βουρλούμης, με τη γυναίκα του την Υπατία και τα παιδιά τους, τον Παναγή, την Ειρήνη και την Ελένη… Οι Βουρλουμαίοι είχαν πολύ ανοιχτό σπίτι, βάζανε πάντα δύο θέσεις παραπάνω στο τραπέζι γιατί όλο και κάποιος θα έμπαινε. Χρήματα δεν υπήρχαν, γιατί ο παππούς τα είχε χάσει στον πόλεμο. Ομως ήταν πολύ ευτυχισμένα χρόνια, διότι μπορώ να πω ότι είχα μεγάλη ελευθερία.
– Σε δύο χρόνια ξαναφεύγετε και πάτε Λονδίνο με τη μητέρα σας.
– Στην Αγγλία δεν είχαμε πουθενά να μείνουμε. Λεβεντιά η μάνα μου, όμως. Ψάξανε διάφοροι φίλοι, βοήθησαν και βρήκαμε αυτό το υπέροχο σπίτι στο 81 της Cadogan square, όπου αρχίζει η δεύτερη φάση της ιστορίας που γράφω και στο βιβλίο μου («Στο 81», μτφρ. Αθηνά Κακούρη, εκδ. Καλειδοσκόπιο, 2017). Η μητέρα μου ανοίγει το σπίτι της σε όποιον Ελληνα ερχόταν, σε μια εποχή που έρχονται πολλοί Ελληνες. Διότι υπήρχε ένα πολύ φωτισμένο British Council με τον Ράνσιμαν επικεφαλής, που βοηθούσε σε αυτό. Ηρθαν ο Τσαρούχης, ο Ελύτης, ο Τάκης ο Χορν, ο Σεφέρης ήταν έτσι κι αλλιώς εκεί. Οποιον σκεφτείς μπορώ να σου πω ότι πέρασε από το Λονδίνο εκείνη την εποχή… και όλοι από το σπίτι μας.
– Ποιον θυμάστε με πιο έντονα χρώματα ως παρουσία;
– Ερωτευτήκαμε όλοι, μα όλοι, τον Τάκη τον Χορν. Εγώ ήμουνα δεκατριών ετών, η μάνα μου κατάφερε να μην ερωτευτεί! Ηταν ο πιο γοητευτικός, ο πιο αξιαγάπητος. Να σας πω, τον Σεφέρη τον έβρισκα βαρύ και ασήκωτο…
Ο Φλέμινγκ
Η γνωριμία με τον σερ Αλεξάντερ Φλέμινγκ και την Αμαλία είναι από μόνη της ένα κεφάλαιο, που προϋποθέτει πολύ χώρο για να αναπτυχθεί. Στην πρώτη της συνάντηση με τον Αλεξάντερ Φλέμινγκ χρειάστηκε να τη συνοδεύσει στο νοσοκομείο της περιοχής γιατί στη διάρκεια ενός γεύματος άνοιξε η μύτη της. Θυμάται ότι αυτός, ο νομπελίστας, συστήθηκε απλώς ως «doctor Fleming» και περίμεναν τη σειρά τους για τις πρώτες βοήθειες.
– Και μετά;
– Λοιπόν, μετά, γίναμε πολύ φίλοι. Δεν ξέρω γιατί. Ισως γιατί ήμουν μικρή. Δεν τον ρώταγα πράγματα όλη την ώρα. Ημουν πιο Αγγλίδα από ό,τι ήταν όλη η παρέα, ήμουν πιο κοντά στη δική του κουλτούρα. Πηγαίναμε στην εξοχή όλοι μαζί, για ψάρεμα, φυτεύαμε λουλούδια, ήταν πολύ κοντά στη φύση ο άνθρωπος αυτός. Και πλησιάζει ο γάμος τους. Επρόκειτο να τους παντρέψει ένας σπουδαίος καθηγητής, ο οποίος δεν μπόρεσε να έρθει. Και την προηγούμενη βραδιά, ίσως δυο μέρες πριν, παίρνει τηλέφωνο η Αμαλία και μου λέει: θέλεις να παίξεις αυτό τον ρόλο; Ημουν η κουμπάρα τους, 15 ετών.
– Θεωρείτε ότι έχετε περάσει μια ζωή περιπετειώδη;
– Ναι, διότι όταν σκέφτομαι ότι για πάρα πολλά παιδιά της ηλικίας μου και της παρέας μου η ζωή τους ήταν κάπου μεταξύ Κολωνακίου και Κηφισιάς, εγώ ήμουν σαν αδέσποτη, με ένα πόδι στις Ινδίες, ένα πόδι στην Αγγλία και ένα στην Ελλάδα.
Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ
Ο γιος μας ήταν ένα θαυμάσιο πλάσμα – έκανε σε όλους μας καλό
Το 1965 η Δάφνη και ο Κώστας Οικονόμου αποκτούν το τρίτο παιδί τους, τον Θέμο (έχουν προηγηθεί ο Γιώργος και η Μαριάννα), που γεννήθηκε πρόωρα, ένα μήνα, και προσβλήθηκε από πυρηνικό ίκτερο. Σώθηκε, αλλά με πολύ σοβαρά κινητικά προβλήματα. «Καταλάβαινε τα πάντα, είχε ένα μυαλό απίστευτο, επικοινωνούσε απολύτως, γελούσε, χαιρόταν, ήταν θαυμάσιο πλάσμα πραγματικά. Ηταν μια ευλογία. Και έκανε σε όλους μας καλό ο Θέμος. Γίναμε άλλοι άνθρωποι όλοι, νομίζω», λέει η κ. Οικονόμου. «Eφυγε από τη ζωή, γιατί; Πολλά από αυτά τα παιδάκια έχουν προβλήματα αναπνευστικά, που εκείνος δεν είχε. Απλώς σταμάτησε η καρδιά του μες στη νύχτα. Δεκαεπτά ετών. Και τότε καταλάβαμε όλοι τόσο καθαρά ότι το να έχεις ένα ανάπηρο παιδί δεν είναι τίποτα μπροστά στο να χάσεις το παιδί σου. Αυτή είναι η τραγωδία. Αυτή είναι η απόλυτη τραγωδία».
Oταν γεννήθηκε ο Θέμος, η Δάφνη Οικονόμου αισθάνθηκε, μαζί με τον γιατρό Σπύρο Δοξιάδη, ότι χρειάζεται να κάνουν κάτι για τα παιδιά με εγκεφαλική παράλυση. «Και έτσι ιδρύσαμε την Εταιρεία Προστασίας Σπαστικών και ήμασταν σε τρία δωμάτια στο Παγκράτι. Πολύ φτωχικά, αρχίσαμε σιγά σιγά να χτίζουμε, να βλέπουμε πού υπάρχουν τα κενά. Και το πρώτο κενό είναι ότι ανακαλύψαμε ότι τα παιδιά με εγκεφαλική παράλυση, ή γενικά τα ανάπηρα παιδιά, δεν παίζουν. Κάπως δεν είχε σκεφτεί ο κόσμος ότι το παιδί αυτό δεν μπορεί να κάνει φυσικοθεραπεία από το πρωί έως το βράδυ ή έστω να μαθαίνει γράμματα. Παίζει κάποτε. Και κάναμε προγράμματα ψυχαγωγίας, τα πρώτα προγράμματα ψυχαγωγίας στην Ελλάδα πρέπει να πω. Αυτό το στοιχείο της ψυχαγωγίας το κρατάμε σε οτιδήποτε κάνουμε στην εταιρεία».
Στις αρχές του 2000 εγκαινιάζεται το Πρότυπο Κέντρο Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης «Πόρτα Ανοιχτή» στην Αργυρούπολη με τη βοήθεια του Ιδρύματος Βουδούρη και του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος. «Εγώ το βάπτισα “Πόρτα Ανοιχτή”, γιατί θέλω να είναι πόρτα ανοιχτή. Θέλω να μπαινοβγαίνει κόσμος, τα ίδια τα παιδιά, 240 σήμερα, να αισθάνονται ότι είναι σπίτι τους, ότι μπορούν να μπουν και να βγουν όποτε θέλουν».
– Τα παιδιά αυτά είναι παιδιά σας;
– Ναι, και είναι και για τον Θέμο όλο αυτό. Oταν πέθανε, πολύς κόσμος νόμιζε ότι δεν θα συνεχίσω. Τα αγαπώ πάρα πολύ αυτά τα παιδιά και αυτό λέω στο προσωπικό πάντα, ότι εμείς είμαστε εδώ γι’ αυτά. Είναι αισιόδοξα, είναι γελαστά, είναι ευγενέστατα, αξίζουν τα πάντα και εγώ θεωρώ ότι εμείς παίρνουμε πολύ περισσότερα απ’ ό,τι δίνουμε. Απείρως περισσότερα…
– Τι παίρνετε;
– Παίρνουμε δύναμη, αισιοδοξία, χαρά ζωής. Παίρνουμε αποφασιστικότητα…
Ο υπέροχος Ντάνιελ Ντέι Λιούις
«Πώς προέκυψε η σχέση με τον Ντάνιελ Ντέι Λιούις;» ρωτάμε την κ. Οικονόμου. «Ο Γιώργος με τον Ντάνιελ συναντήθηκαν στη διάρκεια των θεατρικών σπουδών τους στο Λονδίνο και έγιναν φίλοι. Oταν πρωταγωνίστησε στο “Αριστερό μου πόδι” (1989), σκέφτηκε να τον προσκαλέσουμε. Τότε, δεν τον αναγνώριζε κανείς. Σκεφθείτε ότι στην προβολή, δυσκολευτήκαμε να γεμίσουμε το Κολέγιο. Την επόμενη μέρα ο Ντάνιελ ήρθε στην Εταιρεία και γνώρισε τα παιδιά. Και εκείνα του χαρίζουν ένα φυλαχτό. Τη βραδιά των Oσκαρ με πήρε τηλέφωνο στις 4 το πρωί και μου λέει: “Πες στα παιδιά ότι είχα το φυλαχτό στην τσέπη μου και κέρδισα το Oσκαρ”. Aλλος ένας υπέροχος άνθρωπος. Eκτοτε είμαστε μια οικογένεια. Eρχεται σε όλες τις πρεμιέρες των ταινιών του… Δέθηκε πολύ με τα παιδιά. Κάθε φορά που έρχεται
πάει και τα βλέπει».
Η συνάντηση
Στο σπίτι της Δάφνης Οικονόμου, στρώθηκε το τραπέζι για απογευματινό τσάι με σεβασμό στο βρετανικό τελετουργικό. Εκτός από βουτήματα και κέικ περιλάμβανε και τα γευστικότατα cucumber sandwiches (σάντουιτς με λεπτές φέτες αγγουριού, σε λευκό ψωμί). «Αισθάνομαι ότι είχα μια καλή ζωή», επαναλαμβάνει η κ. Οικονόμου. Κι όταν επιμένω σε δυσκολίες που αφήνουν ίχνος, αναφέρεται σε μία: «Ο θάνατος του Θέμου. Υπάρχει, αφού με ρωτάτε, ένας καημός απόλυτος κι αυτός είναι το να χάσεις το παιδί σου. Ολα τα άλλα είναι μετρημένοι καημοί». «Επουλώνεται;» ρωτάω. «Οποιος έχει χάσει οποιονδήποτε αγαπητό άνθρωπο, είναι πάντα το ίδιο. Δεν σε βοηθάει ο χρόνος. Ερχεται, ίσως, κάποια στιγμή που υπάρχει ισορροπία. Η στιγμή που είναι μαζί μας, όλοι μας οι άνθρωποι. Οποιος έχει φύγει από αυτό το σπίτι είναι πάντα εδώ».
