Ως πλοίαρχος του Πολεμικού Ναυτικού ο Δημήτρης Μητσάτσος έζησε τη βία του πόλεμου και την απώλεια συναδέλφων, τον δικό του τραυματισμό και ακρωτηριασμό, την κρατική σιωπή. Ως ηλεκτρολόγος-μηχανολόγος έμαθε πολλά για τη βιομηχανία. Ως γενικός διευθυντής της Ελληνικής Ενωσης Προστασίας του Θαλάσσιου Περιβάλλοντος (HELMEPA) συνέβαλε στη δημιουργία περιβαλλοντικής συνείδησης στη ναυτιλιακή βιομηχανία, κατέστησε την ένωση παγκόσμιο πρότυπο κινητοποίησης ανθρώπινου δυναμικού και διέδωσε το μήνυμα «ασφαλή πλοία σε καθαρές θάλασσες» δημιουργώντας αδελφές ενώσεις εκτός Ελλάδας.
Διαβάστε ακόμη
• «Τους έστειλαν για εκτέλεση»
• Οι πληγές μιας μυστικής αποστολής
«Επειδή γνώρισα την κτηνωδία του πολέμου, είδα νέα παιδιά να σκοτώνονται δίπλα μου –είναι βαρύς στη συνείδηση του ανθρώπου ο θάνατος συναδέλφων του, όταν πει αυτός τη λέξη πυρ–, επειδή ένιωσα την πίκρα των μανάδων που δεν είδαν τα παιδιά τους ούτε έλαβαν επίσημη εξήγηση για το πώς αυτά χάθηκαν, θεωρώ μεγάλη τύχη τη δυνατότητα που μου δόθηκε να κάνω κάτι για την ειρήνη, να συμμετάσχω σε ένα ειρηνικό κοινωνικό έργο», λέει ο Δημήτρης Μητσάτσος.
Αναφέρεται στον θερμό για την Κύπρο Αύγουστο του 1964, όταν κατά την τουρκανταρσία εστάλη μυστική βοήθεια από την Ελλάδα στη Μεγαλόνησο, για την από θαλάσσης υποστήριξη των Ελληνοκυπρίων. Ητοι, δύο πρόχειρα επισκευασμένες ακταιωρούς («Αρίων» και «Φαέθων»), αγορασμένες δεύτερο χέρι και δωρισμένες στο νησί από τον Κύπριο Αναστάση Λεβέντη, επανδρωμένες με Ελληνες αξιωματικούς και ναύτες. Διοικητής τους και κυβερνήτης του «Φαέθων» ο 27χρονος τότε υποπλοίαρχος Δημήτρης Μητσάτσος. Το πλήρωμα του «Φαέθων» αντιστάθηκε ηρωικά στη μάχη της Τηλλυρίας και τελικά βομβαρδίστηκε με ναπάλμ από τους Τούρκους, με αποτέλεσμα επτά άτομα να χάσουν τη ζωή τους και ο Δημήτρης Μητσάτσος να τραυματιστεί βαριά.
Το συμβάν δεν έγινε γνωστό, καθώς δεν μπορούσε να αποκαλυφθεί η ελληνική παρουσία στα ανοιχτά της βορειοδυτικής Κύπρου, ο κ. Μητσάτσος υποχρεώθηκε να σιωπήσει. Με καθυστέρηση 52 ετών, το 2016, το απόρρητο ήρθη, τιμήθηκαν οι συγγενείς των πεσόντων και παρασημοφορήθηκε ο κυβερνήτης του πλοίου, ενώ δύο χρόνια αργότερα παραδόθηκαν στους οικείους τους τα οστά των θυμάτων που είχαν ταφεί στην Κύπρο.
«Με μετέφεραν στην Ελλάδα χειρουργημένο στο δεξί χέρι και με απομόνωσαν σε νοσοκομείο που δεν λειτουργούσε, έτσι χωρίς ιατρική περίθαλψη έπαθα γάγγραινα. Γι’ αυτό με βλέπετε με ένα χέρι», εξηγεί. Και με ένα χέρι δεν μπορούσε να σταδιοδρομήσει στο Ναυτικό. Πλοίαρχος σε πολεμική διαθεσιμότητα, λοιπόν, και αλλαγή πορείας. «Εγινα δεκτός στο ΕΜΠ, στα 28. Κάθισα πέντε χρόνια στα θρανία· είχα μωρό παιδί και διάβαζα για μαγνητικά πεδία». Στη συνέχεια εργάστηκε σε εταιρείες ηλεκτρικών συσκευών και ενέργειας, σε λιγνιτωρυχεία, σε ναυπηγεία.
Με τη HELMEPA όλα ξεκίνησαν «όταν ο αείμνηστος Γιώργος Λιβανός θέλησε να συνεγείρει όλους τους Ελληνες ναυτικούς, από τον πλοιοκτήτη μέχρι τον τελευταίο ναύτη, σε αγώνα για την προστασία του περιβάλλοντος, σε μια εποχή, το 1982, που η ναυτιλιακή βιομηχανία κατηγορείτο για ρύπανση των ωκεανών. Ηθελε να δείξει παγκοσμίως ότι οι Ελληνες ναυτικοί κάνουν κάτι πέρα από το κέρδος», διηγείται ο κ. Μητσάτσος. «Χρειαζόταν λοιπόν κάποιον που δεν θα φοβόταν να τον ακολουθήσει, και μου ζήτησε να αναλάβω την οργάνωση της γραμματείας της νεοσύστατης ένωσης. Του εξέφρασα τις αμφιβολίες μου για τις πιθανότητες επιτυχίας της συνεργασίας πλοιοκτητών και ναυτικών για τη σωτηρία των θαλασσών, όμως είχε τόσο μεγάλο ενθουσιασμό, που άγγιξε μια εσωτερική χορδή βαθιά μέσα μου. Την οργάνωση πλαισίωσαν πλοιοκτήτες που ήθελαν πραγματικά να συμμετάσχουν σε κάτι νέο. Και προχωρήσαμε πολύ καλά: εκπαίδευση πλέον των 17.000 ναυτικών στην ασφάλεια των πλοίων και στην αποφυγή θαλάσσιας ρύπανσης. Περίπου 400 πλοία-μέλη. Παιδική HELMEPA. Αδελφές ενώσεις σε Αυστραλία, ΗΠΑ, Ουρουγουάη, Φιλιππίνες, Τουρκία, Μ. Βρετανία, Κύπρο (εκπροσωπείται όλο το νησί). Χιλιάδες προγράμματα και δράσεις». Στις 19 Νοεμβρίου 2020 και μετά 38 χρόνια καθημερινής δουλειάς στη HELMEPA, με απόφαση του Δ.Σ. της ένωσης, έκλεισε και αυτός ο κύκλος για τον Δημήτρη Μητσάτσο.
Οι πιο δυνατές στιγμές στα 38 αυτά χρόνια; «Η πρώτη επαφή μου με τον Γιώργο Λιβανό, τα περιθώρια που μου άφησε να πραγματοποιήσουμε όσα λέγαμε. Γιατί στην Ελλάδα διακηρύσσουμε πολλά, αλλά στη συνέχεια περικόπτουμε και η λεωφόρος γίνεται μονοπάτι. Δεν έγινε έτσι και είμαι ευτυχής γι’ αυτό.
Επειτα ήταν το αίτημα από τον πλουσιότερο άνθρωπο της Τουρκίας, τον Ραχμί Κοτς, για τη συμβολή μας στη δημιουργία αδελφής ένωσης στη χώρα του. “Ξέρεις σε ποιον μιλάς;” τον ρωτάω. “Γνωρίζω την ιστορία σου”, μου απαντά και μου ζητάει να του υποδείξω όλα όσα έπρεπε να γίνουν ώστε η TURMEPA να έχει την επιτυχία της HELMEPA. Ετσι κι έγινε. Στην πρώτη μου ομιλία, σε μια κατάμεστη αίθουσα στο Rotary Club της Κωνσταντινούπολης, είπα ότι θα μπορούσε η θάλασσα μεταξύ χωρών να γίνει μια λεωφόρος ειρήνης, ανταλλαγής ιδεών και συνεργασίας. Μετά φτιάξαμε την αδελφή ένωση στη Μ. Βρετανία και στη συνέχεια στην Κύπρο». Με συγκίνηση θυμάται ο κ. Μητσάτσος τη συνεργασία των δύο παιδικών οργανώσεων, Ελλάδας και Τουρκίας, για τον καθαρισμό ακτών σε αμφότερες τις χώρες, στο Τσεσμέ και στη Χίο. «Τα παιδιά συνεργάζονταν θαυμάσια χωρίς να μιλάνε την ίδια γλώσσα. Μακάρι αυτό να γινόταν σε όλο το εύρος των δύο κοινωνιών».
Λέγοντας την αλήθεια είναι σαν να κολυμπάς ενάντια στο ρεύμα
Αύγουστος 1964. Βρίσκεται στο νοσοκομείο αμερικανικής εταιρείας μεταλλευμάτων στην Πεντάγυια, κοντά στο σημείο των μαχών, αιμόφυρτος πάνω στο φορείο. «Κάνε κάτι, πονάω πολύ, λέω στη μαύρη νοσοκόμα. “Είναι ο καπετάνιος του πλοίου”, λέει η νοσοκόμα στον Αμερικανό γιατρό, “τι να κάνω;”. Με βλέπει ο γιατρός και λέει “άσ’ τον να πεθάνει εν ειρήνη”». Ομως τον ανέλαβε ο χειρουργός Ανδρέας Δημητριάδης, έξι ώρες τον πάλευε, προσπαθώντας να σώσει το δεξί χέρι, οι μύες ήταν πολτοποιημένοι, το οστό κομματιασμένο. Τα κατάφερε. «Στην Ελλάδα έφτασα με δύο χέρια». Οχι για πολύ, κάτι που άλλαξε για πάντα τη ζωή του.
Ευθυτενής, γαλήνιος, έχει την αύρα ενός δυνατού ανθρώπου με εξαιρετικά στέρεες αρχές, τόσο που δεν αντιλαμβάνεται κάποιος άμεσα την αναπηρία του. «Μετά τον ακρωτηριασμό μου χρησιμοποίησα τη δύναμη που ένιωσα ότι είχα στο “Φαέθων” για να αναπληρώσω εκείνο που έχασα, να χτίσω μια νέα εικόνα και να δώσω το παράδειγμα». Οτι καμιά αναπηρία δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην ανθρώπινη θέληση. Μιλάει για την ανάγκη της προσήλωσης σε ένα σκοπό, για τη σημασία της αλήθειας. «Λέγονται πολλές υπερβολές, πολλά ψέματα. Πιστεύω πως πρέπει να λέμε την αλήθεια, αλλιώς ο κόσμος μας θα απομακρυνθεί από την πραγματικότητα. Βέβαια, λέγοντας την αλήθεια είναι σαν να κολυμπάς ενάντια στο ρεύμα, αλλά κάποια στιγμή θα έρθει η δικαίωση. Αυτό έπραξα και δεν το μετάνιωσα».
Ενας 38χρονος καθημερινός αγώνας («στη HELMEPA γνώρισα τον εαυτό μου»), υπό την προεδρία εμπνευσμένων ανθρώπων της ναυτιλίας. Πλήθος οι διακρίσεις –από Ακαδημία Αθηνών, Lloyd’s List («Man of the Sea»), ΟΗΕ, Διεθνή Οργανισμό Ναυτιλίας, Τουρκικό Επιμελητήριο κ.ά.–, ανυπόκριτος ο θαυμασμός από πλοιοκτήτες, καπετάνιους, αξιωματικούς, ναύτες, δασκάλους, συνεργάτες, επικεφαλής ελληνικών και διεθνών οργανισμών, ελληνικών και ξένων Αρχών.
Καμάρι του, η παιδική HELMEPA. Περισσότεροι από 500.000 μικροί μαθητές έχουν μάθει, στις εκθέσεις της ένωσης, τις συνέπειες της ρύπανσης των θαλασσών. «Με συγκίνηση κάποια στιγμή διαπίστωσα ότι πολλοί ενθουσιώδεις γονείς παιδιών της ένωσης ήταν και οι ίδιοι ως παιδιά μέλη της HELMEPA. Περισσότερες από 700 ομάδες υλοποιούν περίπου 3.500 δράσεις τον χρόνο, εκδίδουν εφημερίδα, οργανώνουν ημερίδες, ενημερώνουν τους πολίτες με υλικό που φτιάχνουν τα ίδια, ανακυκλώνουν, ανεβάζουν θεατρικές παραστάσεις, μιλούν σχετικά με παρανομίες στους δήμους. Ενώ μια έκθεση, η οποία συνεχώς ανανεώνεται, έχει ταξιδέψει, με χρηματοδότηση του Lloyd’s Register Foundation, σε δεκάδες πόλεις της Ελλάδας». Δίπλα του, η δεύτερη σύζυγος και επί 32 χρόνια στενή συνεργάτις του, Κριστιάνα Πρεκεζέ, εκτελεστική συντονίστρια όλων των προγραμμάτων της HELMEPA. «Εκεί, στη HELMEPA γνωριστήκαμε», λέει.
Οι ΗΠΑ
«Σημαντική ήταν η σχέση εμπιστοσύνης που χτίσαμε με την ηγεσία της Αμερικανικής Ακτοφυλακής, η οποία εκτιμούσε πολύ τη φιλοπεριβαλλοντική συμπεριφορά των πλοίων-μελών μας. Ετσι, όταν έσκασε η βόμβα στην πτήση της TWA και ο Ρέιγκαν απαγόρευσε τα ταξίδια στην Ελλάδα, η Αμερικανική Ακτοφυλακή έπαιξε ρόλο στην απεμπλοκή της Ελλάδας από την τρομοκρατική επίθεση. Αυτή η σχέση –στελέχη της έρχονταν συχνά στα σεμινάριά μας στον Πειραιά για να εξηγήσουν στους ναυτικούς π.χ. μια καινούργια νομοθεσία– θα βοηθούσε πολύ στη δημιουργία θετικού κλίματος με τις άλλες ενώσεις για τα συμφέροντα της ναυτιλίας», διηγείται ο κ. Μητσάτσος. Οτι η HELMEPA είναι ένωση των ανθρώπων της θάλασσας έγινε ευρύτερα αντιληπτό όταν, «μετά πρότασή μου, εξελέγη ως πρόεδρος του Δ.Σ. της Ενωσης ο γ.γ. της Πανελλήνιας Ναυτικής Ομοσπονδίας· ώστε να μπορούν οι ναυτικοί να πουν “είμαι κι εγώ εδώ”».
Η συνάντηση
Λόγω κορωνοϊού, η συνάντηση έγινε στο σπίτι του κ. Μητσάτσου, για καφέ και κουλουράκια. Καθόμαστε σε απόσταση φορώντας μάσκα – τη βγάλαμε μόνο για τη φωτογραφία. «Χαίρομαι όταν οι ναυτικοί νοιάζονται για το περιβάλλον. Μου λένε, “παλιά πετάγαμε στη θάλασσα τη μαλαστούπα –το στουπί που μαζεύουμε τα λάδια ή σαπουνίζουμε–, τώρα ψάχνουμε μπουγέλο να τη ρίξουμε μέσα”. Μεγάλο επίτευγμα». Μιλάει για το όνειρό του να γίνει κυβερνήτης υποβρυχίου, την εισαγωγή στη Σχολή Ναυτικών Δοκίμων στα 15 –καταγωγή από τα Ψαρά, οικογενειακή παράδοση η κατάταξη στο Πολεμικό Ναυτικό–, την ειδική εκπαίδευση στις ΗΠΑ. «Κυβερνήτης υποβρυχίου δεν έγινα, φοβήθηκε η μητέρα μου μήπως πνιγώ, αλλά βάφτισα υποβρύχιο, τον “Κατσώνη”», λέει γελώντας.
