Μεγάλωσε στην Αθήνα σε μια οικογένεια… διχασμένη: οι μισοί συγγενείς γιατροί, οι άλλοι μισοί επιχειρηματίες. Με τους γονείς της συμβαίνει το ίδιο. Η μητέρα της είναι παθολογοανατόμος, ο πατέρας της έχει τη δική του εταιρεία. «Από παιδί προσπαθούσα να ισορροπήσω ανάμεσα σε αυτές τις δύο αντίρροπες δυνάμεις. Οι μεν μου μιλούσαν για τη γοητεία της Ιατρικής, οι δε με συμβούλευαν να μη γίνω επ’ ουδενί γιατρός, γιατί θα ταλαιπωρούμαι και θα πληρώνομαι με πενταροδεκάρες, αλλά επιχειρηματίας, για να έχω η ίδια τον έλεγχο της ζωής μου», λέει.
Τελικά, βρέθηκε τρόπος να συνδυάσει και την επιστήμη και το επιχειρείν. Η Φαίη Χριστοδούλου είναι μοριακή βιολόγος και συνιδρύτρια της Miroculus, μιας ραγδαία ανερχόμενης νεοφυούς εταιρείας της Σίλικον Βάλεϊ στον τομέα των βιοεπιστημών. Η Miroculus, με έδρα το Σαν Φρανσίσκο, έχει ήδη εξασφαλίσει στις ΗΠΑ επενδύσεις που ξεπερνούν τα 30 εκατ. δολάρια και έχει ενταχθεί στο δίκτυο της Endeavor. Παράγει ένα καινοτόμο προϊόν, το Miro Canvas, μικρού μεγέθους μηχάνημα, που επιτρέπει την εύκολη και αξιόπιστη εκτέλεση πρωτοκόλλων μοριακής βιολογίας, αυτοματοποιώντας πλήρως τη διαχείριση μικροσκοπικών όγκων υγρών (μικρορευστομηχανική). «Ο αυτοματισμός των πειραμάτων ελαχιστοποιεί τα λάθη, τις μολύνσεις και το μπέρδεμα των δειγμάτων. Επίσης “επιστρέφει” χρόνο στους επιστήμονες που, αντί να παρακολουθούν ή να εκτελούν το πείραμα, μπορούν να ασχοληθούν με τον σχεδιασμό νέων πειραμάτων ή το διάβασμα βιβλιογραφίας, μεταξύ άλλων», εξηγεί η κ. Χριστοδούλου. «Είμαστε πεπεισμένοι πως διευκολύνοντας τους εργαστηριακούς επιστήμονες –σε όποιο μέρος του κόσμου και αν βρίσκονται– με εύχρηστα και προσβάσιμα τεχνολογικά εργαλεία, μπορούμε να επιταχύνουμε την επιστημονική πρόοδο και να βελτιώσουμε την υγεία όλων μας».
Πριν από έξι χρόνια προέκυψε αυτή η συναρπαστική «συνάντηση» της επιστήμης με την επιχειρηματικότητα για τη Φαίη και τους συνεταίρους της, τον Αλεχάντρο Τοσίγκλ από τη Χιλή (ηλεκτρολόγο μηχανικό) και τον Χόρχε Σότο από το Μεξικό (πτυχιούχο διοίκησης επιχειρήσεων). Γνωρίστηκαν στο αμερικανικό πανεπιστήμιο Singularity και παρά το διαφορετικό τους υπόβαθρο, τους ένωσε η κοινή τους επιθυμία να αναπτύξουν εργαλεία που θα συμβάλουν στην προαγωγή της επιστημονικής έρευνας στις πατρίδες τους και όχι μόνο. «Ο Αλεχάντρο βάζει τη σκέψη του μηχανικού και την τόλμη, ο Χόρχε είναι το επιχειρηματικό μυαλό κι εγώ έχω αναλάβει το επιστημονικό κομμάτι· έτσι, εκτός από τα γνωστικά μας πεδία, και οι χαρακτήρες μας είναι συμπληρωματικοί. Η Miroculus λειτουργεί σαν ομάδα ράγκμπι, ένα άθλημα που θεωρούσα βάρβαρο και αντιπαθούσα σφόδρα μέχρι να το γνωρίσω καλά. Στο ράγκμπι, ξέρετε, στις φανέλες των παικτών δεν θα δείτε ονόματα, μόνο αριθμούς. Δεν υπάρχει Μέσι και Ρονάλντο, άρα ούτε ναρκισσισμός και εγωισμός, όλοι έχουν μάθει να λειτουργούν ως σύνολο, με σεμνότητα. Αντιστοίχως, στην εταιρεία μας, έχουμε συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι πάντα ο “ειδικός” που παίρνει τη σωστή απόφαση. Ολες οι γνώμες ακούγονται και όλες οι παράμετροι μιας επιλογής συνυπολογίζονται πριν αποφασίσουμε την επόμενη κίνησή μας…».
Στις ΗΠΑ χωρίς plan B
Εν μέσω πανδημίας και παρά τους δυνατούς κραδασμούς –«είδαμε πολλούς φίλους που είχαν επίσης δημιουργήσει startups να λυγίζουν», λέει η Ελληνίδα startupper– η Miroculus έμελλε να πραγματοποιήσει το πρώτο της επιτυχημένο «πέταγμα». Τον Νοέμβριο έβγαλε στην αγορά το Miro Canvas. Επιπλέον, ανακοίνωσε τη συνεργασία της με την αμερικανική εταιρεία βιοτεχνολογίας Twist Biosciences και υπέγραψε συμφωνία συνανάπτυξης με τον βρετανικό φαρμακευτικό κολοσσό GlaxoSmithKline.
«Η πορεία μου ώς τώρα είχε αμέτρητες ώρες δουλειάς, πολύ άγχος και λίγη τρέλα. Εφυγα από την Ελλάδα μόλις ολοκλήρωσα τις μεταδιδακτορικές σπουδές μου, με την πεποίθηση πως αυτό που θα κάνω θα πετύχει και με άγνοια κινδύνου», παραδέχεται η Φαίη. «Δεν σκεφτόμουν καν την περίπτωση κάτι να πάει στραβά, δεν είχα plan B. Τα εμπόδια που συναντήσαμε από τη μέρα που ιδρύθηκε η Miroculus ήταν πολλά, αλλά δεν σταματήσαμε ούτε στιγμή να το παλεύουμε· μας έπιασε πείσμα. Και τώρα πια έχει αρχίσει να φαίνεται φως στην άκρη του τούνελ. Η χαρά και η υπερηφάνεια να βλέπουμε το δημιούργημά μας να μεγαλώνει και να δυναμώνει άξιζαν και τον κόπο, και την αγωνία».
Η κουβέντα έρχεται στα εμβόλια και ειδικότερα σε όσα στηρίζονται στην τεχνολογία mRNA – έναν εντολέα που εισάγει στον οργανισμό μας και παραδίδει στα κύτταρά μας την εντολή να παραγάγουν τα αντισώματα που θα μας προστατεύσουν από τον κορωνοϊό. «Είναι αλήθεια ότι πρόκειται για μια νέα τεχνολογία, που δεν έχει δοκιμαστεί μακροπρόθεσμα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα συγκεκριμένα εμβόλια δεν είναι ασφαλή. Αλλωστε, το ρίσκο του να μείνει κανείς ανεμβολίαστος είναι κατά πολύ μεγαλύτερο από τις ελάχιστα πιθανές παρενέργειες ενός εμβολίου που είναι δεδομένο ότι μας θωρακίζει έναντι του ιού», τονίζει η συνομιλήτριά μου. «Ειλικρινά, αδυνατώ να καταλάβω πώς σκέφτονται οι αρνητές των εμβολίων την ώρα που ο πλανήτης μετράει τρία εκατομμύρια και πλέον θανάτους από COVID-19. Eίναι σαν να έχουμε πόλεμο, να μας έχουν περικυκλώσει οι εχθροί έτοιμοι να μας σκοτώσουν κι εμείς να συζητάμε αν πρέπει να πιάσουμε τα όπλα και να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας και τις οικογένειές μας. Μάλλον δεν το εξέφρασα σωστά. Η πανδημία δεν είναι σαν πόλεμος. Είναι πόλεμος!».
Διαθέτουμε φοιτητές με ιδέες, οι οποίες στη χώρα μας πεθαίνουν…
Σκόπευε να σπουδάσει οικονομικά. Στις τελευταίες τάξεις του λυκείου, όμως, χάρη σε έναν πεφωτισμένο καθηγητή, αγάπησε τη μοριακή βιολογία. «Με γοήτευσε αρχικά η ομοιόσταση και το έργο των Γάλλων Ζακ Λισιέν Μονό και Φρανσουά Ζακόμπ, κατόχων Νομπέλ Φυσιολογίας και Ιατρικής (1965). Οι δύο επιστήμονες έδειξαν πώς ένα βιολογικό σύστημα μπορεί να αυτορρυθμιστεί, ώστε να διατηρεί το εσωτερικό του περιβάλλον (σύσταση και ποσότητα υγρών, θερμοκρασία, pΗ κ.ά.) σχετικά σταθερό, ανεξάρτητα από τις συνθήκες του εξωτερικού περιβάλλοντος. Ανάμεσα στους ρυθμιστικούς – ομοιοστατικούς μηχανισμούς είναι και η συγκέντρωση της γλυκόζης στο αίμα. Μαθαίνοντας όλα αυτά έπαθα σχεδόν εμμονή με τη μοριακή βιολογία και άλλαξα ρότα», λέει η Φαίη Χριστοδούλου. Μετά το πρώτο της πτυχίο στην Αγγλία, έκανε το διδακτορικό της για τον εξελικτικό ρόλο των μικρών RNA (μη κωδικοποιούντων μορίων στα γονιδιώματα) στο περίφημο European Molecular Biology Laboratory της Χαϊδελβέργης – το «CERN της μοριακής βιολογίας».
Εκεί, όμως, το πάθος της για την έρευνα την έφερε στα όρια του burn out. «Υπήρχαν ώρες που ήμουν μέχρι και είκοσι ώρες στο εργαστήριο», θυμάται. «Αποφάσισα να επιστρέψω στην πατρίδα, ό,τι κι αν σήμαινε αυτό για την καριέρα μου». Δεν το αναφέρει τυχαία. Πράγματι, πίσω στην Αθήνα οι επιλογές ήταν περιορισμένες. Εργάστηκε αρχικά σε μεγάλο ιδιωτικό νοσοκομείο και στη συνέχεια στη ΜΚΟ Βιοπολιτική. «Είχα μετατοπίσει και το επιστημονικό μου ενδιαφέρον προς το μικροβίωμα, αυτές τις τόσο δυναμικές κοινότητες μικροβίων που επηρεάζουν την υγεία μας. Ηθελα να μελετήσω επίσης πώς μπορεί να αξιοποιηθεί η μικροβιακή ποικιλότητα της Ελλάδας ως μέρος του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος. Ισως ακούγεται… σουρεαλιστικό, αλλά η χώρα μας διαθέτει πολλά μοναδικά μικρόβια που θα μπορούσαν να έχουν βιομηχανική εφαρμογή. Δυστυχώς, δεν ευοδώθηκαν οι προσπάθειές μου, δεν κατάφερα να βρω χρηματοδότηση… Είχα τη φλόγα, το μυαλό μου γεννούσε ιδέες, αλλά δεν είχα δίκτυο. Ετσι οι ιδέες πέθαιναν, δεν έβρισκαν τρόπο να υλοποιηθούν. Αυτό είναι ίσως μια ελληνική παθογένεια. Υπάρχουν στα πανεπιστήμιά μας φοιτητές και φοιτήτριες με εξαιρετικές ιδέες, αλλά το ελληνικό πανεπιστημιακό οικοσύστημα δεν ευνοεί την επιχειρηματικότητα – αν και βλέπω κάτι να αλλάζει προς το καλύτερο τα τελευταία χρόνια. Οταν εγώ σπούδαζα, οι μοναδικές προοπτικές που είχα ήταν είτε να πιάσω δουλειά σε κάποια μεγάλη εταιρεία είτε να ακολουθήσω ακαδημαϊκή καριέρα. Στο Singularity, μέσα σε ένα περιβάλλον διεπιστημονικό, άρχισα να αποκτώ αυτοπεποίθηση. Και όταν γνώρισα τους συνεταίρους μου έγινε το… κλικ. Από τότε δεν έχω σταματήσει να σκέφτομαι ποια θα είναι η επόμενη εφαρμογή!».
Στήνοντας μια startup
«Σε φοιτητές που έχουν κάποια επιχειρηματική ιδέα σε σχέση με το επιστημονικό τους πεδίο, θα έλεγα να έρθουν σε επαφή με κάποιον από εμάς, που έχουμε περάσει το ορμητικό ποτάμι. Με χαρά θα λύσουμε τις απορίες τους. Θα τους συμβούλευα επίσης να μιλήσουν με κάποιον ανοιχτόμυαλο καθηγητή, που δεν θα τους επικρίνει για τη… ροπή τους προς το επιχειρείν. Μετά, σημασία έχει να βρουν το κατάλληλο δίκτυο. Είναι πολλά τα βήματα και μεγάλη η αβεβαιότητα μέχρι να στήσεις μια startup. Χρειάζεσαι ανθρώπους γύρω σου. Αυτόν τον “μαραθώνιο” δεν μπορείς να τον τρέξεις μόνος…».
Η συνάντηση
Ηταν Κυριακή όταν συναντηθήκαμε μέσω zoom. Εκείνη έπαιρνε το πρωινό της στο Σαν Φρανσίσκο κι εγώ στην Αθήνα έπινα τον απογευματινό μου καφέ. «Μου έχει λείψει η ελευθερία και η ανεμελιά που νιώθω στην Ελλάδα», μου είπε η Φαίη Χριστοδούλου. «Τις Κυριακές, ήδη από το μεσημέρι, η πόλη αρχίζει να νεκρώνει». Νοσταλγεί και μερικές γεύσεις που έχει ταυτίσει με την πατρίδα: παξιμάδια, μέλι και ταχίνι Λήμνου, λαχανοντολμάδες
όπως τους έφτιαχνε η γιαγιά της. Αναγνωρίζει όμως και τα πολύτιμα διδάγματα που έχει αποκομίσει ζώντας στο εξωτερικό. «Και στη Γερμανία, παλαιότερα, και τώρα στις Ηνωμένες Πολιτείες έμαθα να ασχολούμαι αποκλειστικά με τη δουλειά μου και να μην κρίνω τους άλλους. Επίσης, δεν μπαίνω σε διαδικασία σύγκρισης με κανέναν. Αυτό είναι πολύ σημαντικό: δεν σπαταλώ κόπο και χρόνο και αφιερώνω όλη μου την ενέργεια στους στόχους μου…».
