Την Τασούλα Χατζητοφή τη γνώρισα πρώτη φορά το 2016 στο Λονδίνο, στο Portcullis House, ένα από τα βασικά κτίρια του βρετανικού Κοινοβουλίου. Hμασταν και οι δύο εκεί για δουλειά – εγώ ως δημοσιογράφος, εκείνη ως ιδρύτρια του Walk of Truth, του μη κυβερνητικού οργανισμού που ίδρυσε το 2011 στην Ολλανδία για να βοηθήσει την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και τον επαναπατρισμό κλεμμένων αρχαιοτήτων. Η εμπειρία της στο θέμα χτιζόταν για δεκαετίες –παρά τον σοβαρό κίνδυνο που διέτρεξε κατά περιόδους η ζωή της– και χάρη στη συνεισφορά της εξαρθρώθηκε ένα από τα μεγαλύτερα κυκλώματα λαθρεμπορίου τέχνης στην Ευρώπη, επικεφαλής του οποίου ήταν ο Τούρκος αρχαιοκάπηλος Αϊντίν Ντικμέν – ανακαλύφθηκαν χιλιάδες κλεμμένοι θησαυροί και άλλαξαν κρατικές νομοθεσίες περί πολιτιστικών θησαυρών.
«Πήρα τον δρόμο μου μόνη μου να φέρω θησαυρούς σπίτι τους, διότι εγώ δεν μπορούσα να πάω σπίτι μου», λέει η κ. Χατζητοφή στην «Κ». Η ζωή της, μέχρι τότε στην Αμμόχωστο, άλλαξε για πάντα όταν η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο, και η ιστορία της είναι τόσο μυθιστορηματική που όχι μόνο την κατέγραψε η ίδια στο βιβλίο «Η κυνηγός εικόνων», αλλά έχει υπογράψει ήδη με εταιρεία παραγωγής στην Αγγλία για να γίνει ντοκιμαντέρ.
Δούλευε από τα 15 της για να μπορέσει να σπουδάσει και στα 17 πήγε στο Λονδίνο, όπου δούλευε σε ένα εστιατόριο και σπούδαζε πληροφορική, με 75 λίρες. Τέσσερα χρόνια αργότερα, μετακόμισε στην Ολλανδία. «Ημουν πολύ τυχερή», αναφέρει, καθώς τα πρώτα οκτώ χρόνια εκεί εργαζόταν σε μια εταιρεία με Αμερικανούς εμπειρογνώμονες – την έκαναν μέτοχο και τη βοήθησαν να ιδρύσει την δική της εταιρεία, Octagon Professionals, την οποία διατηρεί ακόμη. Παράλληλα, ήταν ακτιβίστρια για την Κύπρο.
«Αρχισα να βοηθάω την Κύπρο διότι ένιωθα ένοχη που είχα την ευκαιρία να είμαι στο εξωτερικό και να σπουδάσω και να κάνω τη σταδιοδρομία μου, και άφησα εδώ πρόσφυγες που δεν είχαν ευκαιρίες, ήθελα να προσφέρω», τονίζει, «και υπήρχε άγνοια στην Ολλανδία για το Κυπριακό, μου δόθηκε χώρος να αρχίσω να λέω την αλήθεια μου».
Στην αρχή, έγραψε ένα άρθρο σε μια ολλανδική εφημερίδα ως απάντηση στην τουρκική προπαγάνδα που λέει πως επικρατούσε τότε στον Τύπο της χώρας. Γνώρισε έναν Ολλανδό δημοσιογράφο – «η φωνή σου πρέπει να ακουστεί», της είπε και έγινε ο μέντοράς της, γνωρίζοντας τη σε πολιτικούς, διπλωμάτες και δημοσιογράφους. «Δεν ήξερε κανένας τότε τι γινόταν στα Κατεχόμενα», λέει η κ. Χατζητοφή. Οταν έγινε επίτιμη πρόξενος της Κύπρου στην Ολλανδία, δρώντας ως άμισθη διπλωμάτισσα, καθώς δεν ήθελε να συμβιβάσει την ελευθερία της με το να πληρώνεται από το κράτος, ήταν 27 ετών – «επειδή ήμουν γυναίκα και νεαρή με υποτιμούσαν, γι’ αυτό ήμουν τέλεια για να συγκεντρώσω πληροφορίες».
Πολύ γρήγορα την πλησίασαν λαθρέμποροι για να της δώσουν ανεπίσημες πληροφορίες σε σχέση με κλεμμένους θησαυρούς από τα Κατεχόμενα. «Οταν είδα τα κομματιασμένα μωσαϊκά, με έπιασε πανικός· σκέφτηκα πρέπει να τους σταματήσω, ξεπουλάνε και τα αποδεικτικά στοιχεία ότι ζούσα κάποτε εκεί», λέει στην «Κ». «Ανοιξε το κουτί της Πανδώρας, μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν επισκεπτόμουν τις σκηνές του πολέμου», θυμάται, «το κίνητρό μου ήταν η φωτιά μέσα μου». Επειδή ήταν επίτιμη πρόξενος, έρχονταν και Τουρκοκύπριοι κοντά της – τους βοηθούσε με διάφορες διαδικασίες κι εκείνοι της έδιναν πληροφορίες για κλοπιμαία. Δίπλα της είχε έναν πολύ σημαντικό σύμμαχο: τον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο Α΄.
Μετά δέκα χρόνια επικοινωνίας και κρυφών συναντήσεων με τον βασικό πληροφοριοδότη της, τον Ολλανδό λαθρέμπορο Μίχελ φαν Ράιν, η κ. Χατζητοφή οργάνωσε επιτυχώς, μαζί με την κυπριακή και τη βαυαρική αστυνομία, την επιχείρηση εξάρθρωσης που έγινε γνωστή ως «υπόθεση Μονάχου» και οδήγησε στη σύλληψη του Τούρκου αρχαιοκάπηλου και λαθρεμπόρου Αϊντίν Ντικμέν, και στην επανεύρεση περισσότερων από 5.000 αρχαιοτήτων που είχαν κλαπεί από την Κύπρο και άλλες χώρες. Στο Μόναχο, το βράδυ πριν από την εξάρθρωση, καθόταν στο μπαρ του Χίλτον με τον σωματοφύλακά της, πίσω από το τραπέζι των λαθρεμπόρων, με τον Φαν Ράιν να υποδύεται έναν αγοραστή που ενδιαφέρεται για κυπριακά κειμήλια, όπως εικόνες και μωσαϊκά από το 525 μ.Χ. Στο δωμάτιό της, την έπιασε πανικός. «Δεν ξεκίνησα για να γίνω Τζέιμς Μποντ», λέει η ίδια, αναφορικά με το άγχος που κατά καιρούς την έπνιγε. «Οι λαθρέμποροι γνώριζαν ότι ήξερα πολλά, πίστευα ότι θα με καθαρίσουν, και λέω στον Μακαριώτατο “αν δεν κάνουμε κάτι δυναμικό, να γυρίσουμε το τραπέζι στους λαθρεμπόρους, δεν θα τελειώσουμε από αυτή την υπόθεση”».
Ο Ντικμέν συνελήφθη στο Μόναχο, αλλά επειδή η Κύπρος ήθελε να εκδικαστεί η υπόθεση εκεί και όχι στη Γερμανία, κάτι το οποίο προϋπέθετε την απόδειξη πως έγινε ποινικό αδίκημα στην Κύπρο, ύστερα από ένα χρόνο αποφυλακίστηκε. Στην Κύπρο, και η κ. Χατζητοφή πολεμήθηκε τότε, αλλά δεν το έβαλε κάτω. «Ή γίνεσαι ένας από αυτούς ή δημιουργείς άλλον τρόπο για να δραστηριοποιηθείς», λέει – εκείνη ίδρυσε το Walk of Truth.
Η Κύπρος είναι μια βιασμένη καλλονή από τον Τούρκο εισβολέα
– Θα λυθεί το Κυπριακό όσο ο Ερντογάν είναι πρόεδρος της Τουρκίας;
– Το Κυπριακό για να λυθεί θα πρέπει να γίνει αναβάθμισή του στο επίπεδο που του αξίζει. Το έχουμε μειώσει σε ένα δικοινοτικό πρόβλημα και όλες οι λύσεις είναι βασισμένες στον διαχωρισμό σε μουσουλμάνους/χριστιανούς, σε Τούρκους/Ελληνες, και αυτό το πράγμα είναι διάκριση. Ο ίδιος δεν θα το λύσει, ή θα το λύσει με τον χείριστο τρόπο.
– Oταν πήγατε στην Αμμόχωστο το 2013 ύστερα από τόσα χρόνια, πώς νιώσατε;
– Δεν μπορώ να πάω σπίτι μου, μόνο στη γραμμή κατάπαυσης του πυρός μπορώ να πάω και να βλέπω από μακριά την παραλία. Οταν πήγα εκεί, ήμουν σαν μεθυσμένη, μπήκα μέσα στο νερό για να βλέπω καλύτερα την πόλη μου και από πάνω ήταν πέντε στρατιώτες και φώναζαν ότι θα με πυροβολούσαν, έκλαψα εκεί και λέω «Κύπρος μου, ούλα μα ούλα εχαλάλι σου», γύρισα πίσω και λέω «θα διεκδικήσω» και τότε άρχισα να γράφω το βιβλίο μου, κατάλαβα πως ό,τι κάνω αξίζει. Κανένας δεν μπορεί να μου πει «αν κάνεις ένα βήμα θα σε σκοτώσω», είναι πολύ δύσκολο να μην μπορείς να πας σπίτι σου, να ζεις μια ζωή σαν πολίτης δεύτερης τάξης, να θάψεις τους γονείς σου πρόσφυγες. Ενιωσα την ανάγκη να φωνάξω: Η Αμμόχωστος δεν είναι πόλη των φαντασμάτων, δεν είμαστε φαντάσματα. Υπάρχουμε!
– Θέλετε να ανοίξει η κλειστή περιοχή;
– Στην κλειστή περιοχή από το ’74 μέχρι σήμερα δεν ζούσε κανένας. Να ανοίξει, αλλά όχι να μου λέει ο Τούρκος «δεν δικαιούσαι να έρθεις εδώ ή έλα να αγοράσεις το σπίτι σου». Θέλω να βρεθεί λύση του Κυπριακού και να μπορούμε και οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι να ζήσουμε όπου θέλουμε, όχι να γίνουμε δύο κράτη και να ζητάω άδεια για να πάω στο σπίτι του παππού μου. Ολες οι λύσεις είναι βασισμένες στον διαχωρισμό μας· για να διεκδικήσεις την ελευθερία του νησιού, πρέπει να είμαστε ενωμένοι.
– Τι είναι η Κύπρος για εσάς;
– Καλή ερώτηση… Για μένα η Κύπρος είναι μια βιασμένη καλλονή από τον Τούρκο εισβολέα.
– Πώς έχει αλλάξει το κοριτσάκι που έφυγε από την Αμμόχωστο στα 14;
– O,τι και να γίνω, ξέρω ότι η μικρή Τασούλα με οδήγησε εδώ που είμαι, την ακούω και πιστεύω ότι ο μόνος τρόπος να την σιωπήσω είναι να ελευθερωθεί· και θα ελευθερωθεί μόνον όταν ελευθερωθεί η Κύπρος ή όταν πεθάνω. Αν δεν πάω ελεύθερη στην Αμμόχωστο ζώντας, θέλω να πάω πεθαμένη και γι’ αυτό το δικαίωμα της ελευθερίας θα παλεύω μέχρι να πεθάνω.
– Είστε απογοητευμένη από τους πολιτικούς;
– Οι πολιτικοί θέλουν να μείνουν στην Ιστορία για το τι λένε, εγώ είμαι η γυναίκα που θέλει να μείνει στην Ιστορία για το τι κάνει.
Τα Γλυπτά του Παρθενώνα
«Οι Ελληνες έχουν κάνει τεράστια δουλειά για την ενημέρωση του κόσμου, πιστεύω ότι υπάρχει μεγάλη ευαισθησία. Ηρθε ο καιρός που πρέπει να έρθουν πίσω τα Γλυπτά, αλλά θα έρθουν όταν ασκηθούν πιέσεις πίσω από τη σκηνή για να βρεθεί ένα modus operandi που οι Αγγλοι θα τα επιστρέψουν, όχι γιατί τους το έχετε επιβάλει. Αν ο πρωθυπουργός της Ελλάδας με καλέσει, έχω ιδέες για το πώς να τα πάρει. Στο Βρετανικό Μουσείο, η πρώτη ερώτηση στον κάθε διευθυντή είναι “τι θα κάνεις με τα Γλυπτά του Παρθενώνα;”. Πρέπει να γίνει με τρόπο που δεν θα ρεζιλευτούν».
Η συνάντηση
Το «Γεύμα» έγινε εξ αποστάσεως και τηλεφωνικά, λόγω της πανδημίας. Εγώ έπινα καφέ στο σπίτι μου στην Αθήνα, και η κ. Χατζητοφή ήταν στο σπίτι της στη Λεμεσό, όπου της αρέσει να πηγαίνει στο παζάρι, να μιλάει με τους παραγωγούς. Τις καλύτερες Κυριακές στην Κύπρο λέει πως τις περνάει με τη μητέρα της και την κόρη της, να μαζεύει ιστορίες για ανθρώπους και για μνημεία. Οσον αφορά το σπίτι της στην Αμμόχωστο, τονίζει πως θα πάει όταν θα είναι έτοιμη να απαντήσει στον Ερντογάν. «Δεν θα πάω μόνο να κλάψω και να γυρίσω», τονίζει. «Θα πάω και μετά θα πρέπει να είμαι έτοιμη να του δώσω ένα χαστούκι – τώρα ετοιμάζω το χαστούκι».
