Ζούμπιν Μέτα στην «Κ»: Η μουσική είναι η γλώσσα μου

Ζούμπιν Μέτα στην «Κ»: Η μουσική είναι η γλώσσα μου

Ο βιολονίστας πατέρας, οι σπουδές στη Βιέννη και οι επιρροές των μεγάλων μαέστρων – Η διαδρομή ενός ζωντανού θρύλου.

6' 1" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Το πρωινό της περασμένης Δευτέρας ξημέρωσε με βροχή. Οι υπεύθυνοι του Μεγάρου Μουσικής και του Φεστιβάλ Αθηνών αγωνιούσαν: το βράδυ, ο Ζούμπιν Μέτα, πλαισιωμένος από τον βιολονίστα Πίνχας Ζούκερμαν, θα διηύθυνε την Ορχήστρα του Φλωρεντινού Μουσικού Μαΐου σε έργα Γιοχάνες Μπραμς, με αφορμή τα τριάντα χρόνια λειτουργίας του Μεγάρου Μουσικής. Αυτή μάλιστα θα ήταν η πρώτη φορά που το Μέγαρο θα συμμετείχε στο Φεστιβάλ Αθηνών με συναυλία κλασικής μουσικής.

Είχαν δίκιο που ήταν όλοι ανήσυχοι για τον καιρό. Η συναυλία δόθηκε μισή: ερμηνεύτηκε το Κοντσέρτο για βιολί και ορχήστρα, αλλά όχι και η 2η Συμφωνία. Η βροχή δυνάμωσε επικίνδυνα. 

Ο 85χρονος Ζούμπιν Μέτα, το πρωί της Δευτέρας, λίγες ώρες πριν από τη συναυλία, δεν ανησυχούσε τόσο για τον άστατο καιρό όσο για τον ήχο που θα προσέφερε στο αθηναϊκό κοινό. Καθισμένος απέναντί μου, κρατώντας το μπαστούνι του, καταβεβλημένος από έναν καρκίνο που τον ταλαιπωρεί τρία χρόνια τώρα, όπως μου είπε, δεν έπαψε να τονίζει ότι αυτό που τον προβλημάτιζε ήταν τα μέτρα ασφαλείας λόγω κορωνοϊού. «Ναι, διότι εξαιτίας αυτού δεν μπορέσαμε να φέρουμε όλη την ορχήστρα στην Αθήνα. Επρεπε να κρατάμε αποστάσεις δύο μέτρων μεταξύ μας, από μουσικό σε μουσικό. Για παράδειγμα, δεν ήρθαν και τα 16 βιολιά μας, αλλά μόνον τα δώδεκα. Συνεπώς, ο ήχος που θα προσφέρουμε στους Αθηναίους δεν θα είναι ο ήχος που ξέρω ότι βγάζει αυτή η ορχήστρα. Θα κάνουμε όμως το καλύτερο δυνατό». 

Είναι κάπως περίεργο να έχεις απέναντί σου έναν ζωντανό θρύλο της κλασικής μουσικής, να ακούς μια τέτοια μουσική προσωπικότητα να αγχώνεται «για τον ήχο που θα προσφέρει» στο κοινό του, σαν να είναι κάποιος πρωτάρης. 

Αλλά αν κάτι έχει κρατήσει δυνατό και ακμαίο μέσα του τον σπουδαίο αρχιμουσικό είναι αυτός ο ενθουσιασμός του για τη μουσική, για τη διεύθυνση της ορχήστρας, για τη μουσική ερμηνεία. Είναι ο ίδιος ενθουσιασμός που είχε και όταν ξεκινούσε. 

Ο Μέτα, είναι πια γνωστό αυτό, μεγάλωσε μέσα σε ένα σπίτι γεμάτο με μουσική. Και οι δύο γονείς του ασχολούνταν με τη μουσική, ο πατέρας του ήταν βιολονίστας και ιδρυτής της Συμφωνικής Ορχήστρας της Βομβάης. 

«Εβλεπα τον πατέρα μου να κάνει πρόβες διευθύνοντας, να μελετά μόνος βιολί ή να φέρνει κάθε τόσο ένα κουαρτέτο εγχόρδων να παίζει στο σπίτι μας. Η μουσική έγινε η γλώσσα μου προτού καταλάβω πολλά πράγματα για τον εαυτό μου». 

Οι γονείς του, ωστόσο, τον προόριζαν για γιατρό. «Ανήκουμε στη μειονότητα των Παρσί», μου εξηγεί. «Μιλάμε για 80.000 ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, μέσα σε 1,3 δισεκατομμύριο ινδουιστές. Οι Παρσί, που αγαπούν πολύ τη δυτική κουλτούρα, δεν γίνονταν ποτέ, π.χ., αγρότες ή χασάπηδες. Γίνονταν αρχιτέκτονες, δικηγόροι, γιατροί. Εγώ, λοιπόν, πήγαινα για γιατρός. Εφτασα μέχρι τις προϊατρικές σπουδές. Στην ιατρική δεν έφτασα ποτέ».
Το 1954, ο Μέτα, στα δεκαοκτώ του τότε, βρέθηκε στη Βιέννη, για να σπουδάσει μουσική. Ομολογώ ότι τον ακούω συνεπαρμένος τώρα. Τι σήμαινε να βρίσκεσαι στη Βιέννη του 1954 για να γίνεις μουσικός; Τον αφήνω να μου εξηγήσει. «Ηταν το απόλυτο μουσικό κέντρο της Ευρώπης. Ξέρετε, κανένας δεν ταξίδευε εκείνο τον καιρό, δεν γίνονταν περιοδείες. Ολοι οι μεγάλοι μαέστροι ήταν εκεί λοιπόν. Ολοι οι μεγάλοι λυρικοί τραγουδιστές επίσης. Εκεί ήταν ο Κάραγιαν, ο Μπεμ, η Ελίζαμπεθ Σβάτσκοπφ, κάθε νύχτα, μα κάθε νύχτα, ήμουν σε κάποιο κοντσέρτο ή στην όπερα. Στεκόμουν όρθιος και άκουγα. Ή πήγαινα στις πρόβες της Φιλαρμονικής της Βιέννης. Σπούδαζα κοντραμπάσο. Ο δάσκαλός μου, σολίστ του μπάσου, με έπαιρνε μαζί του στις πρόβες. Εβλεπα πώς δούλευαν και άκουγα τον ήχο που έβγαζαν αυτοί οι μεγάλοι μουσικοί. Ο Μητρόπουλος, για παράδειγμα. Εμαθα πάρα πολλά από τον Δημήτρη Μητρόπουλο. Τον είδα να διευθύνει από κοντά. Ημουν στη σκηνή και τον παρακολουθούσα να κάνει πρόβες. Γνωριστήκαμε λίγο. Και, ξέρετε, αυτή την περίοδο κάνω τη “Δύναμη του πεπρωμένου” του Βέρντι και δουλεύω με την παρτιτούρα που μου είχε δώσει τότε ο Μητρόπουλος. Εκεί, στη Βιέννη».

«Το απόλυτο φαινόμενο»

Ξαφνικά, σταματάει. «Πείτε μου κάτι», ρωτάει όλος περιέργεια, αν όχι με ανησυχία. «Υπάρχει αίθουσα μουσικής που να φέρει το όνομά του εδώ στην Αθήνα;». Του απαντώ πως υπάρχει η Αίθουσα Δημήτρης Μητρόπουλος στο Μέγαρο Μουσικής. Δείχνει να ικανοποιείται. «Για μένα είναι ο μεγαλύτερος Ελληνας μουσικός», λέει μετά. «Ηταν το απόλυτο φαινόμενο. Τη μία νύχτα τον έβλεπα να διευθύνει τον “Χορό μεταμφιεσμένων” του Βέρντι και την επομένη την “Ηλέκτρα” του Ρίχαρντ Στράους και όλα αυτά, πάντοτε από μνήμης. Δεν διηύθυνε ποτέ με την παρτιτούρα μπροστά του». 

Ζούμπιν Μέτα στην «Κ»: Η μουσική είναι η γλώσσα μου-1
«Οι Παρσί, που αγαπούν πολύ τη δυτική κουλτούρα, γίνονταν αρχιτέκτονες, δικηγόροι, γιατροί. Εγώ πήγαινα για γιατρός. Εφτασα μέχρι τις προϊατρικές σπουδές. Στην ιατρική δεν έφτασα ποτέ». Φωτ. ΝΙΚΟΣ ΚΟΚΚΑΛΙΑΣ

Το κοντσέρτο στο Χάρλεμ και η όπερα στην Απαγορευμένη Πόλη

«Πρώτος ο Μητρόπουλος έφερε να παίξει η Φιλαρμονική της Βιέννης την 3η του Μάλερ», συνεχίζει με έξαψη ο Ινδός μαέστρος. «Και ολόκληρη η Φιλαρμονική της Βιέννης δεν ήξερε το έργο! Ο Μάλερ ήταν απαγορευμένος από τους ναζί, λόγω εβραϊκής καταγωγής. Αυτές οι απαγορεύσεις παρέμειναν και μετά τον πόλεμο. Σιωπηρά συνεχιζόταν μια θλιβερή παράδοση. Το ίδιο και με τον Μέντελσον. Το διάσημο Κοντσέρτο του για βιολί και ορχήστρα δεν το ήξερε κανένας μας στη Βιέννη του 1954. Γενικώς, οι μεγάλοι μαέστροι της εποχής, σπάνια έπαιζαν αυτούς τους συνθέτες. Νομίζω ο Κάραγιαν και ο Μπεμ δεν έπαιξαν ποτέ τους Μάλερ, θλιβερό κατάλοιπο των ναζί όλο αυτό».

Αυτές τις αγκυλώσεις θυμόταν όταν αργότερα, ως διευθυντής της Φιλαρμονικής της Νέας Υόρκης, ο Μέτα έκανε στο Χάρλεμ του 1978 κάτι πρωτότυπο. «Ανακάλυψα ότι η Φιλαρμονική της Ν.Υ. δεν είχε παίξει ποτέ στο Χάρλεμ», εξηγεί. «Μίλησα λοιπόν στον επικεφαλής της Αβυσσινιακής Εκκλησίας των Βαπτιστών. Ηταν μουσικόφιλος και προοδευτικός άνθρωπος. Του πρότεινα να πάμε να παίξουμε εκεί. Μου λέει “είστε καλοδεχούμενοι”. Το μαθαίνει η Λεοντίν Πράις (σ.σ. η Αφροαμερικανή υψίφωνος) και μου λέει “δεν μπορείτε να κάνετε αυτό το κοντσέρτο χωρίς εμένα. Σε αυτή την εκκλησία παντρεύτηκα”. Ηρθε πολύς κόσμος, μαύροι όλοι, τόσο όμορφα ντυμένοι. Την επομένη, μια εφημερίδα έκανε στο πρωτοσέλιδο ένα λογοπαίγνιο με το γνωστό τραγούδι του Ντιουκ Ελινγκτον “Take the A Train”, που είναι το τρένο που οδηγεί στο Χάρλεμ. Τελικά, έγραψε, η Φιλαρμονική της Ν.Υ. πήρε επιτέλους το “Α” τρένο». 

Μια άλλη «λοξή» στιγμή του Μέτα ήταν η παράσταση της όπερας «Τουραντότ» στην Απαγορευμένη Πόλη του Πεκίνου. «Συνεργαζόμουν με τον εξαιρετικό σκηνοθέτη Ζαν Γιμού, ο οποίος είχε σκηνοθετήσει μια εκπληκτική παραγωγή της “Τουραντότ” στη Φλωρεντία. Τα κοστούμια τα είχαν φτιάξει στο χέρι στη Σαγκάη. Αλλά δεν ήταν δημοφιλής στην πατρίδα του. Οι Αρχές δεν τον θεωρούσαν πατριώτη. Το 1996 πήγα εκεί με τη Φιλαρμονική της Βιέννης για να τους πείσω να κάνουμε αυτή την παραγωγή με τον Γιμού. Πήρα ένα κουτί ινδικά μάνγκος στον αρμόδιο υπουργό. Γι’ αυτούς είναι ιερός χώρος, και όταν ο Μπερτολούτσι γύρισε εκεί τον “Τελευταίο αυτοκράτορα”, έσπασαν ένα σωρό αντικείμενα. Εμείς καλύψαμε και προστατέψαμε τα πάντα στις πρόβες. Τα αποκαλύψαμε μονάχα στην πρεμιέρα. Δεν κάναμε καμία ζημιά», λέει με έναν σχεδόν παιδικό ενθουσιασμό. 

Η συνάντηση

Οι τελικές προετοιμασίες για τη συναυλία της Δευτέρας και η ανάγκη για ξεκούραση δεν μας επέτρεψαν να γευματίσουμε. Ο μαέστρος δεν ήθελε τίποτε άλλο παρά ένα ποτήρι νερό, στο lounge της «Μεγάλης Βρεταννίας» όπου βρεθήκαμε. Λίγο πριν με αποχαιρετήσει, μου έλεγε, όλος καμάρι, πως στα φοιτητικά χρόνια της Βιέννης το 1954 τραγουδούσε και σε χορωδίες. «Μια 9η του Μπετόβεν που είχε κάνει τότε ο Κάραγιαν, ε, ήμουνα στη χορωδία και παρατηρούσα προσεκτικά τον μεγάλο αυτό αρχιμουσικό. Κρίμα που δεν πρόλαβα τον Φουρτβένγκλερ. Πέθανε τις παραμονές της άφιξής μου στη Βιέννη». 

Ζούμπιν Μέτα στην «Κ»: Η μουσική είναι η γλώσσα μου-2

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή