Κατά τη διάρκεια της συνάντησης, η Ελίζα Κονοφάγου χαμογελούσε κάθε φορά που κοιτούσε το απορημένο βλέμμα μου σε μια περιγραφή της για τις έρευνές της, όπως για την αντιμετώπιση του Αλτσχάιμερ, ενώ με ενθάρρυνε όταν έκανα μια ερώτηση έχοντας κατανοήσει (στοιχειωδώς) τα ιατρικά στοιχεία. «Μια σημαντική δεξιότητα ενός επιστήμονα είναι να μπορεί να μεταδώσει με απλά λόγια τα αποτελέσματα της δουλειάς του για να γίνονται κατανοητά. Με γοητεύει πολύ η ανακάλυψη της αλήθειας. Αλλά και η διαδρομή έχει πολύ ενδιαφέρον μέχρι την επιβεβαίωση και αναγνώριση ενός ερευνητικού αποτελέσματος».
Για να μη… λαθέψω, αντιγράφω το βιογραφικό της Ελληνίδας καθηγήτριας στο τμήμα Βιοϊατρικής Τεχνολογίας και στο τμήμα Ακτινολογίας του Columbia, όπου διευθύνει το Εργαστήριο Υπερήχων και Ελαστικής Απεικόνισης: «Τα θέματα έρευνας στο εργαστήριό της αφορούν την ανάπτυξη νέων τεχνικών υπερήχων για ελαστική απεικόνιση για την ανίχνευση καρδιαγγειακών νόσων, καθώς και θεραπευτικές εφαρμογές σε ασθένειες όπως τον καρκίνο του μαστού, καρκίνο του παγκρέατος, καρκίνο του εγκεφάλου, το Αλτσχάιμερ και το Πάρκινσον, στα οποία θέματα έχει εκδώσει πάνω από 230 δημοσιεύσεις, όπως επίσης και 15 κεφάλαια σε βιβλία και πάνω από 430 παρουσιάσεις σε διεθνή συνέδρια». «Εχω συνηθίσει να ταξιδεύω. Είμαι εκτός Ελλάδας εδώ και πάνω από 30 χρόνια», μου λέει, «αλλά ξέρετε κάτι; Συχνά όταν ξεκινώ μια ομιλία στα αγγλικά λέω πως η προφορά μου είναι ελληνική. Και εκείνη τη στιγμή κομπιάζω, συγκινούμαι»…
«Με χαρακτηρίζει η επιμονή. Η επιστήμονας πρέπει να επιμένει πάνω σε μια έρευνα, να επιμένει μέχρι να αποδείξει στους συναδέλφους της πως όταν ανακαλύπτει κάτι, αυτό δουλεύει, λειτουργεί. Στην αρχή δεν σε πιστεύει κανένας. Μετά αποδεικνύεις βήμα βήμα τα αποτελέσματα της έρευνάς σου. Κατόπιν έρχονται άλλες ερευνητικές ομάδες που τα επιβεβαιώνουν. Μετά, εάν είσαι τυχερή προσαρμόζεται η τεχνολογία και βγαίνει προς παραγωγή», περιγράφει και προσθέτει: «Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος ιδιοφυΐα για να κάνει έρευνα. Χρειάζεται μεράκι και επιμονή για να αναλύει ένα φαινόμενο ή να αναπτύσσει μια καινούργια μέθοδο ή μηχάνημα. Στην έρευνα χτίζεις και προχωρείς προς μια συγκεκριμένη πορεία ανάλογα με τις γνώσεις στο συγκεκριμένο αντικείμενο. Μερικές φορές βέβαια χτίζεις το λάθος πράγμα και πρέπει να το γκρεμίσεις και να αρχίσεις από την αρχή».
– Τι συμβαίνει σε έναν ασθενή με Αλτσχάιμερ;
– Χάνεται η βραχυπρόθεσμη μνήμη στα αρχικά στάδια. Για παράδειγμα θυμάται ο ασθενής τα φαγητά της γιαγιάς του όταν μεγάλωνε, αλλά όχι τι έφαγε το ίδιο πρωί.
– Γιατί συμβαίνει αυτό;
– Διότι δεν συντηρούνται κατάλληλα οι συνάψεις των νευρώνων, λόγω π.χ. της έλλειψης νευροτροφικών ουσιών που δεν παράγονται σε αρκετό βαθμό, αλλά και της σύγχρονης συσσώρευσης τοξικών ουσιών, όπως του αμυλοειδούς και της πρωτεΐνης «τ» που εμποδίζουν καινούργιες συνάψεις να δημιουργηθούν ή αυτές που υπάρχουν, να διατηρηθούν κατάλληλα.
– Πρόσφατα είχατε σημαντικές επιτυχίες, που ανοίγουν τον δρόμο για την αντιμετώπιση της νόσου. Τι αφορούν;
– Είχαμε δύο βασικές επιτυχίες. Η πρώτη ήταν το άνοιγμα του αιματοεγκεφαλικού φραγμού σε δύο ασθενείς με Αλτσχάιμερ, όπου διαπιστώσαμε και 10% μείωση του αμυλοειδούς πέντε μήνες μετά σε τουλάχιστον έναν ασθενή. Η δεύτερη ήταν σε μια πιο πρόσφατη μελέτη σε παιδιά με γλοιώματα, όπου επίσης ανοίξαμε τον φραγμό επιτυχώς για την εκχύλιση ενός φαρμάκου που μπορεί να απαλύνει κάποια συμπτώματα της ασθένειας.
– Μετά από αυτά πώς θα γίνεται η θεραπεία, εάν η μέθοδος ολοκληρωθεί και πάρει τις απαραίτητες εγκρίσεις;
– Ο ασθενής θα πηγαίνει στη νευρολογική κλινική από μία έως πέντε φορές τον χρόνο, ανάλογα με τον βαθμό της ασθένειας. Θα κάθεται σε μια καρέκλα κάτω από το υπερηχητικό μηχάνημα και αφού περαστεί μια ενδοφλέβια θα πρέπει να κάθεται ακίνητος για δύο λεπτά, ώστε να ανοίξει ο φραγμός στο μέρος του εγκεφάλου που επιλέγει ο νευρολόγος. Η όλη διαδικασία θα παίρνει το πολύ 5-10 λεπτά.
– Αυτό σημαίνει πως μπορούμε να μιλάμε για αντιμετώπιση του Αλτσχάιμερ; Πότε μπορεί να φτάσει η θεραπεία στους ασθενείς;
– Είμαστε στα πολύ αρχικά στάδια και παρότι είχαμε τις πρώτες επιτυχίες μας, θα ήθελα να τονίσω ότι είμαστε πολλά χρόνια ακόμα από το να κηρύξουμε θεραπεία ή έστω καθυστέρηση της ασθένειας. Αν όλα πάνε καλά και μπορέσουμε να προχωρήσουμε σε μεγαλύτερες μελέτες με πιο πολλούς ασθενείς στα επόμενα 5-10 χρόνια, ίσως να μπορέσουμε να πούμε κάτι τέτοιο τότε. Αλλά μόνο εάν αποδειχθεί ότι έχει όφελος στους ασθενείς.
– Πότε θα μπορούμε να κηρύξουμε το τέλος της πανδημίας του κορωνοϊού;
– Προς το παρόν αυτό που ξέρουμε είναι ότι η διαδρομή προς το τέλος θα έχει… πορτοκαλί φανάρια που θα αναβοσβήνουν για κάποιο χρονικό διάστημα ακόμα. Οχι πράσινα, ούτε κόκκινα. Δυστυχώς είμαστε όλοι μας «πειραματάνθρωποι». Δεν έχει υπάρξει πανδημία σε τόσο μεγάλο πληθυσμό όπως τώρα και με τόσους ανθρώπους να ταξιδεύουν. Αλλά με τη βοήθεια της επιστήμης και του κόσμου που εμβολιάζεται και παροτρύνει τους αγαπημένους του να εμβολιαστούν, τα φανάρια αυτά θα γίνονται όλο και πιο πράσινα.
Στην Αμερική το ταλέντο κάθε ανθρώπου δεν έχει ταυτότητα
– Ζείτε στο Μανχάταν, πηγαίνετε στο Columbia με το ποδήλατο, δεν έχετε αυτοκίνητο. Παράδοξες επιλογές!
– Η Νέα Υόρκη είναι μια πόλη πολύ πυκνοκατοικημένη αλλά και με πολλά μέσα συγκοινωνίας που την καλύπτουν 3-5 φορές παραπάνω απ’ ό,τι άλλες πόλεις, όπως το Παρίσι. Επίσης, ο υπόγειος λειτουργεί όλο το 24ωρο. Αλλά εγώ προτιμάω το ποδήλατο. Εδώ και περίπου 10 χρόνια, η πόλη είναι γεμάτη από ποδηλατοδρόμους. Ακόμα και σε περιοχές όπως το Σόχο, που χτίστηκαν πριν από την ανακάλυψη του αυτοκινήτου, γι’ αυτό και έχουν πολύ στενούς δρόμους, υπάρχουν ποδηλατοδρομικές ζώνες.
Οπότε, επειδή μ’ αρέσει κι αισθάνομαι και ασφαλής, πηγαίνω συχνά στη δουλειά μου με το ποδήλατο, ενώ κάνουμε γύρο στα πάρκα και οικογενειακώς κάποια Σαββατοκύριακα. Χάρηκα πολύ που είδα ότι στην Αθήνα έχει πολύ κόσμο που μετακινείται με ποδήλατα. Προσφέρει και άθληση, ενώ δεν ρυπαίνουμε την ατμόσφαιρα.
Mε τον σύζυγό της –Eλληνας, τον γνώρισε στις ΗΠΑ όταν σπούδαζαν, αλλά εκείνος τη θυμόταν από το σχολείο, καθώς και οι δύο είναι απόφοιτοι Βαρβακείου– αποφάσισαν να στείλουν τα παιδιά τους σε δημόσιο σχολείο της Νέας Υόρκης. «Το Μανχάταν είναι από τις πιο πλούσιες περιοχές του πλανήτη. Πιστεύουμε ότι σε ένα ιδιωτικό σχολείο του Μανχάταν τα παιδιά δεν θα έπαιρναν μια σφαιρική αντίληψη του κόσμου. Από την άλλη, κάποια δημόσια σχολεία στο Μανχάταν είναι πολύ καλά», απαντά. «Τα παιδιά έχουν φίλους στο σχολείο από τη Ρωσία, τη Γαλλία, το Ισραήλ, φυσικά από την Αμερική. Ετσι βλέπουν σφαιρικότερα τη χώρα, που είναι υπερδύναμη. Βέβαια, στα δημόσια σχολεία ασχολούνται πάρα πολύ οι γονείς για την εκπαίδευση των παιδιών. Τα σχολεία μπορούν να επιλέξουν τους καλύτερους εκπαιδευτικούς. Δηλαδή, το σχολείο καλύπτει τις αμοιβές των εκπαιδευτικών και οι γονείς τον εξοπλισμό», δηλώνει, σχολιάζοντας την αναφορά μου στην ελληνική πραγματικότητα: «Και στην Ελλάδα οι γονείς δίνουν πολλά χρήματα για την εκπαίδευση του παιδιού. Γιατί μας παραξενεύει το μοντέλο των ΗΠΑ; Εγώ στο σχολείο μαζί με άλλους τρεις γονείς οργανώσαμε τη Science Expo Day για παιδιά δημοτικού από 8 έως 12 ετών. Τα παιδιά έμαθαν πως μια θεωρητική γνώση μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη. Θυμάμαι μια ομάδα κοριτσιών βρήκαν όστρακα στον ποταμό Χάντσον και βλέποντας πως τα όστρακα “φιλτράρουν” το νερό αποφάσισαν να κάνουν ένα πείραμα αντίστοιχο με τη λειτουργία των οστράκων και να το εφαρμόσουν σε άλλες περιοχές».
– Ποιο είναι το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της Αμερικής;
– Οτι μπορεί να εκμεταλλευτεί το ταλέντο κάθε ατόμου που ζει στη χώρα. Οι ΗΠΑ έχουν το προνόμιο να αφομοιώνουν τους μετανάστες τους γρήγορα. Το ταλέντο δεν έχει ταυτότητα στις ΗΠΑ.
«Φιλέας Φογκ»
«Η αδελφή του άντρα μου με λέει Φιλέα Φογκ. Οταν έκανα αιτήσεις σε πανεπιστήμια για διδακτορικό σημείωνα ότι ήθελα να πηγαίνω ταξίδια για να ανακαλύπτω τον κόσμο. Δεν υπάρχει τίποτα καλύτερο από το να μαθαίνεις για τους άλλους λαούς, πώς ζουν, πώς εργάζονται, τι τρώνε, με τι χαίρονται, πώς διασκεδάζουν. Θυμάμαι πως στην Ιαπωνία είδα, και με εντυπωσίασε, ότι οι διδακτορικοί φοιτητές κοιμούνται σε κουκέτες μέσα στο εργαστήριο. Είναι το κερασάκι στην τούρτα των επιστημονικών ταξιδιών. Είναι ένα δώρο που μου προσφέρει η δουλειά μου», λέει η κ. Κονοφάγου, απαντώντας στο σχόλιό μου ότι κατά τη διαδικτυακή επικοινωνία μας, τη μία φορά τη βρήκα στις ΗΠΑ, την άλλη στη Σαγκάη και την τρίτη σε ένα ελληνικό νησί. «Ενα άλλο ωραίο της επιστήμης είναι ο παγκόσμιος συγχρονισμός. Για παράδειγμα, επισκέπτεσαι ένα εργαστήριο στην Αυστραλία και διαπιστώνεις πως κάνουν παρόμοια πράγματα με εσένα στις ΗΠΑ».
Η συνάντηση
Βρεθήκαμε στο εστιατόριο Οικείο (Πλουτάρχου 15, στο Κολωνάκι), εκεί κοντά είναι το πατρικό της. Ηταν μια πολύ ευχάριστη ημέρα του Σεπτεμβρίου, όταν πια η φθινοπωρινή συννεφιά διεκδικούσε χρόνο από την καλοκαιρινή λιακάδα. Μάλιστα, λίγες ψιχάλες μάς ανάγκασαν να αλλάξουμε τραπέζι σε στεγασμένο σημείο, όμως δεν εξελίχθηκαν σε μπόρα. Γευματίσαμε ελαφρά, επιλέγοντας φάβα με κρεμμύδι και ψητά λαχανικά, σαλάτα με φρέσκα μανιτάρια, σπανάκι, χαλούμι, ελαιόλαδο και ξίδι, και σαλάτα φακές με πιπεριές, ντομάτα και ντρέσινγκ λεμονιού. Συνόδευσε το φαγητό της με ένα ποτήρι λευκό κρασί Κτήμα Βιβλία Χώρα κι εγώ (με τα χίλια ζόρια αντιστάθηκα στον πειρασμό…) με κόκα κόλα λάιτ. Ο λογαριασμός ήταν 36,10 ευρώ.
