Ο Πρόδρομος Αθανασιάδης-Μποδοσάκης είχε μια θεωρία για το πώς δημιουργείται ο πλούτος και αυτή θα μου την αποκάλυπτε ο Δημήτρης Βλαστός, ο άνθρωπος που είναι ταυτισμένος με το Ιδρυμα Μποδοσάκη, το οποίο το 2022 κλείνει μισόν αιώνα προσφοράς. Βρίσκομαι στον 7ο όροφο του κτιρίου του ιδρύματος στην οδό Μουρούζη. Η θέα του Λυκαβηττού κόβει την ανάσα, αλλά ο κ. Βλαστός κάθεται με την πλάτη στραμμένη στον λόφο. «Προφανώς έχετε συνηθίσει τόσο πολύ τον Λυκαβηττό ώστε δεν σας απασχολεί να τον βλέπετε συνέχεια», παρατηρώ. «Μα περπατώ κάθε μέρα στον Λυκαβηττό», απαντάει χαμογελώντας. «Ο Λυκαβηττός είναι το πιο κοντινό πεδίο άσκησης για μένα. Μετά έρχεται ο Υμηττός, η Πάρνηθα και 3-4 φορές τον χρόνο, η Πίνδος».
Ο Δημήτρης Βλαστός είναι Κερκυραίος. Γιος οδοντιάτρου, σπούδασε Νομικά και Πολιτικές Επιστήμες στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης και στη συνέχεια εργάστηκε ως αναλυτής στην Οικονομική Επιτροπή του ΟΗΕ για την Ευρώπη στη Γενεύη. Ακολούθησαν η επιστροφή στην Ελλάδα, η στρατιωτική θητεία και η εργασία στη Shell και στην ΕΤΒΑ. Μεσολάβησε μια άγνωστη στους πολλούς συμμετοχή του στους πολιτικούς προβληματισμούς της εποχής. Γνώρισε τον Ανδρέα Παπανδρέου της προδικτατορικής περιόδου και βοήθησε διακριτικά άλλους νέους που βρέθηκαν σε δύσκολη θέση λόγω των πολιτικών συγκρούσεων. Καλός φίλος του είναι μέχρι σήμερα ο Νίκος Κωνσταντόπουλος. Αλλά η πολιτική δεν τον κέρδισε. Αφοσιώθηκε στις επιχειρήσεις και στο πεδίο που αργότερα θα ονομαζόταν «κοινωνία των πολιτών».
«Η ΕΤΒΑ έκανε τότε κοινές εταιρείες με τον Μποδοσάκη για την ανάπτυξη μεταλλευτικών περιοχών. Συμμετείχα στα συμβούλια των εταιρειών αυτών και έτσι γνωρίστηκα με τους ανθρώπους του Μποδοσάκη και μετά και με τον ίδιο. Πέρασα στον όμιλο, εργάστηκα ως σύμβουλος διαφόρων εταιρειών και παράλληλα είχα την εποπτεία του τότε νεοσύστατου Ιδρύματος Μποδοσάκη».
Ο Δημήτρης Βλαστός έχει ισχυρή άποψη για την παιδεία και την αριστεία και δεν συμμερίζεται τις «νεοελληνικές ευαισθησίες» στο θέμα αυτό, που έχουν οδηγήσει στη δαιμονοποίηση της έννοιας. «Η αριστεία στη σύγχρονη Ελλάδα είναι μια έννοια παρεξηγημένη. Προσβάλλει τους μέτριους και πανικοβάλλει το πολιτικό σύστημα. Ομως, ο εξισωτισμός είναι άδικος. Εκείνοι που πρώτοι επωφελούνται από τα επιτεύγματα των αρίστων είναι οι μη άριστοι. Ο Αριστοτέλης είχε πει: “Δεν υπάρχει μεγαλύτερη ανισότητα από την εξίσωση των ανίσων”».
Ο κ. Βλαστός πιστεύει ότι η χώρα μας πρέπει να προσπαθήσει να κερδίσει το στοίχημα της αριστείας στα σχολεία της, στα πανεπιστήμιά της, στα ερευνητικά της κέντρα. «Αυτό αποτελεί ιστορική αναγκαιότητα, αν θέλουμε πράγματι η χώρα να πάει μπροστά. Πρέπει η κοινωνία μας να καταλάβει ότι το κοινωνικό σύνολο κερδίζει από την αριστεία. Αυτοί που ωφελούνται περισσότερο δεν είναι οι άριστοι, αλλά οι άλλοι. Οι πρώτοι οδηγούν όλους τους άλλους σ’ έναν νέο κόσμο».
Το πρόβλημα είναι η παιδεία και η νοοτροπία μας. Θα αναδιαρθρωθεί το πανεπιστήμιο; Πώς θα λυθεί το δημογραφικό; Και πώς θα αντιμετωπιστεί το δημόσιο χρέος;
«Ανοιχτό ίδρυμα»
Τα τελευταία 30 χρόνια έγιναν για το ίδρυμα ορισμένες κρίσιμες επιλογές. Το ίδρυμα προικοδοτήθηκε από τον Μποδοσάκη με σημαντικά κεφάλαια και ταυτόχρονα με την ιδιοκτησία των εταιρειών του ομίλου. Οι εταιρείες αυτές έγιναν ζημιογόνες τη δεκαετία του ’80 και κύρια ευθύνη της διοίκησης του ιδρύματος το ’90, υπό τον Σ. Μαντζαβίνο και τον κύριο Βλαστό, ήταν η αναδιάρθρωση και πώλησή τους με τις μικρότερες επιπτώσεις για το ίδρυμα. Παράλληλα, ξεκίνησε η προσπάθεια για ένα «ανοιχτό ίδρυμα».
Τι σημαίνει «ανοιχτό ίδρυμα»; «Σημαίνει ότι ανοίξαμε το ίδρυμα στους πολίτες και αποκτήσαμε εξωστρέφεια. Διαμορφώσαμε όρους λογοδοσίας και βασιζόμενοι στο καλό μας όνομα αποφασίσαμε να διοχετεύσουμε πόρους από εταιρείες, από ιδιώτες και από την Ευρώπη προς την υποστήριξη πολλών κοινωφελών σκοπών. Ακούγεται απλό, αλλά είναι ένα έργο πολύ δύσκολο. Επρεπε η διοικητική δομή να αλλάξει, να ενισχυθεί το ίδρυμα με ανθρώπους με ικανότητες και ταλέντο και, θεραπεύοντας κοινωνικές ανάγκες, να πείσουμε ότι θέλουμε και μπορούμε». Σήμερα το Ιδρυμα Μποδοσάκη συνεργάζεται με δωρητές, όπως η Coca-Cola, ο αγωγός TAP, η Goldman Sachs, ο ΑΒ Βασιλόπουλος, τα Ελληνικά Πετρέλαια, η Allianz, η Eurolife και η Accenture για την υλοποίηση κοινωνικών και αναπτυξιακών προγραμμάτων. Ξεχωρίζουν η ευφυής γεωργία και η ευδόκιμη γη, που αναφέρεται σε βέλτιστες πρακτικές γεωργικής καλλιέργειας, αλλά και προγράμματα για τη στήριξη των πυρόπληκτων και ευπαθών κοινωνικών ομάδων.
Επίσης, το ίδρυμα διαχειρίζεται για την Ελλάδα τους πόρους του νορβηγικού προγράμματος του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου που κατευθύνεται στις οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών. Συνολικά πρόκειται για χρηματοδότηση περισσότερων των 190 έργων.
Παράλληλα, το ίδρυμα έχει ιδρύσει το Social Dynamo (Κοινωνικό Δυναμό) που κύριο στόχο έχει την εκπαίδευση των στελεχών των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Ο κ. Βλαστός αποτελεί εξαίρεση μεταξύ όσων έχουν επιτελική θέση στην Ελλάδα και για έναν ακόμη λόγο: φρόντισε εγκαίρως για τη διαδοχή του. Ηδη από τον Ιούνιο του 2021 πρόεδρος είναι η Αθηνά Δεσύπρη, ενώ το διοικητικό συμβούλιο πλαισιώνεται από προσωπικότητες διεθνούς εμβέλειας, που είναι όλοι υπότροφοι ή βραβευθέντες του ιδρύματος.
«Μεγαλειοτάτη, τα λεφτά είναι όλα στο κεφάλι του καθενός…»
Ο Δημήτρης Βλαστός διαθέτει σήμερα την απαραίτητη «εποπτεία του χρόνου» για να μας εξηγήσει πώς εξελίχθηκαν τα προηγούμενα πενήντα χρόνια και πώς, ενδεχομένως, θα διαμορφωθούν τα επόμενα πενήντα. «Δύσκολα χρόνια θα είναι τα επόμενα πενήντα», απαντά. «Το πρόβλημα είναι η παιδεία και η νοοτροπία μας. Θα αναδιαρθρωθεί το πανεπιστήμιο; Πώς θα λυθεί το δημογραφικό; Και πώς θα αντιμετωπιστεί το δημόσιο χρέος;». Απαντώ ότι οι σύγχρονοι γόρδιοι δεσμοί δεν πρόκειται να κοπούν ποτέ. Είμαι δηλαδή ακόμη περισσότερο απαισιόδοξος από τον κ. Βλαστό, κάτι που μάλλον τον εκπλήσσει αρνητικά, αφού θα περίμενε μια πιο δυναμική στάση από κάποιον νεότερό του. Το Ιδρυμα Μποδοσάκη, πάντως, δεν παύει να συμβάλλει σε λύσεις. Στο πλαίσιο της «Πρωτοβουλίας 21» 15 σημαντικών ιδρυμάτων (για τα 200 χρόνια από το 1821), προχώρησε στην κατάθεση ενός σχεδίου δράσης για το πανεπιστήμιο του 2030. Θα ακολουθήσουν: ένας οδικός χάρτης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της δημόσιας υγείας, μια μελέτη για τα περιβαλλοντικά ζητήματα και μια εκδήλωση για τις προοπτικές της κοινωνίας των πολιτών.
Οσο απαισιόδοξος κι αν είμαι, υπενθυμίζω στο εαυτό μου ότι βρίσκομαι στο ίδρυμα που φέρει το όνομα του επιχειρηματία ο οποίος γνώριζε πώς να υπερβαίνει αντιξοότητες. Ο Μποδοσάκης (1891-1979) γεννήθηκε στον Πόρο της Νίγδης στην Καππαδοκία και πριν κλείσει τα 30 του ήταν από τους πιο επιτυχημένους επιχειρηματίες της Πόλης και της Σμύρνης. Είχε στην κατοχή του το Σπόρτινγκ Κλαμπ της Σμύρνης και το Πέρα Παλάς στην Κωνσταντινούπολη. Τα έχασε όλα με την Καταστροφή, αλλά δημιούργησε μια νέα, πολύ μεγαλύτερη περιουσία στην Ελλάδα. Η ΠΥΡΚΑΛ, η Ανώνυμος Εταιρεία Χημικών και Λιπασμάτων, η ΛΑΡΚΟ ήταν τρεις μόνον από τις βιομηχανίες που ίδρυσε.
Ο Δημήτρης Βλαστός γνώρισε τον Μποδοσάκη στις αρχές της δεκαετίας του ’70. «Με περιέβαλλε με πατρική στοργή. Του άρεσε η πολιτική συζήτηση. Το μυστικό της επιτυχίας του ήταν το ταλέντο του στη διαπροσωπική επαφή. Ηξερε πώς να κάνει τους άλλους συμμέτοχους στο δικό του όραμα. Είχε άριστες σχέσεις με πολλούς πολιτικούς, από τον Ελευθέριο Βενιζέλο και τον Ιωάννη Μεταξά έως τον Παναγή Παπαληγούρα, τον Ευάγγελο Αβέρωφ και τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη, αλλά και με το Παλάτι. Κάποτε η βασίλισσα Φρειδερίκη τον ρώτησε: «Εχετε πολλά λεφτά, κύριε Μποσοδάκη;». Και ο Μποδοσάκης απάντησε: «Μεγαλειοτάτη, τα λεφτά είναι όλα εδώ», και έδειξε το κεφάλι του. «Τα λεφτά τα κάνει ο άνθρωπος, τα χάνει και μετά τα ξανακάνει, αν έχει μυαλό…».
Οι υποτροφίες
Η ενασχόληση για την υποστήριξη της αριστείας ταυτίζεται με το αγαπημένο πρόγραμμα του κ. Βλαστού, που είναι η επιλογή των υποτρόφων του ιδρύματος. «Μπορώ να ξεχωρίσω πολλά προγράμματα, αλλά εκεί που αισθάνθηκα ότι ο ρόλος μου ήταν περισσότερο χρήσιμος ήταν η επιλογή των μεταπτυχιακών φοιτητών. Εχει τεράστια σημασία η επιλογή ενός ανθρώπου, όχι μόνο για τον ίδιο, για την επιστήμη και για το ίδρυμα, αλλά κυρίως για την κοινωνία. Είναι μεγάλη η ικανοποίηση όταν αντιλαμβάνεσαι πόσο έχουν βοηθήσει την κοινωνία άνθρωποι που επέλεξες ως υποτρόφους». Το Ιδρυμα Μποδοσάκη έχει μέχρι σήμερα 2.500 υποτρόφους, σχεδόν όλοι στο πεδίο των θετικών επιστημών, οι οποίοι αυξάνονται κατά περίπου 80 κάθε χρόνο. Σε συνδυασμό με τα ετήσια Επιστημονικά Βραβεία, το Ιδρυμα Μποδοσάκη έχει καταστεί συνώνυμο της επιστημονικής αριστείας με ισχυρή κοινωνική και ηθική διάσταση.
Η συνάντηση
Αποφασίσαμε με τον κ. Βλαστό να έχουμε ένα λιτό γεύμα εργασίας στο γραφείο του στο Ιδρυμα Μποδοσάκη. Πρόκειται για μια μικρή αίθουσα συσκέψεων με θέα στον Λυκαβηττό, όπου έχει εγκαταστήσει τα βιβλία, τους φακέλους και τον υπολογιστή του. Δεν υπήρχε καμία επισημότητα στην ατμόσφαιρα, κανείς δεν φόρεσε γραβάτα και το μενού περιελάμβανε χορταστικά τριγωνάκια-σάντουιτς με σολομό και με γαλοπούλα. Ο φωτογράφος θυμήθηκε την πληροφορία ότι στο θησαυροφυλάκιο του Μποδοσάκη βρέθηκαν μετά τον θάνατό του κουπόνια του ΚΚΕ. Ο κ. Βλαστός γέλασε και μάλλον εντυπωσιάστηκε από το γεγονός ότι διατηρείται μέχρι σήμερα η φήμη του Μποδοσάκη ως επιχειρηματία που ενίσχυε πρόθυμα όλα τα κόμματα.
